Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh dân số già hóa ngày càng gia tăng, đặc biệt tại Việt Nam, số người trên 60 tuổi đã tăng từ 4,6 triệu năm 1989 lên 6,2 triệu năm 1999, chiếm 8,2% dân số cả nước và dự báo sẽ đạt 9,1% vào năm 2015. Tăng huyết áp (THA) là một trong những bệnh lý phổ biến ở người cao tuổi, với tỷ lệ mắc lên tới gần 47% tại Hà Nội. Tai biến mạch máu não (TBMMN) là biến chứng nghiêm trọng và phổ biến nhất của THA, gây tỷ lệ tử vong cao và để lại nhiều di chứng nặng nề, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và gánh nặng xã hội. Tại quận Đống Đa, Hà Nội, với dân số trên 331.000 người, trong đó có hơn 27.000 người trên 60 tuổi, công tác chăm sóc và dự phòng TBMMN cho bệnh nhân THA vẫn chưa được tổ chức bài bản và hiệu quả.

Nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng kiến thức và thực hành dự phòng TBMMN của bệnh nhân trên 60 tuổi bị THA tại Trung tâm Y tế Quận Đống Đa trong năm 2002. Mục tiêu cụ thể là đánh giá kiến thức, thực hành dự phòng TBMMN, các yếu tố liên quan và hoạt động chăm sóc quản lý bệnh nhân THA tại địa phương. Kết quả nghiên cứu sẽ làm cơ sở đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục sức khỏe và chăm sóc người cao tuổi bị THA, góp phần giảm thiểu tỷ lệ TBMMN và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dịch tễ học bệnh không lây nhiễm: Phân tích các yếu tố nguy cơ sinh học, môi trường và hành vi ảnh hưởng đến sự xuất hiện TBMMN, trong đó THA là yếu tố nguy cơ hàng đầu.
  • Mô hình quản lý bệnh mạn tính: Nhấn mạnh vai trò của giáo dục sức khỏe, theo dõi và điều trị liên tục nhằm kiểm soát THA và dự phòng biến chứng TBMMN.
  • Khái niệm kiến thức và thực hành (KAP): Đánh giá mức độ hiểu biết và hành vi của bệnh nhân trong việc phòng ngừa TBMMN, từ đó xác định mối liên quan giữa kiến thức và thực hành.

Các khái niệm chính bao gồm: TBMMN, THA, dự phòng cấp I và cấp II TBMMN, chỉ số khối lượng cơ thể (BMI), các yếu tố nguy cơ (tuổi, giới, bệnh kèm theo, thói quen sinh hoạt), và hoạt động chăm sóc quản lý bệnh nhân THA.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.
  • Đối tượng nghiên cứu: 282 bệnh nhân THA trên 60 tuổi đang theo dõi, điều trị tại 2 phòng khám khu vực thuộc Trung tâm Y tế Quận Đống Đa trong khoảng thời gian từ 1/7/2001 đến 30/6/2002.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn toàn bộ bệnh nhân đủ tiêu chuẩn trong 2 phòng khám, đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.
  • Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp bằng phiếu điều tra chuẩn hóa, kết hợp phỏng vấn sâu 2 cán bộ y tế phụ trách điều trị và quản lý bệnh nhân THA.
  • Xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS để phân tích thống kê mô tả và phân tích mối liên quan giữa các biến số.
  • Biến số nghiên cứu: Bao gồm thông tin nhân khẩu học, kiến thức về TBMMN và dự phòng, thực hành theo dõi và điều trị THA, thực hành dự phòng TBMMN, các yếu tố liên quan như tuổi, giới, hoàn cảnh sống, thời gian phát hiện THA.
  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành thu thập dữ liệu từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2002, xử lý và phân tích số liệu trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học: Trong 282 bệnh nhân, nữ chiếm 59,6%, nam 40,4%. Nhóm tuổi 60-74 chiếm 83%, nhóm trên 75 tuổi chiếm 17%. Trình độ học vấn chủ yếu là cấp I, II (50,4%), có 4% mù chữ. Nghề nghiệp trước đây chủ yếu là công nhân (48,2%) và viên chức, lực lượng vũ trang (41,6%). Hầu hết bệnh nhân sống cùng gia đình (98,6%) và làm việc nhà (74%).

  2. Tình trạng THA: Tỷ lệ THA độ 3 chiếm 47,5%, độ 2 chiếm 38,7%, độ 1 chiếm 13,8%. So sánh số đo HA hiện tại và tiền sử cho thấy tỷ lệ bệnh nhân có HA bình thường tăng từ 0% lên 11,7%, THA độ 3 giảm từ 47,5% xuống 7,8%, cho thấy hiệu quả điều trị có cải thiện.

  3. Kiến thức về TBMMN: 92,6% bệnh nhân hiểu biết về khái niệm TBMMN, 93,3% biết cách dự phòng. Tuy nhiên, chỉ 60,3% nhận thức rằng điều trị TBMMN tốn kém và không hiệu quả. Kiến thức về uống thuốc điều trị THA đều đặn thấp hơn (67,4%), có sự khác biệt giới tính (nam thấp hơn nữ, p<0,01).

  4. Thực hành theo dõi và điều trị THA: 92,6% bệnh nhân thực hiện theo dõi và điều trị đúng, nhưng chỉ 24,8% uống thuốc liên tục hàng ngày. 16% sử dụng thuốc đông y hoặc thuốc nam, 29,1% chỉ uống thuốc khi có biểu hiện nhức đầu, chóng mặt. Nam giới hút thuốc lá nhiều hơn nữ (41,2% so với 0,6%, p<0,01).

  5. Thực hành dự phòng TBMMN: 97,5% bệnh nhân thực hiện tốt các biện pháp dự phòng như bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia (96,1%), ăn hạn chế muối (91,8%), ăn dầu thực vật và rau quả (98,6%), tránh nóng lạnh đột ngột (97,2%). Tuy nhiên, 33,7% vẫn hạn chế vận động, đặc biệt ở nữ giới.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy bệnh nhân THA trên 60 tuổi tại Trung tâm Y tế Quận Đống Đa có kiến thức và thực hành dự phòng TBMMN tương đối tốt, với tỷ lệ kiến thức và thực hành đạt trên 90%. Tuy nhiên, việc tuân thủ điều trị THA liên tục còn thấp, chỉ khoảng 25%, tương tự các nghiên cứu trong và ngoài nước cho thấy tỷ lệ điều trị liên tục thường dưới 30%. Việc sử dụng thuốc đông y và chỉ uống thuốc khi có triệu chứng phản ánh quan niệm sai lầm và thiếu ý thức tự giác trong điều trị, làm tăng nguy cơ biến chứng TBMMN.

Sự khác biệt về kiến thức và thực hành giữa nam và nữ, đặc biệt trong việc uống thuốc và hút thuốc lá, cho thấy cần có các chương trình giáo dục sức khỏe phù hợp giới tính. Việc hạn chế vận động ở một bộ phận bệnh nhân cũng là yếu tố nguy cơ cần được khắc phục.

So với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và quốc tế, tỷ lệ nhận thức về TBMMN và dự phòng ở nhóm nghiên cứu này cao hơn, có thể do sự hỗ trợ từ Trung tâm Y tế và các hoạt động giáo dục sức khỏe. Tuy nhiên, tỷ lệ điều trị liên tục và thực hành đúng còn thấp, cần tăng cường công tác quản lý, theo dõi và giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố giới, tuổi, trình độ học vấn, bảng so sánh số đo HA hiện tại và tiền sử, biểu đồ tỷ lệ kiến thức và thực hành dự phòng TBMMN theo giới, giúp minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục sức khỏe liên tục: Triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe định kỳ, tập trung nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc điều trị THA liên tục và dự phòng TBMMN, đặc biệt nhấn mạnh việc uống thuốc đều đặn. Thời gian thực hiện: ngay trong năm tiếp theo. Chủ thể: Trung tâm Y tế Quận, cán bộ y tế phòng khám.

  2. Phát triển mô hình quản lý bệnh nhân THA tại cộng đồng: Xây dựng hệ thống theo dõi, tư vấn và hỗ trợ bệnh nhân tại nhà, kết hợp với các trạm y tế phường để giám sát huyết áp và tuân thủ điều trị. Mục tiêu tăng tỷ lệ điều trị liên tục lên trên 50% trong 2 năm. Chủ thể: Trung tâm Y tế Quận, trạm y tế phường.

  3. Chương trình can thiệp theo giới: Thiết kế các hoạt động giáo dục và hỗ trợ riêng biệt cho nam và nữ, tập trung giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới và khuyến khích vận động thể lực ở nữ giới. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Phòng giáo dục sức khỏe, các tổ chức xã hội.

  4. Tăng cường đào tạo cán bộ y tế: Nâng cao kỹ năng tư vấn, giáo dục và quản lý bệnh nhân THA, TBMMN cho cán bộ y tế tại các phòng khám và trạm y tế, đảm bảo cung cấp thông tin chính xác và hỗ trợ bệnh nhân hiệu quả. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Trung tâm Y tế Quận, Trường Đại học Y tế Công cộng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế cơ sở và phòng khám: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về kiến thức, thực hành và quản lý bệnh nhân THA trên 60 tuổi, giúp cải thiện chất lượng chăm sóc và tư vấn dự phòng TBMMN.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế công cộng: Thông tin về tỷ lệ mắc THA, TBMMN và các yếu tố liên quan tại địa phương hỗ trợ xây dựng các chương trình can thiệp phù hợp, nâng cao hiệu quả phòng chống bệnh không lây nhiễm.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành y tế công cộng, lão khoa: Tài liệu tham khảo quý giá về dịch tễ học, quản lý bệnh mạn tính và giáo dục sức khỏe trong nhóm người cao tuổi, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Cơ sở để phát triển các hoạt động hỗ trợ, giáo dục và vận động người cao tuổi duy trì sức khỏe, phòng ngừa biến chứng do THA và TBMMN.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tăng huyết áp lại là yếu tố nguy cơ chính của TBMMN?
    THA làm tổn thương mạch máu não, gây xơ vữa và tăng nguy cơ tắc nghẽn hoặc vỡ mạch, dẫn đến TBMMN. Nghiên cứu cho thấy người cao tuổi bị THA có nguy cơ TBMMN cao hơn 4-7 lần so với người không THA.

  2. Kiến thức về TBMMN có ảnh hưởng thế nào đến thực hành dự phòng?
    Nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ tích cực giữa kiến thức và thực hành dự phòng TBMMN. Bệnh nhân hiểu biết tốt hơn thường tuân thủ điều trị và thực hiện các biện pháp phòng ngừa hiệu quả hơn.

  3. Tỷ lệ bệnh nhân điều trị THA liên tục tại quận Đống Đa như thế nào?
    Chỉ khoảng 25% bệnh nhân uống thuốc điều trị THA hàng ngày và liên tục, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ khám và điều trị tại cơ sở y tế (gần 99%), cho thấy vấn đề tuân thủ điều trị còn hạn chế.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị THA?
    Bao gồm nhận thức về bệnh, quan niệm sai lầm (chỉ uống thuốc khi có triệu chứng), tác dụng phụ thuốc, chi phí điều trị, và sự hỗ trợ từ cán bộ y tế. Cần có chương trình giáo dục và theo dõi chặt chẽ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả dự phòng TBMMN ở người cao tuổi?
    Kết hợp giáo dục sức khỏe liên tục, quản lý điều trị THA hiệu quả, khuyến khích lối sống lành mạnh (bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia, vận động thể lực), và theo dõi sức khỏe định kỳ tại cộng đồng.

Kết luận

  • Bệnh nhân THA trên 60 tuổi tại Trung tâm Y tế Quận Đống Đa có kiến thức và thực hành dự phòng TBMMN tương đối tốt, với tỷ lệ đạt trên 90%.
  • Tỷ lệ điều trị THA liên tục còn thấp (24,8%), ảnh hưởng đến hiệu quả phòng ngừa TBMMN.
  • Có sự khác biệt giới tính trong một số khía cạnh kiến thức và thực hành, đặc biệt về uống thuốc và hút thuốc lá.
  • Các yếu tố như tuổi, hoàn cảnh sống, và thời gian phát hiện THA có liên quan đến kiến thức và thực hành dự phòng.
  • Cần triển khai các giải pháp giáo dục sức khỏe, quản lý điều trị và can thiệp theo giới nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa TBMMN trong nhóm người cao tuổi.

Next steps: Triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe và quản lý bệnh nhân THA tại cộng đồng trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời đánh giá hiệu quả qua các nghiên cứu tiếp theo.

Call-to-action: Các cơ sở y tế và cán bộ y tế cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao nhận thức và tuân thủ điều trị của bệnh nhân, góp phần giảm thiểu gánh nặng TBMMN cho xã hội.