I. Tổng Quan Du Lịch Bền Vững Di Sản Văn Hóa Tại Campuchia
Du lịch đang phát triển nhanh chóng, đặc biệt là du lịch di sản văn hóa, trở thành nguồn thu nhập chính cho nhiều quốc gia đang phát triển. Theo UNWTO, du lịch chiếm 30% thương mại dịch vụ thế giới và 7% tổng xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ. Du lịch tạo ra nhiều việc làm trong các lĩnh vực liên quan, mang lại 1.5 nghìn tỷ USD doanh thu xuất khẩu. Campuchia, nơi du lịch di sản văn hóa đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, với hơn 50% khách du lịch ghé thăm các di tích văn hóa trước đại dịch. Du lịch đã góp phần giảm nghèo từ 100% năm 1979 xuống 11% năm 2019. Tuy nhiên, sự phát triển quá mức của du lịch, đặc biệt là du lịch di sản, đang gây ra nhiều lo ngại về tác động tiêu cực. Cần tăng cường cảnh giác để đảm bảo di sản không bị ảnh hưởng. Du lịch bền vững là một chủ đề quan trọng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển nơi năng lực công nghiệp còn hạn chế. Cần có sự hợp tác giữa các bên liên quan để xây dựng sự hiểu biết chung về việc lập kế hoạch, quản lý và phát triển di sản văn hóa một cách bền vững, bảo tồn văn hóa địa phương, hệ sinh thái và đa dạng sinh học.
1.1. Vai trò Kinh Tế của Du Lịch Di Sản Văn Hóa tại Campuchia
Du lịch di sản văn hóa (CHT) đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế Campuchia. Trước đại dịch, hơn 50% lượng khách du lịch đến thăm các di sản văn hóa. Trong hai thập kỷ qua, CHT đã trở thành trụ cột của tăng trưởng công bằng và đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nghèo. Tăng trưởng kinh tế cao, hòa bình và ổn định kinh tế vĩ mô đã tạo cơ hội mới để giảm nghèo và nâng cao mức sống. Tỷ lệ nghèo đói đã giảm từ 100% năm 1979 xuống 11% năm 2019. CHT đóng một vai trò quan trọng trong sự tăng trưởng này. Theo (MOT, 2019).
1.2. Định Nghĩa Du Lịch Bền Vững Di Sản Văn Hóa
Việc áp dụng mô hình phát triển bền vững trong du lịch đang trở thành một chủ đề phổ biến, vì lĩnh vực này đang trở thành một nguồn tăng trưởng chính ở hầu hết các quốc gia trên thế giới, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển, nơi năng lực công nghiệp của họ vẫn còn hạn chế (Sharpley, 2000; Butcher, 2003; Dwyer, 2004). Cần có sự hợp tác giữa các bên liên quan và xây dựng sự hiểu biết chung về quy hoạch, quản lý và phát triển di sản văn hóa một cách bền vững và có trách nhiệm, không gây hại và ảnh hưởng đến văn hóa địa phương. Đồng thời, các hệ sinh thái và đa dạng sinh học cần được bảo tồn nghiêm ngặt. Vì vậy, ý kiến và thái độ của các bên liên quan du lịch về việc bảo vệ di sản văn hóa và khả năng phát triển du lịch bền vững trong môi trường của họ là rất quan trọng. Đảm bảo quản lý bền vững địa điểm, thu nhập bền vững từ thế hệ này sang thế hệ khác của cộng đồng địa phương và duy trì chất lượng trải nghiệm cao của khách du lịch là điều cần thiết để cấu thành du lịch bền vững hoặc phát triển bền vững du lịch (Peng, 2011).
II. Thách Thức Quản Lý Du Lịch Bền Vững Di Sản ở Campuchia
Sự phát triển nhanh chóng của du lịch di sản văn hóa đặt ra nhiều thách thức. Các điểm đến văn hóa phải cạnh tranh với nhau, có thể gây ra sự mất cân bằng giữa các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường. Các chuyên gia lo ngại về tác động của sự phát triển quá mức, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch di sản. Cần có sự hợp tác giữa các bên liên quan để đảm bảo quản lý bền vững, thu nhập ổn định cho cộng đồng địa phương và trải nghiệm chất lượng cho du khách. Việc đạt được du lịch bền vững di sản văn hóa (SCHT) là một chủ đề thực tế quan trọng cần được nghiên cứu. Nghiên cứu này có thể đóng góp vào lĩnh vực du lịch ở Campuchia, đặc biệt là SCHT, vì ít nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa văn hóa và du lịch. Các nghiên cứu hiện có thường tập trung vào tiềm năng của tài nguyên văn hóa và cách phát triển các sản phẩm du lịch hơn là thúc đẩy SCHT.
2.1. Mất Cân Bằng Giữa Ba Khía Cạnh Bền Vững Của Du Lịch
Với sự cạnh tranh ngày càng tăng, các điểm đến văn hóa phải cạnh tranh với nhau, có thể gây ra sự mất cân bằng giữa ba khía cạnh của du lịch bền vững (Peng, 2011). Điều này đã gây ra rất nhiều cuộc thảo luận về tính bền vững của nó. CHT có thể được xem là một lĩnh vực hai mặt: một mặt, nó có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, việc làm và doanh thu cho khu vực chủ nhà. Mặt khác: với sự cạnh tranh ngày càng tăng, các điểm đến văn hóa phải cạnh tranh với nhau, có thể gây ra sự mất cân bằng giữa ba khía cạnh của du lịch bền vững (Peng, 2011).
2.2. Thiếu Nghiên Cứu Về Du Lịch Bền Vững Di Sản Văn Hóa
Nghiên cứu này có thể là một đóng góp có giá trị cho tài liệu trong lĩnh vực du lịch ở Campuchia, đặc biệt là SCHT, vì ít nghiên cứu được thực hiện liên quan đến CHT ở Campuchia kể từ khi sự hợp lực giữa văn hóa và du lịch được giới thiệu. Các nghiên cứu đó dường như tập trung nhiều hơn vào tiềm năng của tài nguyên văn hóa, đặc biệt là về cách phát triển và quảng bá các sản phẩm du lịch hơn là thúc đẩy SCHT. Hơn nữa, nghiên cứu sẽ thông báo cho các bên liên quan chính về tầm quan trọng của du lịch di sản văn hóa bền vững. Nó cũng sẽ cung cấp cho các bên liên quan những hiểu biết cần thiết để giúp giải quyết nhiều vấn đề còn tồn tại trong các di sản văn hóa, chẳng hạn như cân bằng phát triển kinh tế, các giá trị xã hội và môi trường và cách thúc đẩy sự hợp tác giữa các bên liên quan khác nhau thay vì quá cạnh tranh và gây hại cho các địa điểm.
III. Nghiên Cứu Trường Hợp Angkor Preah Vihear Sambo Preikuk
Nghiên cứu tập trung vào việc khám phá nhận thức của các bên liên quan về tầm quan trọng của SCHT và điều tra các biện pháp để đạt được SCHT ở Campuchia, đặc biệt tại ba di sản văn hóa khác nhau: Angkor, Preah Vihear (PVH) và Sambo Preikuk (SPK). Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, đa trường hợp. Dữ liệu được thu thập thông qua phỏng vấn bán cấu trúc, thảo luận nhóm, quan sát và tài liệu. Thảo luận nhóm được thực hiện với các quan chức từ các bộ liên quan và các cơ quan quốc gia để thu thập thông tin về thực tiễn quản lý CHT hiện tại. Phỏng vấn bán cấu trúc được thực hiện với khách du lịch, cộng đồng địa phương và khu vực tư nhân để hiểu rõ hơn về sự tham gia của họ trong việc thúc đẩy SCHT.
3.1. Mục Tiêu Nghiên Cứu Du Lịch Bền Vững tại Campuchia
Mục tiêu chính của nghiên cứu này là khám phá nhận thức của các bên liên quan về tầm quan trọng của SCHT và điều tra các biện pháp để đạt được SCHT ở Campuchia, đặc biệt tại ba di sản văn hóa khác nhau: Angkor, Preah Vihear (PVH) và Sambo Preikuk (SPK) archeological sites. Để đạt được các mục tiêu này, các câu hỏi nghiên cứu sau đã được xây dựng: 1. Tầm quan trọng của SCHT ở Campuchia là gì? 2. Các bên liên quan nhận thức SCHT ở Campuchia như thế nào? 3. Họ hợp tác như thế nào trong việc quản lý SCHT ở Campuchia? 4. Tình hình hiện tại của SCHT ở Campuchia là gì? 5. Làm thế nào SCHT có thể đạt được trong bối cảnh Campuchia?
3.2. Phương Pháp Nghiên Cứu Định Tính Đa Trường Hợp
Để điều tra câu trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu trên, nghiên cứu được dựa trên một mô hình nghiên cứu diễn giải trong một nghiên cứu trường hợp đa định tính. Các công cụ thu thập dữ liệu bao gồm các nhóm tập trung, các cuộc phỏng vấn bán cấu trúc, quan sát và tài liệu. Các nhóm tập trung đã được thực hiện với các quan chức từ Bộ Du lịch (MOT), Bộ Văn hóa và Mỹ thuật (MCFA), Bộ Môi trường (MOE), Bộ Quản lý đất đai Quy hoạch đô thị và Xây dựng (MLMUPC), Cơ quan Quốc gia APSARA (ANA), Cơ quan Quốc gia Preah Vihear (PVHNA), Cơ quan Quốc gia Sambo Preikuk (SPKNA) và Cơ quan tỉnh (PA) để thu thập thông tin toàn diện về thực hành và quản lý CHT hiện tại tại mỗi địa điểm. Các cuộc phỏng vấn bán cấu trúc đã được thực hiện với các bên liên quan trong ngành du lịch: khách du lịch quốc tế, cộng đồng địa phương và khu vực tư nhân (khách sạn, nhà hàng và các nhà điều hành tour du lịch địa phương) để hiểu rõ hơn về sự hiểu biết của họ, sự tham gia vào việc quảng bá SCHT trong cộng đồng của họ.
IV. Phân Tích Kết Quả Nhận Thức và Hợp Tác trong SCHT
Nghiên cứu phân tích nhận thức của các bên liên quan về tầm quan trọng của SCHT, hợp tác giữa họ và tình hình hiện tại của SCHT ở Campuchia. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự cần thiết phải nhận thức rằng sự phát triển của SCHT là trách nhiệm chung. Ba khía cạnh của bền vững, kinh tế, xã hội và môi trường, phải được tích hợp từ cùng một góc độ. Cộng đồng địa phương và khu vực tư nhân nên hỗ trợ đánh giá cao, bảo tồn và quản lý CHT. Chính phủ, MOT và các cơ quan liên quan cần chịu trách nhiệm lớn hơn và đóng góp nhiều hơn cho các di tích văn hóa, đặc biệt là các di sản thế giới.
4.1. Nhận Thức Chung Về Tầm Quan Trọng Của Du Lịch Bền Vững
Nghiên cứu cho thấy rằng các bên liên quan nhận thức được tầm quan trọng của việc quản lý du lịch bền vững tại các di sản văn hóa. SCHT được hiểu là một loại hình du lịch tập trung vào việc bảo tồn tài sản di sản văn hóa, môi trường tự nhiên và hiểu biết về di sản văn hóa để đảm bảo sự phát triển lâu dài và cho thế hệ tiếp theo, đặc biệt là điểm đến tạo thu nhập và cộng đồng địa phương bằng cách tích hợp các bên liên quan có liên quan.
4.2. Sự Tham Gia Và Hợp Tác Giữa Các Bên Liên Quan
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng có sự hợp tác tốt giữa các bên liên quan, nhưng cần phải tăng cường sự tham gia của các bên liên quan có liên quan hơn nữa. Cộng đồng địa phương và khu vực tư nhân nên hỗ trợ đánh giá cao, bảo tồn và quản lý CHT, Chính phủ, MOT và các cơ quan liên quan cần chịu trách nhiệm lớn hơn và đóng góp nhiều hơn cho các di tích văn hóa, đặc biệt là các di sản thế giới.
4.3. Tình Trạng Phát Triển Du Lịch Bền Vững tại Campuchia
Nghiên cứu chỉ ra rằng sự phát triển du lịch di sản văn hóa bền vững đã có những thành công nhất định nhưng cần được tăng cường hơn nữa về mặt chiều sâu. Cần đảm bảo các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường được cân bằng và tích hợp một cách hài hòa.
V. Đề Xuất Mô Hình Quản Lý Du Lịch Bền Vững Di Sản 3C 1C
Tác giả đề xuất mô hình quản lý SCHT có thể được áp dụng hiệu quả trên toàn quốc, mặc dù bối cảnh phát triển của mỗi khu vực không giống nhau. Mô hình nhấn mạnh tầm quan trọng của phương pháp tiếp cận có sự tham gia để tăng cường phát triển bền vững tại các di sản thế giới và thúc đẩy CHT nói chung, đặc biệt là đóng góp vào phát triển địa phương, cải thiện cộng đồng địa phương và bảo tồn môi trường. Nghiên cứu dựa trên phân tích các yếu tố kinh tế vi mô của các di sản thế giới, cho phép đại diện tốt hơn về thực tế phát triển, thay vì đề xuất các khuyến nghị giả định thực tế trên các giả thuyết lý tưởng. Việc sử dụng các cuộc phỏng vấn bán cấu trúc, bao gồm các cuộc phỏng vấn chuyên sâu và thảo luận nhóm tập trung với đại diện của khu vực tư nhân, khách du lịch và cộng đồng địa phương và ba nghiên cứu thực địa làm phong phú nguồn dữ liệu thực nghiệm để suy ra kết quả và dẫn đến đề xuất chính sách và chiến lược cụ thể cho chính phủ Campuchia.
5.1. Mô Hình Hợp Tác 3C 1C Trong Quản Lý SCHT
Tác giả đề xuất một mô hình quản lý SCHT, có thể được áp dụng hiệu quả trên toàn quốc thông qua bối cảnh phát triển của mỗi khu vực là không giống nhau. Mô hình này cho thấy rằng cách tiếp cận có sự tham gia là quan trọng để tăng cường phát triển bền vững tại các di sản thế giới và thúc đẩy CHT nói chung, đặc biệt là đóng góp vào phát triển địa phương, cải thiện cộng đồng địa phương và bảo tồn môi trường.
5.2. Vai Trò Của Chính Phủ Trong Quản Lý Và Phát Triển Du Lịch
Điều quan trọng cần lưu ý là vấn đề hợp tác có thể phát sinh từ quan điểm khác nhau của các bên liên quan có liên quan trong việc quản lý và phát triển SCHT tại các di sản thế giới. Nhưng trong trường hợp của Campuchia, cụ thể là trong ba nghiên cứu trường hợp, khu vực công, đặc biệt là Chính phủ Hoàng gia Campuchia thông qua các tổ chức khác nhau của mình (MCFA, MOT, ANA, PNA, SNA…), đóng một vai trò rất không thể tránh khỏi trong việc giảm thiểu tác động từ vấn đề hợp tác, trong đó sự tồn tại của cơ chế ICC là một nền tảng phối hợp hiệu quả để đảm bảo thảo luận, hợp tác và thực hiện công việc suôn sẻ và hạn chế tác động bất tiện từ bất kỳ hoạt động cạnh tranh nào của các bên liên quan có liên quan khác nhau. Đóng góp ban đầu này được phản ánh trong mô hình (3P+1C) được đề xuất.
VI. Kết Luận và Hướng Phát Triển Du Lịch Bền Vững Di Sản
Nghiên cứu kết luận rằng du lịch bền vững di sản văn hóa là một mục tiêu quan trọng và có thể đạt được ở Campuchia. Cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các bên liên quan, bao gồm chính phủ, cộng đồng địa phương, khu vực tư nhân và du khách, để đảm bảo rằng du lịch mang lại lợi ích kinh tế, bảo vệ di sản văn hóa và bảo tồn môi trường. Cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp quản lý du lịch hiệu quả để đảm bảo rằng du lịch di sản văn hóa ở Campuchia là bền vững và có trách nhiệm.
6.1. Tầm Quan Trọng Của Hợp Tác Đa Phương Trong Phát Triển SCHT
Để đạt được mục tiêu du lịch bền vững di sản văn hóa, sự hợp tác giữa các bên liên quan là yếu tố then chốt. Chính phủ cần đóng vai trò điều phối và tạo điều kiện, cộng đồng địa phương cần tham gia tích cực vào quá trình quản lý và bảo tồn, khu vực tư nhân cần có trách nhiệm xã hội và du khách cần có ý thức bảo vệ di sản.
6.2. Tiếp Tục Nghiên Cứu Về Quản Lý Du Lịch Di Sản Hiệu Quả
Để đảm bảo rằng du lịch di sản văn hóa ở Campuchia là bền vững và có trách nhiệm, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp quản lý du lịch hiệu quả, bao gồm các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực, tăng cường lợi ích kinh tế và xã hội cho cộng đồng địa phương, và bảo tồn di sản văn hóa và môi trường.
