Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo tại Việt Nam, việc áp dụng phương pháp dạy học theo dự án (DHTDA) trong môn Khoa học tiểu học được xem là một hướng đi quan trọng nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Theo khảo sát tại ba trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Phòng, chỉ khoảng 30% giáo viên đã từng áp dụng DHTDA trong dạy học môn Khoa học lớp 5, trong khi 70% giáo viên chưa áp dụng. Điều này phản ánh thực trạng chưa phổ biến của phương pháp này trong thực tiễn giảng dạy. Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và tổ chức các dự án học tập trong dạy học môn Khoa học cho học sinh tiểu học, đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương pháp này trong việc hình thành và phát triển năng lực khoa học tự nhiên, năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề và năng lực hợp tác.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường Tiểu học Kỳ Sơn, thành phố Hải Phòng, trong giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2022. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đồng thời tạo cơ sở thực tiễn cho việc áp dụng DHTDA trong môn Khoa học, góp phần phát triển năng lực học sinh theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm và lý thuyết dạy học theo dự án. Lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm nhấn mạnh vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập, đồng thời thay đổi vai trò của giáo viên thành người hướng dẫn, hỗ trợ. Lý thuyết dạy học theo dự án định nghĩa dự án học tập là một nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra sản phẩm có giá trị thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực khoa học tự nhiên, năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác và sáng tạo, cùng với nguyên tắc tổ chức dạy học theo dự án như xác định mục tiêu rõ ràng, nội dung gắn với thực tiễn, vai trò trung tâm của học sinh, và đánh giá đa chiều.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát ý kiến 120 giáo viên tiểu học lớp 5 tại ba trường trên địa bàn Hải Phòng, kết quả thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Kỳ Sơn, cùng các tài liệu, văn bản pháp luật và công trình nghiên cứu liên quan. Phương pháp phân tích sử dụng thống kê mô tả với phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm. Cỡ mẫu khảo sát là 120 giáo viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm phản ánh thực trạng áp dụng DHTDA trong dạy học môn Khoa học. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 4 năm 2022 đến tháng 11 năm 2022, bao gồm khảo sát, thiết kế dự án, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ áp dụng DHTDA còn thấp: Chỉ 30% giáo viên tiểu học lớp 5 tại Hải Phòng đã từng áp dụng phương pháp dạy học theo dự án trong môn Khoa học, trong khi 70% chưa áp dụng. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu cơ hội bồi dưỡng, tâm lý ngại thay đổi và nghi ngờ hiệu quả phương pháp.

  2. Nhận thức về khái niệm DHTDA: Khoảng 50% giáo viên hiểu đúng bản chất DHTDA là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, đòi hỏi tính chủ động, tích cực, làm việc nhóm và tạo ra sản phẩm có giá trị thực tiễn. Không có giáo viên nào cho rằng DHTDA là phương pháp dạy học cá nhân chủ yếu.

  3. Đặc điểm DHTDA được giáo viên nhận diện: Từ 40% đến 50% giáo viên đồng thuận rằng DHTDA có các đặc điểm như xuất phát từ tình huống thực tiễn, kết hợp nhiều lĩnh vực tri thức, phân công nhiệm vụ theo nhóm và cá nhân, sản phẩm có giá trị thực tiễn.

  4. Mức độ cần thiết của DHTDA: 90% giáo viên đánh giá việc áp dụng DHTDA trong môn Khoa học là cần thiết hoặc rất cần thiết, thể hiện sự đồng thuận cao về vai trò của phương pháp này trong đổi mới giáo dục.

  5. Mong đợi về sản phẩm nghiên cứu: 80% giáo viên mong đợi hoặc rất mong đợi sản phẩm của đề tài sẽ mang lại giá trị thực tiễn, hỗ trợ hiệu quả trong tổ chức dạy học theo dự án.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy DHTDA chưa được phổ biến rộng rãi trong dạy học môn Khoa học tiểu học tại Hải Phòng, tương đồng với các nghiên cứu trong nước về việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế do nhiều rào cản khách quan và chủ quan. Việc nhận thức đúng về bản chất và đặc điểm của DHTDA ở mức trung bình cho thấy giáo viên đã có nền tảng lý thuyết nhưng còn thiếu kinh nghiệm thực tiễn. Mức độ cần thiết và mong đợi cao của giáo viên phản ánh nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục lấy người học làm trung tâm theo Nghị quyết 29-NQ/TW và chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng DHTDA, biểu đồ tròn về nhận thức khái niệm, biểu đồ thanh về đặc điểm và mức độ cần thiết, giúp minh họa rõ ràng các phát hiện chính. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng DHTDA tại Việt Nam còn nhiều hạn chế nhưng có tiềm năng phát triển lớn nếu được hỗ trợ đúng mức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về DHTDA cho giáo viên: Tăng cường đào tạo, tập huấn kỹ năng thiết kế và tổ chức dự án học tập trong môn Khoa học, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và sự tự tin của giáo viên. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn thiết kế và tổ chức dự án học tập: Cung cấp các mẫu dự án, quy trình tổ chức, tiêu chí đánh giá phù hợp với đặc thù môn Khoa học tiểu học. Chủ thể thực hiện là Bộ Giáo dục và Đào tạo, hoàn thành trong vòng 1 năm.

  3. Khuyến khích nhà trường tạo môi trường hỗ trợ áp dụng DHTDA: Ban giám hiệu cần xây dựng chính sách khuyến khích, tạo điều kiện về thời gian, cơ sở vật chất và hỗ trợ kỹ thuật cho giáo viên thực hiện dự án học tập. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo.

  4. Tăng cường đánh giá đa chiều và phản hồi liên tục: Kết hợp đánh giá của giáo viên, học sinh, cha mẹ và cộng đồng nhằm phản ánh toàn diện kết quả học tập, đồng thời giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thực hiện thường xuyên trong quá trình dạy học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học theo dự án trong môn Khoa học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong bối cảnh triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

  3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Các tổ chức, đơn vị đào tạo giáo viên: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo dự án là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, trong đó học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp lý thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm có giá trị thực tiễn. Đặc điểm nổi bật gồm tính thực tế cao, tính ứng dụng, làm việc nhóm, sáng tạo và định hướng sản phẩm.

  2. Tại sao DHTDA chưa được áp dụng rộng rãi trong môn Khoa học tiểu học?
    Nguyên nhân chính là giáo viên thiếu cơ hội bồi dưỡng, tâm lý ngại thay đổi, thiếu kinh nghiệm thực tiễn và chưa có sự hỗ trợ đầy đủ từ nhà trường cũng như chính sách quản lý giáo dục.

  3. Làm thế nào để thiết kế một dự án học tập hiệu quả cho môn Khoa học lớp 5?
    Dự án cần gắn với nội dung chương trình, xuất phát từ vấn đề thực tiễn, phù hợp với năng lực học sinh, có mục tiêu rõ ràng, quy trình tổ chức cụ thể và sản phẩm cuối cùng có giá trị ứng dụng.

  4. Vai trò của giáo viên trong DHTDA là gì?
    Giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, hỗ trợ, định hướng và tạo điều kiện để học sinh chủ động tìm tòi, sáng tạo, phối hợp làm việc nhóm và tự đánh giá kết quả học tập.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của DHTDA trong dạy học môn Khoa học?
    Đánh giá kết hợp giữa đánh giá quá trình và tổng kết, sử dụng đa dạng công cụ như quan sát, sản phẩm học tập, bài kiểm tra, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, nhằm phản ánh toàn diện năng lực và thái độ học sinh.

Kết luận

  • Dạy học theo dự án là phương pháp tích cực, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục lấy người học làm trung tâm và phát triển năng lực học sinh tiểu học môn Khoa học.
  • Tỷ lệ giáo viên áp dụng DHTDA hiện còn thấp, nhưng nhận thức về phương pháp này đang được cải thiện và có sự đồng thuận cao về mức độ cần thiết.
  • Việc thiết kế và tổ chức dự án học tập giúp học sinh phát triển năng lực khoa học tự nhiên, năng lực tự học, giải quyết vấn đề và hợp tác nhóm hiệu quả.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ từ đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn, hỗ trợ nhà trường và đánh giá đa chiều để nâng cao hiệu quả áp dụng DHTDA.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi thực nghiệm và phát triển các dự án học tập đa dạng, phù hợp với đặc thù môn học và đối tượng học sinh nhằm góp phần đổi mới giáo dục tiểu học bền vững.

Hành động tiếp theo là triển khai các khóa bồi dưỡng chuyên sâu, xây dựng tài liệu hướng dẫn và tổ chức thực nghiệm mở rộng tại các trường tiểu học khác. Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên được khuyến khích áp dụng và phản hồi để hoàn thiện phương pháp dạy học theo dự án trong thực tiễn.