Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng khoa học và công nghệ phát triển mạnh mẽ, giáo dục Việt Nam đang hướng tới đổi mới căn bản, toàn diện nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, chuyển đổi phương pháp dạy học và đánh giá học sinh là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng giáo dục. Môn Toán tiểu học, đặc biệt là nội dung số và phép tính lớp 2, giữ vai trò nền tảng trong việc hình thành năng lực tư duy và phẩm chất cho học sinh. Thời lượng dạy học Toán lớp 2 là 175 tiết/năm học, trong đó 80,7% thời gian bài mới tập trung vào số và phép tính, cho thấy tầm quan trọng của nội dung này.

Luận văn tập trung nghiên cứu đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học (PPDH) và đánh giá học sinh (ĐGHS) trong dạy học số và phép tính lớp 2 tại các trường tiểu học quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời đề xuất các biện pháp cụ thể để thực hiện đổi mới đồng bộ PPDH và ĐGHS. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động dạy học số và phép tính lớp 2, với đối tượng là giáo viên và học sinh tại địa bàn nghiên cứu trong năm học 2018-2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho giáo viên tiểu học trong việc đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Toán tiểu học, phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại về phát triển năng lực và phẩm chất người học. Trước hết, khái niệm năng lực và phẩm chất được hiểu là hai thành phần chủ yếu tạo nên nhân cách con người, trong đó năng lực là khả năng huy động kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công hoạt động, còn phẩm chất là các yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử và giá trị sống. Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT xác định năng lực cốt lõi gồm tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo; đồng thời môn Toán phát triển năng lực tư duy, lập luận, mô hình hóa, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ học toán.

Lý thuyết tâm lý năng lực Toán học của V.A Krutexki được vận dụng để phân tích các thành phần năng lực toán học như năng lực tri giác, tư duy logic, khái quát hóa, linh hoạt trong suy luận và trí nhớ khái quát. Quan điểm dạy học theo hướng phát triển năng lực nhấn mạnh vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình tự học, tự tìm tòi, khám phá, đồng thời giáo viên đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn và đánh giá liên tục.

Các nguyên tắc tổ chức hoạt động dạy học đổi mới đồng bộ PPDH và ĐGHS được xây dựng dựa trên sự thống nhất giữa tính khoa học và tính giáo dục, giữa lý luận và thực tiễn, giữa vừa sức chung và vừa sức riêng, cũng như giữa vai trò chủ đạo của giáo viên và vai trò tích cực, tự giác của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Điều tra khảo sát 40 giáo viên dạy lớp 2 tại 12 trường tiểu học quận Lê Chân, Hải Phòng.
  • Khảo sát 145 học sinh lớp 2 tại các trường trên địa bàn.
  • Quan sát trực tiếp các tiết dạy số và phép tính.
  • Phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh để thu thập nhận thức và kinh nghiệm thực tiễn.
  • Thu thập và phân tích các kết quả học tập, đánh giá trước và sau thực nghiệm.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nội dung phỏng vấn và quan sát. Cỡ mẫu được lựa chọn đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu, tập trung vào giáo viên có kinh nghiệm và học sinh đang học chương trình Toán lớp 2. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2018-2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp, tổ chức thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về đổi mới đồng bộ PPDH và ĐGHS: 95% giáo viên khảo sát nhận thức rõ tầm quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá trong phát triển năng lực, phẩm chất học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên biết cách tổ chức hoạt động học phù hợp để phát huy năng lực này.

  2. Thực trạng tổ chức dạy học số và phép tính: Trong 175 tiết Toán lớp 2, 80,7% thời gian dành cho số và phép tính, nhưng chỉ khoảng 55% tiết học được tổ chức theo hướng đổi mới đồng bộ PPDH và ĐGHS. Phương pháp truyền thống vẫn chiếm ưu thế, với việc giảng giải một chiều và đánh giá chủ yếu dựa trên kết quả bài làm.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp đổi mới đồng bộ, kết quả kiểm tra sau thực nghiệm cho thấy học sinh lớp thực nghiệm có điểm trung bình cao hơn 15% so với lớp đối chứng. Tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu năng lực tư duy và giải quyết vấn đề tăng từ 48% lên 72%.

  4. Phát triển năng lực và phẩm chất học sinh: Qua quan sát và đánh giá, học sinh được tham gia hoạt động nhóm, thảo luận, tự đánh giá và nhận xét bạn bè, giúp phát triển năng lực giao tiếp, hợp tác, tự học và phẩm chất trung thực, tự tin. Tỷ lệ học sinh tích cực tham gia hoạt động tăng lên 80% so với 50% trước thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và đánh giá học sinh trong dạy số và phép tính lớp 2 có tác động tích cực rõ rệt đến chất lượng học tập và phát triển năng lực, phẩm chất học sinh. Nguyên nhân chính là do phương pháp đổi mới tạo điều kiện cho học sinh chủ động, sáng tạo, phát huy tính tích cực trong học tập, đồng thời đánh giá thường xuyên, kịp thời giúp học sinh nhận biết điểm mạnh, điểm yếu để điều chỉnh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm của V.A Krutexki về tâm lý năng lực Toán học và các nghiên cứu giáo dục tiên tiến tại Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc, nơi học sinh tiểu học có khả năng vận dụng toán học vào thực tiễn rất tốt. Việc tổ chức hoạt động học linh hoạt, đa dạng hình thức như trò chơi, thảo luận nhóm, kĩ thuật “động não” đã góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm, bảng tỷ lệ phần trăm học sinh đạt năng lực theo từng tiêu chí, giúp minh họa rõ nét sự tiến bộ và tác động của đổi mới đồng bộ PPDH và ĐGHS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và đánh giá học sinh, tập trung vào kỹ năng thiết kế hoạt động học và đánh giá thường xuyên. Mục tiêu nâng cao nhận thức và năng lực tổ chức dạy học đổi mới trong vòng 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn cụ thể: Phát triển bộ tài liệu mẫu về kế hoạch dạy học số và phép tính lớp 2 theo hướng đổi mới đồng bộ, bao gồm các hoạt động học, phương pháp đánh giá và tình huống sư phạm điển hình. Thời gian hoàn thành trong 6 tháng, do Phòng GD&ĐT quận Lê Chân chủ trì.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Khuyến khích giáo viên sử dụng phần mềm, ứng dụng hỗ trợ dạy học và đánh giá trực tuyến để tạo môi trường học tập sinh động, tương tác cao. Mục tiêu đạt 70% giáo viên lớp 2 sử dụng công nghệ trong dạy học trong 2 năm tới.

  4. Tổ chức đánh giá thường xuyên, đa dạng: Áp dụng các hình thức đánh giá liên tục như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá qua sản phẩm học tập và hoạt động nhóm để phát hiện kịp thời khó khăn của học sinh và điều chỉnh phương pháp dạy học. Thời gian triển khai ngay trong năm học hiện tại, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn thực hiện.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Tuyên truyền, hướng dẫn phụ huynh tham gia hỗ trợ học sinh học tập, đánh giá và phát triển năng lực, phẩm chất tại nhà, tạo sự đồng thuận và hỗ trợ toàn diện cho học sinh. Mục tiêu đạt 80% phụ huynh tham gia trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt dạy lớp 2: Luận văn cung cấp các biện pháp đổi mới đồng bộ PPDH và ĐGHS cụ thể, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy số và phép tính, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cán bộ quản lý các phòng GD&ĐT, hiệu trưởng trường tiểu học có thể vận dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và triển khai đổi mới chương trình giáo dục.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục học: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn đổi mới dạy học Toán tiểu học, đặc biệt trong lĩnh vực phát triển năng lực học sinh.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học hiện đại, vai trò đánh giá trong học tập, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường hỗ trợ con em phát triển toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và đánh giá học sinh là gì?
    Là việc kết hợp chặt chẽ giữa phương pháp tổ chức dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh với việc đánh giá thường xuyên, đa dạng nhằm phản hồi kịp thời và hỗ trợ học sinh phát triển năng lực, phẩm chất.

  2. Tại sao cần đổi mới đồng bộ trong dạy học số và phép tính lớp 2?
    Bởi số và phép tính là nền tảng quan trọng trong Toán tiểu học, đổi mới giúp học sinh hiểu sâu, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển tư duy và kỹ năng giải quyết vấn đề, tránh học thụ động và ghi nhớ máy móc.

  3. Các biện pháp đổi mới được áp dụng như thế nào trong thực tế?
    Giáo viên thiết kế hoạt động học đa dạng như trò chơi, thảo luận nhóm, tự học, đồng thời đánh giá liên tục qua quan sát, nhận xét, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng để điều chỉnh kịp thời phương pháp dạy học.

  4. Làm thế nào để đánh giá phát triển năng lực và phẩm chất học sinh hiệu quả?
    Đánh giá cần được thực hiện thường xuyên, đa dạng hình thức, tập trung vào quá trình học tập và sản phẩm học tập, kết hợp giữa đánh giá của giáo viên, tự đánh giá và đánh giá bạn bè, nhằm phản ánh toàn diện năng lực và phẩm chất.

  5. Vai trò của phụ huynh trong đổi mới dạy học và đánh giá là gì?
    Phụ huynh phối hợp với nhà trường hỗ trợ học sinh học tập tại nhà, khích lệ, theo dõi tiến bộ và tham gia đánh giá, tạo môi trường học tập tích cực, góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho con em.

Kết luận

  • Đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và đánh giá học sinh trong dạy số và phép tính lớp 2 là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng giáo dục Toán tiểu học.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra hiệu quả tích cực của việc áp dụng đổi mới đồng bộ, với sự tăng trưởng rõ rệt về năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và phẩm chất học sinh.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn, ứng dụng công nghệ, tổ chức đánh giá đa dạng và phối hợp với gia đình.
  • Tiếp tục triển khai thực nghiệm mở rộng và đánh giá lâu dài để hoàn thiện phương pháp và nâng cao hiệu quả giáo dục.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh cùng chung tay thực hiện đổi mới nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.