Tổng quan nghiên cứu

Xóa đói giảm nghèo là một trong những chủ trương trọng yếu của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người nghèo, đồng thời thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền và nhóm dân cư. Theo ước tính, đến cuối năm 2018, tỷ lệ hộ nghèo cả nước còn dưới 6%, giảm khoảng 1-1,3% so với đầu năm, trong đó các huyện nghèo giảm trên 4%. Thị trấn Quang Minh, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội, là một địa bàn có tốc độ đô thị hóa nhanh, kinh tế phát triển nhưng vẫn còn tỷ lệ hộ nghèo dao động từ 2,55% đến 3,06% trong giai đoạn 2016-2018, tương đương khoảng 91-108 hộ nghèo.

Luận văn tập trung nghiên cứu dịch vụ công tác xã hội (CTXH) đối với người nghèo trên địa bàn thị trấn Quang Minh nhằm làm rõ thực trạng cung cấp các dịch vụ CTXH, bao gồm truyền thông, kết nối nguồn lực, biện hộ chính sách và tư vấn tâm lý. Mục tiêu cụ thể là đánh giá hiệu quả các dịch vụ này trong việc hỗ trợ người nghèo, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xã hội trong giảm nghèo bền vững. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 12/2018 đến tháng 6/2019, với phạm vi khảo sát tại 11 tổ dân phố của thị trấn Quang Minh.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác xã hội trong lĩnh vực giảm nghèo, góp phần nâng cao năng lực cho người nghèo, đồng thời hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách và cán bộ thực thi tại địa phương trong việc cải thiện chất lượng dịch vụ xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng ba lý thuyết chính làm nền tảng phân tích:

  • Thuyết nhu cầu của Maslow: Phân loại nhu cầu của con người thành các cấp độ từ nhu cầu thể chất, an toàn, xã hội, được tôn trọng đến nhu cầu tự hoàn thiện. Ở người nghèo, nhu cầu thể chất và xã hội được ưu tiên đáp ứng nhằm giúp họ vượt qua mặc cảm, tự ti và phát triển năng lực cá nhân.

  • Thuyết hệ thống sinh thái: Nhấn mạnh sự tương tác giữa cá nhân với môi trường xung quanh, bao gồm các hệ thống gia đình, cộng đồng và chính sách xã hội. Lý thuyết này giúp nhân viên CTXH hiểu rõ bối cảnh sống của người nghèo để can thiệp hiệu quả.

  • Thuyết nhận thức - hành vi: Giải thích rằng hành vi của con người được quyết định bởi nhận thức và tư duy. Áp dụng trong nghiên cứu nhằm thay đổi nhận thức tiêu cực của người nghèo, giúp họ chủ động vươn lên thoát nghèo.

Các khái niệm chuyên ngành được làm rõ gồm: dịch vụ xã hội, dịch vụ công tác xã hội, người nghèo, hộ nghèo theo chuẩn đa chiều, dịch vụ CTXH đối với người nghèo, và vai trò của nhân viên công tác xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 90 người nghèo đại diện cho 90 hộ nghèo trên địa bàn thị trấn Quang Minh, phỏng vấn sâu 10 cán bộ và người nghèo, cùng phân tích tài liệu, văn bản pháp luật, báo cáo ngành và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các tổ dân phố và nhóm đối tượng nghèo đa dạng về độ tuổi, nghề nghiệp và trình độ học vấn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng dịch vụ CTXH, phân tích nội dung phỏng vấn sâu để làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê chuyên dụng, đảm bảo tính chính xác và khách quan.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 12/2018 đến tháng 6/2019, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và viết báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dịch vụ truyền thông đối với người nghèo: Khoảng 70% người nghèo được tiếp cận thông tin qua đài truyền thanh và các cuộc họp dân, tuy nhiên chỉ có 55% hài lòng với mức độ và chất lượng thông tin nhận được. Một số hộ vẫn còn thờ ơ, thiếu quan tâm đến chính sách giảm nghèo do tâm lý mặc cảm và ỷ lại.

  2. Dịch vụ kết nối nguồn lực, chương trình, chính sách: 65% người nghèo được hỗ trợ tiếp cận các chính sách như cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, hỗ trợ tiền điện và vay vốn ưu đãi. Tuy nhiên, tỷ lệ này chưa đồng đều giữa các tổ dân phố, với tổ dân phố số 10 có tỷ lệ tiếp cận thấp nhất do nhiều hộ thuộc diện khuyết tật và không có khả năng lao động.

  3. Dịch vụ biện hộ và sự tham gia cộng đồng: Chỉ khoảng 40% người nghèo tham gia các hoạt động cộng đồng như bầu cử, vệ sinh môi trường, hoặc phong trào văn hóa. Nhân viên CTXH và các cán bộ đoàn thể còn hạn chế trong việc thúc đẩy sự tham gia này, dẫn đến người nghèo vẫn còn tâm lý tự ti, ngại giao tiếp.

  4. Dịch vụ tư vấn/ tham vấn tâm lý: Khoảng 30% người nghèo được tiếp cận dịch vụ tư vấn tâm lý, chủ yếu qua các buổi vãng gia và tư vấn trực tiếp. Dịch vụ này giúp giảm bớt tâm lý mặc cảm, tăng cường động lực vươn lên, nhưng vẫn còn thiếu về số lượng nhân viên CTXH chuyên nghiệp và thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy dịch vụ CTXH đối với người nghèo tại thị trấn Quang Minh đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc truyền thông và kết nối chính sách. Tuy nhiên, mức độ tiếp cận và hài lòng còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như tâm lý mặc cảm của người nghèo, hạn chế về nguồn lực nhân sự CTXH chuyên nghiệp, và sự chưa đồng bộ trong triển khai chính sách.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung của các địa phương đang phát triển, nơi mà dịch vụ CTXH còn non trẻ và chưa được đầu tư đầy đủ. Việc áp dụng thuyết nhận thức - hành vi cho thấy cần thiết phải tăng cường truyền thông và tư vấn để thay đổi nhận thức, hành vi của người nghèo, từ đó nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tiếp cận và hài lòng của người nghèo với từng loại dịch vụ CTXH, bảng phân tích nguyên nhân nghèo và mức độ tham gia cộng đồng, giúp minh họa rõ nét các vấn đề và ưu tiên giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông đa kênh, nâng cao nhận thức người nghèo

    • Triển khai các chương trình truyền thông qua đài truyền thanh, tờ rơi, hội nghị dân cư và vãng gia.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ người nghèo hiểu biết về chính sách và dịch vụ CTXH lên trên 80% trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo giảm nghèo thị trấn phối hợp với nhân viên CTXH và các đoàn thể.

  2. Phát triển đội ngũ nhân viên và cộng tác viên CTXH chuyên nghiệp

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng chuyên môn, tư vấn tâm lý và biện hộ chính sách cho nhân viên CTXH.
    • Mục tiêu: Đảm bảo mỗi tổ dân phố có ít nhất 1 nhân viên CTXH chuyên trách trong 18 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Hà Nội phối hợp với UBND thị trấn.

  3. Nâng cao hiệu quả kết nối nguồn lực và chính sách hỗ trợ

    • Xây dựng hệ thống quản lý thông tin người nghèo để theo dõi, cập nhật và hỗ trợ kịp thời.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ người nghèo được tiếp cận đầy đủ các chính sách lên 90% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thị trấn, các phòng ban liên quan và nhân viên CTXH.

  4. Khuyến khích sự tham gia của người nghèo vào các hoạt động cộng đồng

    • Tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao, diễn đàn dân chủ nhằm tạo môi trường giao lưu, phát huy năng lực cá nhân.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ người nghèo tham gia hoạt động cộng đồng lên 60% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên và nhân viên CTXH.

  5. Mở rộng dịch vụ tư vấn và tham vấn tâm lý

    • Thiết lập các buổi tư vấn định kỳ, hỗ trợ tâm lý cho người nghèo, đặc biệt nhóm dễ tổn thương.
    • Mục tiêu: Đảm bảo 50% người nghèo có nhu cầu được tiếp cận dịch vụ tư vấn trong 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm CTXH, các tổ chức xã hội và nhân viên CTXH.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và hoạch định chính sách xã hội

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ CTXH đối với người nghèo, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Thiết kế chương trình giảm nghèo bền vững tại địa phương.

  2. Nhân viên công tác xã hội và cộng tác viên

    • Lợi ích: Nâng cao kiến thức chuyên môn, kỹ năng cung cấp dịch vụ và biện hộ cho người nghèo.
    • Use case: Áp dụng các phương pháp tư vấn, truyền thông và kết nối nguồn lực hiệu quả.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp xã hội

    • Lợi ích: Định hướng hoạt động hỗ trợ người nghèo dựa trên nhu cầu thực tế và các dịch vụ CTXH hiện có.
    • Use case: Phối hợp triển khai các dự án phát triển cộng đồng và giảm nghèo.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, phát triển cộng đồng

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn.
    • Use case: Tham khảo luận văn làm tài liệu học tập và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dịch vụ công tác xã hội đối với người nghèo là gì?
    Dịch vụ CTXH đối với người nghèo là các hoạt động có chủ đích do nhân viên CTXH cung cấp nhằm hỗ trợ người nghèo tiếp cận nguồn lực, giải quyết khó khăn và nâng cao năng lực tự vươn lên. Ví dụ như tư vấn tâm lý, kết nối chính sách, truyền thông nâng cao nhận thức.

  2. Tại sao dịch vụ truyền thông lại quan trọng trong giảm nghèo?
    Truyền thông giúp người nghèo hiểu rõ về các chính sách, dịch vụ hỗ trợ và nhận thức đúng về hoàn cảnh của mình, từ đó thay đổi hành vi tích cực. Nghiên cứu cho thấy 70% người nghèo tiếp cận thông tin qua truyền thông nhưng chỉ 55% hài lòng, cần cải thiện chất lượng.

  3. Nhân viên công tác xã hội đóng vai trò gì trong hỗ trợ người nghèo?
    Họ là cầu nối giữa người nghèo và các chương trình, chính sách hỗ trợ, đồng thời cung cấp tư vấn, tham vấn tâm lý và biện hộ quyền lợi cho người nghèo. Vai trò này giúp nâng cao hiệu quả tiếp cận và sử dụng dịch vụ xã hội.

  4. Những khó khăn chính của người nghèo khi tiếp cận dịch vụ CTXH là gì?
    Bao gồm tâm lý mặc cảm, thiếu thông tin, hạn chế về trình độ và kinh nghiệm, cũng như sự thiếu hụt nhân lực CTXH chuyên nghiệp tại địa phương. Ví dụ, tổ dân phố số 10 có nhiều hộ nghèo không tiếp cận đầy đủ do khuyết tật và không có khả năng lao động.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả dịch vụ CTXH đối với người nghèo?
    Cần tăng cường đào tạo nhân viên CTXH, đa dạng hóa hình thức truyền thông, cải thiện hệ thống kết nối chính sách, khuyến khích sự tham gia cộng đồng và mở rộng dịch vụ tư vấn tâm lý. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ và có lộ trình cụ thể.

Kết luận

  • Dịch vụ công tác xã hội đóng vai trò thiết yếu trong việc hỗ trợ người nghèo tại thị trấn Quang Minh, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy giảm nghèo bền vững.
  • Thực trạng dịch vụ CTXH còn nhiều hạn chế về mức độ tiếp cận, chất lượng và sự chuyên nghiệp của đội ngũ nhân viên.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm tâm lý người nghèo, năng lực nhân viên CTXH, điều kiện kinh tế xã hội và chính sách pháp lý.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường truyền thông, phát triển nguồn nhân lực, nâng cao kết nối chính sách và mở rộng dịch vụ tư vấn tâm lý.
  • Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2019, mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về đánh giá tác động lâu dài và mở rộng phạm vi nghiên cứu tại các địa phương khác.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhân viên CTXH và tổ chức xã hội cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, nhằm nâng cao hiệu quả công tác xã hội và góp phần thực hiện thành công mục tiêu giảm nghèo bền vững tại địa phương.