Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, số lượng trẻ em lang thang trên toàn quốc ước tính từ khoảng 5.000 đến 10.000 trẻ, trong đó trẻ em lang thang chiếm khoảng 10% tổng số trẻ em trai và gái tại Việt Nam. Tình trạng trẻ em lang thang ngày càng trở nên phức tạp, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội, nơi thu hút nhiều trẻ em từ các tỉnh thành khác đến tìm kiếm sinh kế. Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh tại Hà Nội là một trong những đơn vị tiên phong cung cấp dịch vụ công tác xã hội (CTXH) chuyên nghiệp nhằm hỗ trợ nhóm đối tượng này.

Nghiên cứu tập trung phân tích hoạt động cung cấp dịch vụ CTXH cho trẻ em lang thang tại Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh, với mục tiêu làm rõ thực trạng, vai trò của nhân viên công tác xã hội và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động. Phạm vi nghiên cứu bao gồm trẻ em lang thang từ 6 đến 16 tuổi đang sinh hoạt tại tổ chức, trong giai đoạn từ năm 2004 đến 2014. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện mô hình cung cấp dịch vụ CTXH, hỗ trợ trẻ em lang thang hòa nhập cộng đồng, giảm thiểu các rủi ro xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhóm đối tượng dễ bị tổn thương này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng hai lý thuyết chính: lý thuyết vai trò và lý thuyết hệ thống. Lý thuyết vai trò nhấn mạnh rằng mỗi cá nhân trong xã hội giữ một hoặc nhiều vai trò xã hội gắn liền với các kỳ vọng và hành vi nhất định. Trong bối cảnh CTXH, nhân viên công tác xã hội phải linh hoạt sử dụng các vai trò của mình để đáp ứng nhu cầu đa dạng của trẻ em lang thang, từ hỗ trợ tâm lý đến tư vấn pháp lý.

Lý thuyết hệ thống xem xã hội như một tổng thể gồm nhiều bộ phận cấu thành, mỗi bộ phận có vai trò và chức năng riêng biệt nhưng liên kết chặt chẽ. Áp dụng lý thuyết này giúp phân tích các hệ thống hỗ trợ xã hội, các tổ chức và chính sách liên quan đến trẻ em lang thang, từ đó đề xuất giải pháp toàn diện và bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: dịch vụ công tác xã hội, trẻ em lang thang, vai trò xã hội, hệ thống hỗ trợ xã hội, và mô hình cung cấp dịch vụ CTXH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp phân tích định tính và định lượng. Cỡ mẫu gồm 180 trẻ em lang thang từ 6 đến 16 tuổi đang sinh hoạt tại Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh, cùng với 20 nhân viên, giáo viên và cộng tác viên liên quan. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu theo nhóm nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn sâu với 6 đối tượng chủ chốt, quan sát trực tiếp hoạt động tại tổ chức, và khảo sát bằng bảng hỏi với trẻ em lang thang. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để trình bày số liệu về độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn, công việc hiện tại của trẻ; đồng thời phân tích nội dung phỏng vấn để làm rõ vai trò của nhân viên CTXH và các khó khăn trong hoạt động cung cấp dịch vụ.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2004 đến 2014, tập trung vào quá trình phát triển và hoạt động của Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh tại Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu độ tuổi và giới tính trẻ em lang thang: Trong số 180 trẻ em lang thang được khảo sát, 46% thuộc nhóm tuổi từ 14 đến 16, 43% từ 12 đến dưới 14 tuổi, và 11% từ 10 đến dưới 12 tuổi. Về giới tính, 85% là nam và 15% là nữ, cho thấy trẻ em nam chiếm đa số trong nhóm trẻ lang thang tại tổ chức.

  2. Trình độ học vấn thấp: 48% trẻ không biết chữ hoặc chỉ học hết tiểu học, 29% học hết trung học cơ sở, 16% học trung học phổ thông, và 7% không biết chữ. Điều này phản ánh thực trạng trẻ em lang thang có trình độ học vấn thấp, ảnh hưởng đến khả năng hòa nhập và phát triển.

  3. Công việc hiện tại của trẻ em lang thang: 83% trẻ đang đi học, 7% học nghề, 5% đi làm và 5% làm các công việc khác. Trong số các công việc, 36% làm công việc lao động tay chân, 16% bán hàng rong, 10% đánh giày, 5% nhặt phế liệu và 5% xin ăn. Công việc chủ yếu là lao động giản đơn, thu nhập thấp và tiềm ẩn nhiều rủi ro về sức khỏe và an toàn.

  4. Nguyên nhân bỏ nhà ra lang thang: Gia đình khó khăn chiếm 67%, bạn bè lôi kéo 15%, bố mẹ li dị 12%, và bố mẹ ghét bỏ 6%. Nguyên nhân chủ yếu liên quan đến hoàn cảnh gia đình và áp lực xã hội, tạo nên vòng luẩn quẩn khó thoát cho trẻ em lang thang.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy trẻ em lang thang tại Hà Nội chủ yếu là nam, trong độ tuổi thanh thiếu niên, có trình độ học vấn thấp và làm các công việc lao động giản đơn. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về đặc điểm nhóm trẻ em lang thang. Việc đa số trẻ em có hoàn cảnh gia đình khó khăn là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng lang thang, cho thấy sự cần thiết của các dịch vụ hỗ trợ toàn diện từ gia đình, cộng đồng và tổ chức xã hội.

Hoạt động cung cấp dịch vụ CTXH tại Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh đã góp phần giúp 83% trẻ được trở lại trường học hoặc học nghề, giảm thiểu nguy cơ tái lang thang và vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn như thiếu nguồn lực, nhân viên CTXH chưa đủ chuyên môn, và các rào cản xã hội đối với trẻ em lang thang.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn và công việc hiện tại của trẻ em lang thang, giúp minh họa rõ nét đặc điểm nhóm đối tượng và hiệu quả hoạt động của tổ chức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên công tác xã hội: Đào tạo kỹ năng chuyên sâu về tư vấn tâm lý, pháp lý và quản lý trường hợp nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, hướng tới mục tiêu 100% nhân viên đạt chuẩn chuyên môn trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện là các cơ sở đào tạo và tổ chức xã hội.

  2. Mở rộng mạng lưới hỗ trợ và kết nối dịch vụ: Thiết lập hệ thống phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức xã hội, cơ quan chính quyền và cộng đồng để cung cấp dịch vụ đa dạng, đáp ứng nhu cầu toàn diện của trẻ em lang thang. Mục tiêu tăng 30% số trẻ được tiếp cận dịch vụ trong 3 năm tới.

  3. Phát triển các chương trình giáo dục và đào tạo nghề phù hợp: Tổ chức các khóa học nghề ngắn hạn, kỹ năng sống và giáo dục pháp luật cho trẻ em lang thang nhằm nâng cao khả năng tự lập và hòa nhập xã hội. Mục tiêu 70% trẻ tham gia các chương trình này có việc làm ổn định sau 1 năm.

  4. Xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính và vật chất cho trẻ em lang thang: Hỗ trợ nhà ở, dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe và học bổng nhằm giảm thiểu áp lực kinh tế, giúp trẻ ổn định cuộc sống. Thực hiện trong vòng 5 năm với sự phối hợp của các cấp chính quyền và tổ chức phi chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và tổ chức xã hội: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả hoạt động hỗ trợ trẻ em lang thang, từ đó cải tiến phương pháp và kỹ năng chuyên môn.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động, thương binh và xã hội: Thông tin về thực trạng và giải pháp giúp hoạch định chính sách phù hợp, phát triển hệ thống dịch vụ xã hội cho trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, xã hội học: Tài liệu tham khảo quý giá về mô hình cung cấp dịch vụ CTXH, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng nhóm trẻ em lang thang.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ quốc tế: Cơ sở để đánh giá hiệu quả các dự án hỗ trợ trẻ em lang thang, từ đó xây dựng kế hoạch hợp tác và đầu tư phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trẻ em lang thang là ai?
    Trẻ em lang thang là những trẻ từ 6 đến 16 tuổi rời bỏ gia đình, sống và kiếm sống trên đường phố hoặc các khu vực công cộng mà không có nơi cư trú ổn định. Ví dụ, tại Hà Nội, phần lớn trẻ em lang thang là nam và có trình độ học vấn thấp.

  2. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hỗ trợ trẻ em lang thang là gì?
    Nhân viên CTXH đóng vai trò tư vấn tâm lý, hỗ trợ pháp lý, xây dựng kế hoạch cá nhân và kết nối dịch vụ nhằm giúp trẻ em lang thang hòa nhập cộng đồng và phát triển bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong hoạt động cung cấp dịch vụ CTXH cho trẻ em lang thang?
    Khó khăn bao gồm thiếu nguồn lực tài chính, nhân viên chưa đủ chuyên môn, rào cản xã hội và tâm lý của trẻ, cũng như sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các tổ chức liên quan.

  4. Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh đã đạt được những thành tựu gì?
    Tổ chức đã giúp 83% trẻ em lang thang trở lại trường học hoặc học nghề, cung cấp nơi ở an toàn, hỗ trợ y tế và tư vấn pháp lý, góp phần giảm thiểu tình trạng tái lang thang và vi phạm pháp luật.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động CTXH cho trẻ em lang thang?
    Cần tăng cường đào tạo nhân viên, mở rộng mạng lưới hỗ trợ, phát triển chương trình giáo dục nghề phù hợp và xây dựng chính sách hỗ trợ toàn diện về tài chính và vật chất.

Kết luận

  • Trẻ em lang thang tại Hà Nội chủ yếu là nam, trong độ tuổi thanh thiếu niên, có trình độ học vấn thấp và làm các công việc lao động giản đơn.
  • Hoạt động cung cấp dịch vụ CTXH tại Tổ chức Trẻ em Rồng Xanh đã góp phần giúp phần lớn trẻ trở lại trường học và hòa nhập xã hội.
  • Nhân viên công tác xã hội giữ vai trò quan trọng trong việc tư vấn, hỗ trợ và xây dựng kế hoạch cá nhân cho trẻ em lang thang.
  • Các khó khăn hiện tại bao gồm nguồn lực hạn chế, nhân viên chưa đủ chuyên môn và rào cản xã hội đối với trẻ.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ CTXH gồm đào tạo nhân viên, mở rộng mạng lưới hỗ trợ, phát triển chương trình giáo dục nghề và chính sách hỗ trợ toàn diện.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 2-5 năm tới, đồng thời tăng cường nghiên cứu đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Các tổ chức, cơ quan quản lý và nhà tài trợ được khuyến khích phối hợp chặt chẽ nhằm phát triển bền vững hệ thống dịch vụ CTXH cho trẻ em lang thang.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng một tương lai an toàn và phát triển cho trẻ em lang thang tại Việt Nam!