Thỏa Thuận Hạt Nhân Iran: Thực Trạng và Triển Vọng

Tiền thân của JCPOA bắt nguồn từ những lo ngại về chương trình hạt nhân Iran từ những năm 2000. Các cuộc đàm phán bắt đầu từ năm 2006 và trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm. Quá trình đàm phán diễn ra vô cùng phức tạp, với sự tham gia của nhiều bên liên quan, bao gồm cả IAEA (Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế). Đến năm 2015, các bên đã đạt được thỏa thuận cuối cùng, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc giải quyết vấn đề hạt nhân của Iran. Thỏa thuận này đặt ra các giới hạn nghiêm ngặt đối với khả năng làm giàu uranium của Iran, đồng thời cho phép IAEA tiến hành các cuộc thanh tra thường xuyên để đảm bảo tuân thủ.

Mục tiêu cốt lõi của JCPOA là ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Thỏa thuận này không cấm Iran sử dụng năng lượng hạt nhân cho mục đích hòa bình, nhưng đặt ra các giới hạn nghiêm ngặt đối với các hoạt động liên quan đến làm giàu uranium và sản xuất thanh sắt hạt nhân. Theo thỏa thuận, Iran phải giảm số lượng máy ly tâm sử dụng để làm giàu uranium, loại bỏ uranium đã được làm giàu vượt quá mức cho phép, và chuyển đổi lò phản ứng nước nặng Arak để không thể sản xuất plutonium cấp độ vũ khí hạt nhân. Các biện pháp này nhằm đảm bảo rằng Iran không thể nhanh chóng phát triển vũ khí hạt nhân.

Chính sách của Mỹ đối với Iran dưới thời Donald Trump dựa trên quan điểm rằng JCPOA là một thỏa thuận tồi tệ, không giải quyết được triệt để các mối lo ngại về chương trình hạt nhân Iran và các hoạt động gây bất ổn khu vực của Iran. Donald Trump cho rằng thỏa thuận này chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho Iran mà không thực sự ngăn chặn được tham vọng hạt nhân của nước này. Ông cũng chỉ trích việc thỏa thuận có thời hạn và không bao gồm các vấn đề như chương trình tên lửa đạn đạo của Iran và sự can thiệp của Iran vào các cuộc xung đột khu vực.

Quyết định của Donald Trump đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Châu Âu, Nga và Trung Quốc. Các nước này vẫn tin rằng JCPOA là cách tốt nhất để ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Châu Âu đã cố gắng duy trì thỏa thuận bằng cách đưa ra các biện pháp để giảm thiểu tác động của các biện pháp cấm vận Iran của Mỹ, nhưng những nỗ lực này không mang lại nhiều kết quả. Việc Mỹ rút lui đã làm suy yếu nghiêm trọng JCPOA và làm gia tăng căng thẳng trong tương lai quan hệ quốc tế.

Sau khi Mỹ rút khỏi JCPOA, Iran đã dần dần từ bỏ các cam kết của mình trong thỏa thuận. Iran bắt đầu tăng cường làm giàu uranium, vượt quá các giới hạn cho phép, và phát triển các loại máy ly tâm tiên tiến hơn. Iran cũng đe dọa rút khỏi Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Những hành động này đã làm dấy lên lo ngại về khả năng Iran đang tiến gần hơn đến việc phát triển vũ khí hạt nhân, gây ra quan ngại sâu sắc về an ninh quốc tế.

Chính sách của Joe Biden đối với Iran khác biệt so với người tiền nhiệm của ông. Joe Biden ủng hộ việc quay trở lại JCPOA, nhưng với điều kiện Iran phải tuân thủ đầy đủ các cam kết của mình. Chính quyền Joe Biden đã tham gia vào các cuộc đàm phán hạt nhân gián tiếp với Iran thông qua các trung gian, nhưng các cuộc đàm phán này đã không đạt được nhiều tiến triển.

Các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Iran và các cường quốc đang gặp phải nhiều trở ngại. Một trong những vấn đề chính là việc Iran yêu cầu Mỹ dỡ bỏ tất cả các biện pháp cấm vận Iran đã được áp đặt dưới thời Donald Trump, trong khi Mỹ chỉ sẵn sàng dỡ bỏ một số biện pháp cấm vận. Ngoài ra, các bên còn bất đồng về việc Iran tuân thủ các yêu cầu của IAEA liên quan đến việc điều tra các địa điểm hạt nhân không được khai báo.

Xung đột Nga-Ukraine đã gây ra những tác động tiêu cực đến các cuộc đàm phán hạt nhân với Iran. Một mặt, xung đột này đã làm gia tăng nhu cầu về năng lượng hạt nhân trên toàn cầu, khiến Iran có thêm đòn bẩy trong các cuộc đàm phán. Mặt khác, xung đột này cũng đã làm suy yếu lòng tin giữa các bên và làm gia tăng căng thẳng địa chính trị, gây khó khăn cho việc đạt được thỏa thuận.

Có nhiều kịch bản có thể xảy ra với JCPOA trong tương lai. Một kịch bản là các bên sẽ đạt được thỏa thuận để khôi phục JCPOA, cho phép Iran dỡ bỏ các biện pháp cấm vận Iran và quay trở lại tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận. Một kịch bản khác là các cuộc đàm phán sẽ thất bại và Iran sẽ tiếp tục tăng cường chương trình hạt nhân của mình. Một kịch bản ít có khả năng xảy ra hơn là một cuộc xung đột quân sự giữa Iran và các nước khác, có thể do Israel hoặc Mỹ tiến hành.

Tình hình hiện tại xung quanh chương trình hạt nhân Iran đang gây ra những tác động tiêu cực đến an ninh khu vực Trung Đông. Việc Iran tăng cường làm giàu uranium đã làm gia tăng căng thẳng giữa Iran và các đối thủ khu vực, đặc biệt là Israel và Ả Rập Xê Út. Israel đã nhiều lần đe dọa sử dụng vũ lực để ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Nếu Iran đạt được khả năng chế tạo vũ khí hạt nhân, điều này có thể dẫn đến một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực và gây ra bất ổn nghiêm trọng.

Các cường quốc, đặc biệt là Mỹ, Nga, Trung Quốc và các nước châu Âu, đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề Iran. Các cường quốc cần hợp tác với nhau để gây áp lực lên Iran và khuyến khích nước này tuân thủ các cam kết quốc tế. Đồng thời, các cường quốc cũng cần tạo điều kiện cho đàm phán hạt nhân và tìm kiếm một giải pháp hòa bình cho vấn đề chương trình hạt nhân Iran.

Đối với Iran, thỏa thuận JCPOA mang lại cơ hội để dỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Iran khẳng định quyền phát triển năng lượng hạt nhân cho mục đích hòa bình và không có ý định chế tạo vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, Iran cũng muốn duy trì khả năng hạt nhân ở mức độ nhất định để đảm bảo an ninh quốc gia và thể hiện vị thế khu vực.

Israel và Ả Rập Xê Út là hai quốc gia lo ngại nhất về chương trình hạt nhân Iran. Israel coi Iran là mối đe dọa hiện hữu đối với an ninh quốc gia và đã nhiều lần đe dọa sử dụng vũ lực để ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Ả Rập Xê Út cũng lo ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của Iran trong khu vực và có thể theo đuổi chương trình hạt nhân riêng nếu Iran sở hữu vũ khí hạt nhân.

Từ Thỏa Thuận Hạt Nhân Iran ta thấy được tầm quan trọng của ngoại giao đa phương và hợp tác quốc tế trong việc giải quyết các vấn đề phức tạp. Sự kiên trì và linh hoạt trong đàm phán là yếu tố then chốt để đạt được thỏa thuận. Đồng thời, việc duy trì lòng tin và tuân thủ các cam kết là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả của thỏa thuận.

Việt Nam cần tiếp tục theo dõi sát sao tình hình Iran và khu vực Trung Đông, đồng thời tăng cường hợp tác với các đối tác quốc tế để đảm bảo an ninh năng lượng và ổn định kinh tế. Việt Nam có thể đóng vai trò trung gian hòa giải trong các vấn đề khu vực, góp phần vào việc duy trì hòa bình và ổn định.