Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục và sự phát triển của khoa học công nghệ thời đại 4.0, kỹ năng viết đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực học sinh, đặc biệt là học sinh dân tộc thiểu số (DTTS) tại các vùng miền núi như tỉnh Lào Cai. Theo khảo sát tại hai trường PTDTBT THCS Y Tý và TH&THCS A Lù, chỉ khoảng 10,2% học sinh đạt mức tốt về hình thức bài viết, 3,9% về nội dung và 3,1% về diễn đạt, cho thấy kỹ năng viết của học sinh DTTS còn nhiều hạn chế. Vấn đề này xuất phát từ nhiều nguyên nhân như đặc điểm tâm sinh lý, ngôn ngữ, điều kiện kinh tế xã hội và phương pháp dạy học chưa phù hợp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp tổ chức dạy viết dựa trên tiến trình cho học sinh lớp 6 DTTS tỉnh Lào Cai, góp phần nâng cao kỹ năng tạo lập văn bản và hiệu quả dạy học viết. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THCS trên địa bàn tỉnh Lào Cai, đặc biệt là huyện Bát Xát, trong năm học 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ, bảo tồn văn hóa dân tộc và tạo nền tảng vững chắc cho học sinh DTTS trong quá trình học tập và hội nhập xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết dạy viết dựa trên tiến trình, nhấn mạnh quá trình tạo lập văn bản gồm các bước: tìm ý, lập kế hoạch, viết nháp, chỉnh sửa và hoàn thiện. Lý thuyết này được phát triển từ các nghiên cứu của Hayes và Flower (1980), Bereiter và Scardamalia (1987), nhấn mạnh vai trò của tư duy sáng tạo và phản hồi trong quá trình viết. Ngoài ra, chương trình Giáo dục phổ thông 2018 cũng đặt ra yêu cầu phát triển năng lực viết cho học sinh, trong đó kỹ năng viết được xem là năng lực ngôn ngữ cốt lõi cần phát triển. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực tạo lập văn bản, kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng chỉnh sửa và biên tập, cũng như sự kết nối giữa kỹ năng đọc và viết. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh cũng được áp dụng nhằm đảm bảo phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh DTTS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát ý kiến của 11 giáo viên và 127 học sinh lớp 6 tại hai trường PTDTBT THCS Y Tý và TH&THCS A Lù, kết quả dự giờ 4 tiết học, phân tích bài viết của học sinh và phiếu điều tra. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và kiểm định giả thuyết nhằm đánh giá hiệu quả các biện pháp dạy viết dựa trên tiến trình. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo tính đại diện cho học sinh DTTS tại địa bàn nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng biện pháp và thực nghiệm sư phạm. Việc sử dụng phần mềm thống kê hỗ trợ xử lý số liệu giúp đảm bảo tính chính xác và khách quan trong phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học của giáo viên: 100% giáo viên thường xuyên yêu cầu học sinh sắp xếp ý tưởng thành dàn ý, 72,7% yêu cầu trình bày ý tưởng, nhưng chỉ 63,6% thỉnh thoảng yêu cầu học sinh chỉnh sửa bài viết. Hoạt động khơi gợi sáng tạo trước khi viết được thực hiện rất ít, chỉ 9,1% giáo viên thỉnh thoảng áp dụng. Việc tổ chức cho học sinh nói trước lớp về bài viết cũng rất hạn chế, với 81,8% giáo viên không thực hiện.

  2. Thực trạng kỹ năng viết của học sinh: Chỉ 10,2% học sinh đạt mức tốt về hình thức bài viết, 3,9% về nội dung và 3,1% về diễn đạt. Khoảng 50,4% học sinh gặp khó khăn trong việc tìm ý, 25,2% khó khăn khi viết câu diễn đạt ý tưởng, và 25,2% gặp khó khăn trong việc đọc lại và sửa chữa bài viết. Hơn 40% học sinh không thực hiện hoạt động tìm ý, và 57,5% không đọc lại bài viết của mình trong giờ học.

  3. Thái độ học sinh đối với việc học viết: Chỉ 36,2% học sinh cảm thấy thích hoặc rất thích giờ học viết, 43,4% thích hoạt động tìm ý, nhưng 41,7% không thích nói trước lớp về bài viết của mình. Học sinh DTTS thường e dè, nhút nhát, thiếu tự tin trong các hoạt động chia sẻ và nhận xét bài viết.

  4. Phương pháp dạy học hiện tại: Giáo viên chủ yếu áp dụng phương pháp dạy viết theo dàn ý mẫu, ít khuyến khích sáng tạo và tự do diễn đạt. Việc tổ chức hoạt động nhóm, phản hồi và chỉnh sửa bài viết chưa được chú trọng, dẫn đến học sinh thiếu kỹ năng tự đánh giá và cải thiện bài viết.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình chưa được áp dụng đầy đủ và hiệu quả tại các trường DTTS ở Lào Cai. Việc giáo viên chưa chú trọng khơi gợi sáng tạo và tổ chức các hoạt động tương tác làm giảm động lực học tập của học sinh. So sánh với các nghiên cứu trước đây, phương pháp dạy viết theo tiến trình đã được chứng minh giúp phát triển kỹ năng viết và tư duy sáng tạo, tuy nhiên thực tế tại địa phương còn nhiều hạn chế do đặc điểm tâm sinh lý và ngôn ngữ của học sinh DTTS. Việc học sinh gặp khó khăn trong tìm ý và chỉnh sửa bài viết phản ánh sự thiếu hụt trong hướng dẫn kỹ năng tư duy phản biện và tự đánh giá. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh gặp khó khăn ở từng bước viết, hoặc bảng so sánh mức độ áp dụng các hoạt động dạy học của giáo viên. Kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy viết, tăng cường tương tác và phản hồi nhằm phát triển toàn diện năng lực viết cho học sinh DTTS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hoạt động khơi gợi sáng tạo trước khi viết: Giáo viên cần chủ động tổ chức các hoạt động kích thích ý tưởng, như thảo luận nhóm, trò chơi ngôn ngữ, hoặc sử dụng hình ảnh minh họa để học sinh phát triển ý tưởng sáng tạo. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh tích cực tham gia hoạt động tìm ý lên ít nhất 70% trong vòng 1 học kỳ. Chủ thể thực hiện là giáo viên bộ môn và cán bộ quản lý nhà trường.

  2. Phát triển kỹ năng tự đánh giá và chỉnh sửa bài viết: Tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng đọc lại, nhận xét và chỉnh sửa bài viết, kết hợp sử dụng phiếu đánh giá (rubric) rõ ràng. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tự chỉnh sửa bài viết trong giờ học lên 60% trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện là giáo viên và chuyên gia đào tạo.

  3. Áp dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình đồng bộ: Xây dựng kế hoạch bài dạy chi tiết theo từng bước viết, kết hợp các phương pháp như viết nháp, viết tự do, và phản hồi nhóm. Mục tiêu đạt 80% giáo viên áp dụng đầy đủ tiến trình dạy viết trong 2 học kỳ. Chủ thể thực hiện là giáo viên, ban giám hiệu và phòng giáo dục.

  4. Tăng cường sử dụng công nghệ hỗ trợ dạy học: Ứng dụng phần mềm học viết, công cụ trực tuyến để hỗ trợ học sinh luyện tập kỹ năng viết và nhận phản hồi kịp thời. Mục tiêu triển khai tại 100% lớp 6 DTTS trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện là nhà trường phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  5. Tổ chức các hoạt động giao lưu, chia sẻ bài viết: Tạo môi trường lớp học thân thiện, khuyến khích học sinh trình bày và nhận xét bài viết của bạn, giúp phát triển kỹ năng giao tiếp và tự tin. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động này lên 70% trong năm học. Chủ thể thực hiện là giáo viên và cán bộ quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn cấp THCS: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng viết cho học sinh DTTS, đặc biệt trong việc tổ chức các hoạt động tìm ý, viết nháp và chỉnh sửa bài.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Các hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và cán bộ quản lý phòng giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và triển khai các chương trình nâng cao năng lực viết cho học sinh DTTS.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực học sinh và giáo dục dân tộc thiểu số, cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc.

  4. Chuyên gia phát triển chương trình và sách giáo khoa: Các đơn vị biên soạn chương trình, sách giáo khoa có thể tham khảo để điều chỉnh nội dung, phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm học sinh DTTS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng khó khăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy viết dựa trên tiến trình là gì?
    Dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp tổ chức hoạt động dạy viết theo các bước: tìm ý, lập kế hoạch, viết nháp, chỉnh sửa và hoàn thiện bài viết. Phương pháp này giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy, sáng tạo và tự đánh giá bài viết của mình.

  2. Tại sao học sinh dân tộc thiểu số gặp khó khăn trong kỹ năng viết?
    Nguyên nhân chính gồm hạn chế về vốn ngôn ngữ tiếng Việt, đặc điểm tâm sinh lý, điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, thiếu tài liệu học tập và phương pháp dạy học chưa phù hợp, dẫn đến học sinh khó phát triển kỹ năng viết hiệu quả.

  3. Làm thế nào để giáo viên khơi gợi sáng tạo cho học sinh?
    Giáo viên có thể sử dụng các hoạt động như thảo luận nhóm, trò chơi ngôn ngữ, sử dụng hình ảnh minh họa, đặt câu hỏi mở để kích thích học sinh phát triển ý tưởng và tự do diễn đạt trong bài viết.

  4. Phản hồi và chỉnh sửa bài viết có vai trò như thế nào?
    Phản hồi giúp học sinh nhận biết điểm mạnh, điểm yếu của bài viết, từ đó chỉnh sửa và cải thiện. Việc này phát triển kỹ năng tự đánh giá, tư duy phản biện và nâng cao chất lượng bài viết.

  5. Có thể áp dụng công nghệ trong dạy viết như thế nào?
    Công nghệ hỗ trợ qua các phần mềm học viết, công cụ trực tuyến giúp học sinh luyện tập, nhận phản hồi nhanh chóng và đa dạng hóa hình thức học tập, từ đó nâng cao hứng thú và hiệu quả học viết.

Kết luận

  • Dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp hiệu quả giúp phát triển kỹ năng viết và tư duy sáng tạo cho học sinh lớp 6 dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai.
  • Thực trạng dạy học và kỹ năng viết của học sinh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong hoạt động tìm ý, chỉnh sửa và chia sẻ bài viết.
  • Giáo viên cần tăng cường tổ chức các hoạt động khơi gợi sáng tạo, phản hồi và chỉnh sửa bài viết nhằm nâng cao năng lực viết cho học sinh.
  • Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp dạy viết theo tiến trình, kết hợp công nghệ và tạo môi trường học tập tích cực là cần thiết.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thực nghiệm các biện pháp đề xuất, đào tạo giáo viên và mở rộng nghiên cứu tại các địa phương khác.

Hành động ngay: Các nhà giáo dục và quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao kỹ năng viết cho học sinh DTTS, góp phần phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số bền vững.