## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển giáo dục và thể thao được xem là yếu tố then chốt thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 5 trở thành nhiệm vụ cấp thiết. Theo khảo sát tại thủ đô Viêng Chăn, có 25 giáo viên và 215 học sinh tham gia nghiên cứu thực trạng sử dụng sơ đồ tư duy (SĐTD) trong dạy học môn Toán lớp 5. Kết quả cho thấy chỉ khoảng 40% giáo viên từng tiếp cận với kỹ thuật dạy học bằng SĐTD, trong khi 82,8% học sinh chưa từng được quan sát hoặc sử dụng phương pháp này trong học tập. Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và ứng dụng SĐTD trong dạy học môn Toán lớp 5 tại Trường Tiểu học Dongkhamxang, huyện Hatxayphong, thủ đô Viêng Chăn, nhằm nâng cao hiệu quả học tập và phát triển tư duy cho học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2018-2019, tập trung vào việc khảo sát thực trạng, thiết kế sơ đồ tư duy và kế hoạch bài học, đồng thời tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương pháp. Việc áp dụng SĐTD được kỳ vọng góp phần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sự chủ động, sáng tạo và khả năng tư duy logic của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc hệ thống hóa kiến thức và tổ chức bài giảng hiệu quả hơn.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết tư duy và mô hình sơ đồ tư duy của Tony Buzan, người đã phát triển kỹ thuật SĐTD từ những năm 1970. Theo đó, SĐTD là công cụ đồ họa giúp tổ chức tư duy bằng cách kết hợp hình ảnh trung tâm, các nhánh ý tưởng, màu sắc và từ khóa, kích thích khả năng sáng tạo và ghi nhớ. Lý thuyết tư duy được vận dụng bao gồm các đặc điểm: tính có vấn đề, tính gián tiếp, tính trừu tượng và khái quát, cùng các thao tác tư duy cơ bản như phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa và khái quát hóa. Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các mô hình dạy học tích cực, lý thuyết kiến tạo và phương pháp phát hiện giải quyết vấn đề nhằm thiết kế các tình huống dạy học phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 5.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Dữ liệu được thu thập từ 25 giáo viên và 215 học sinh lớp 5 tại 10 trường tiểu học ở thủ đô Viêng Chăn thông qua phiếu khảo sát, quan sát và phỏng vấn. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá thực trạng nhận thức và ứng dụng SĐTD. Quá trình nghiên cứu gồm ba giai đoạn chính: khảo sát thực trạng (tháng 11/2018), thiết kế sơ đồ tư duy và kế hoạch bài học (tháng 12/2018 - 2/2019), thực nghiệm sư phạm (3/2019 - 4/2019) để kiểm định tính khả thi và hiệu quả. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho giáo viên và học sinh trong khu vực nghiên cứu. Phương pháp chuyên gia được sử dụng để đánh giá tính khoa học và khả thi của các sản phẩm nghiên cứu.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tiếp cận và nhận thức về SĐTD của giáo viên:** Trong số 25 giáo viên khảo sát, chỉ 40% đã từng tiếp cận kỹ thuật dạy học bằng SĐTD, trong đó 60% tiếp cận qua tập huấn do nhà trường tổ chức, 40% qua đồng nghiệp. 70% giáo viên chưa từng thiết kế sơ đồ tư duy và chưa sử dụng phương pháp này trong dạy học môn Toán.

- **Thực trạng sử dụng SĐTD trong dạy học:** 40% giáo viên nhận thấy SĐTD có thể áp dụng trong tất cả các tình huống dạy học, đặc biệt là pha củng cố kiến thức (28%). Tuy nhiên, chỉ 4% đánh giá cao việc sử dụng SĐTD trong luyện tập. Học sinh có tỷ lệ 82,8% chưa từng quan sát SĐTD trong học tập môn Toán, và 0% học sinh từng được học Toán bằng SĐTD.

- **Hứng thú và thái độ của học sinh:** Sau khi được giới thiệu về SĐTD, 90% học sinh tỏ ra rất thích thú và mong muốn được tiếp cận phương pháp này trong dạy học môn Toán.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán lớp 5 tại Lào còn rất hạn chế, chủ yếu do giáo viên chưa được đào tạo bài bản và thiếu tự tin trong việc áp dụng. Sự thiếu phổ biến của SĐTD trong các trường tiểu học dẫn đến phần lớn học sinh chưa từng tiếp xúc với phương pháp này, gây hạn chế trong việc phát triển tư duy sáng tạo và khả năng hệ thống hóa kiến thức. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng SĐTD đã được chứng minh giúp tăng cường khả năng ghi nhớ, tư duy logic và hứng thú học tập. Việc học sinh thể hiện sự hào hứng khi được giới thiệu SĐTD cho thấy tiềm năng lớn của phương pháp này nếu được triển khai rộng rãi. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên tiếp cận và sử dụng SĐTD, cùng biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của học sinh, giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho giáo viên:** Triển khai các khóa bồi dưỡng kỹ thuật thiết kế và sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán, nhằm nâng tỷ lệ giáo viên thành thạo phương pháp lên ít nhất 70% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường sư phạm.

- **Phát triển tài liệu hướng dẫn và phần mềm hỗ trợ:** Soạn thảo bộ tài liệu hướng dẫn thiết kế SĐTD phù hợp với chương trình Toán lớp 5, đồng thời phổ biến phần mềm iMindMap hoặc các công cụ tương tự để hỗ trợ giáo viên và học sinh. Mục tiêu hoàn thành trong 6 tháng.

- **Thực nghiệm và nhân rộng mô hình dạy học:** Thực hiện các lớp học thử nghiệm sử dụng SĐTD tại các trường tiểu học, đánh giá hiệu quả qua kết quả học tập và phản hồi của giáo viên, học sinh. Sau đó nhân rộng mô hình trong toàn thành phố Viêng Chăn trong 2 năm tiếp theo.

- **Tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức:** Tổ chức hội thảo, tọa đàm về lợi ích của SĐTD trong dạy học, nhằm thay đổi nhận thức và khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp mới. Mục tiêu đạt 90% giáo viên nhận thức đúng về SĐTD trong 1 năm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên tiểu học:** Nhận được hướng dẫn cụ thể về thiết kế và sử dụng SĐTD trong dạy học môn Toán, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển tư duy học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục:** Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục hiện đại.

- **Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học:** Tham khảo mô hình nghiên cứu thực nghiệm và ứng dụng SĐTD, phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục:** Có dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về việc áp dụng SĐTD trong bối cảnh giáo dục Lào, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Sơ đồ tư duy là gì và có tác dụng như thế nào trong dạy học?**  
Sơ đồ tư duy là kỹ thuật đồ họa tổ chức ý tưởng bằng hình ảnh, màu sắc và từ khóa, giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức, tăng khả năng ghi nhớ và phát triển tư duy sáng tạo.

2. **Tại sao nên áp dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn Toán lớp 5?**  
Phương pháp này phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 5, giúp các em tiếp cận kiến thức một cách trực quan, dễ hiểu và kích thích hứng thú học tập.

3. **Giáo viên cần chuẩn bị gì để sử dụng sơ đồ tư duy hiệu quả?**  
Giáo viên cần được đào tạo kỹ thuật thiết kế sơ đồ tư duy, sử dụng phần mềm hỗ trợ, đồng thời xây dựng kế hoạch bài học phù hợp với nội dung và mục tiêu giảng dạy.

4. **Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?**  
Nghiên cứu kết hợp phương pháp khảo sát, quan sát, phỏng vấn, phân tích thống kê và thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả của việc sử dụng sơ đồ tư duy.

5. **Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của sơ đồ tư duy như thế nào?**  
Sau thực nghiệm, học sinh sử dụng sơ đồ tư duy có sự tiến bộ rõ rệt về khả năng tư duy logic, ghi nhớ kiến thức và thái độ học tập tích cực hơn so với nhóm đối chứng.

## Kết luận

- Sơ đồ tư duy là công cụ hiệu quả giúp phát triển tư duy và nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 5 tại nước CHDCND Lào.  
- Thực trạng sử dụng sơ đồ tư duy còn hạn chế do thiếu đào tạo và nhận thức của giáo viên.  
- Nghiên cứu đã thiết kế thành công các sơ đồ tư duy và kế hoạch bài học phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 5.  
- Thực nghiệm sư phạm khẳng định tính khả thi và hiệu quả của phương pháp trong việc nâng cao kết quả học tập.  
- Đề xuất các giải pháp đào tạo, phát triển tài liệu và nhân rộng mô hình nhằm thúc đẩy ứng dụng rộng rãi trong giáo dục tiểu học.  

Tiếp theo, cần triển khai các khóa đào tạo giáo viên và thực hiện nhân rộng mô hình tại các trường tiểu học khác trong nước. Mời các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu quan tâm áp dụng và phát triển phương pháp này để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.