Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn cầu, việc phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành mục tiêu trọng tâm của các chương trình giáo dục hiện đại. Tại Việt Nam, Chương trình Giáo dục Phổ thông mới 2018 được triển khai nhằm chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực thực tiễn cho học sinh. Theo báo cáo của ngành giáo dục TP. Hồ Chí Minh, việc tổ chức dạy học trải nghiệm (DHTN) cho học sinh tiểu học, đặc biệt là khối lớp 1, vẫn còn nhiều khó khăn do phương pháp truyền thống và thiếu sự gắn kết với thực tiễn cuộc sống. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất các biện pháp tổ chức DHTN theo chương trình mới, nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức của học sinh vào thực tế. Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Tiểu học Linh Chiểu, quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh trong năm học 2020-2021, với phạm vi tập trung vào học sinh lớp 1 và giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Hoạt động trải nghiệm (HĐTN). Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả dạy học, góp phần phát triển năng lực thích ứng cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động cho học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo định hướng phát triển năng lực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm nổi bật, trong đó có Lý thuyết Hoạt động của Lev Vygotsky nhấn mạnh vai trò của tương tác xã hội và sự hỗ trợ trong quá trình học tập. Mô hình học tập dựa vào trải nghiệm của David Kolb (1984) được áp dụng làm nền tảng cho quy trình dạy học trải nghiệm gồm bốn bước: Nhận diện – Khám phá, Tìm hiểu – Mở rộng, Vận dụng – Thực hành, và Đánh giá. Ngoài ra, mô hình học tập của Kurt Lewin cũng được tham khảo với chu trình hành động – quan sát – suy nghĩ – lập kế hoạch nhằm tối ưu hóa hiệu quả học tập. Các khái niệm chính bao gồm: dạy học trải nghiệm, năng lực chung và năng lực đặc thù của học sinh tiểu học, cũng như nguyên tắc tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 22 giáo viên và 2 cán bộ quản lý tại Trường Tiểu học Linh Chiểu, cùng quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học trải nghiệm của học sinh lớp 1. Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi được thiết kế nhằm thu thập thông tin về thực trạng, khó khăn và thuận lợi trong tổ chức DHTN. Phương pháp quan sát và phỏng vấn sâu được sử dụng để làm rõ hơn các dữ liệu thu thập được. Ngoài ra, nghiên cứu sản phẩm học sinh và phiếu đánh giá cũng được áp dụng để đánh giá kết quả học tập và sự phát triển năng lực. Cỡ mẫu gồm 44 học sinh (chia thành lớp thực nghiệm và lớp đối chứng) được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2020-2021, với giai đoạn thực nghiệm sư phạm diễn ra trong học kỳ II.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức dạy học trải nghiệm còn hạn chế: Khoảng 70% giáo viên cho biết DHTN chủ yếu được tích hợp trong các môn học khác hoặc tổ chức trong tiết Hoạt động ngoài giờ lên lớp, chưa được coi trọng như một môn học độc lập. Học sinh thường học theo phương pháp truyền thống, ít được tham gia các hoạt động gắn liền với thực tiễn.

  2. Hiệu quả của quy trình dạy học trải nghiệm theo mô hình 4 bước: Sau khi áp dụng quy trình gồm Nhận diện – Khám phá, Tìm hiểu – Mở rộng, Vận dụng – Thực hành và Đánh giá, có tới 85% học sinh lớp thực nghiệm thể hiện sự tích cực, tự tin trong các hoạt động trải nghiệm, tăng 30% so với lớp đối chứng.

  3. Phát triển năng lực giải quyết tình huống và tự đánh giá: Học sinh tham gia thực nghiệm có khả năng xử lý các tình huống học tập thực tế tốt hơn, với 78% học sinh biết vận dụng kiến thức vào thực tiễn và tự đánh giá bản thân cũng như bạn bè, trong khi lớp đối chứng chỉ đạt khoảng 50%.

  4. Khó khăn của giáo viên trong tổ chức DHTN: 65% giáo viên gặp khó khăn trong việc thiết kế hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và thời gian giảng dạy hạn chế, đồng thời thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể theo chương trình mới.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc tổ chức DHTN theo quy trình 4 bước dựa trên mô hình của Kolb và quy trình tổ chức HĐTN của CTGDPT mới 2018 là phù hợp và hiệu quả trong việc phát triển năng lực cho học sinh lớp 1. Sự tăng trưởng rõ rệt về sự tích cực và tự tin của học sinh trong lớp thực nghiệm so với lớp đối chứng minh chứng cho tính khả thi của phương pháp. Các biểu đồ so sánh mức độ tham gia và kỹ năng tự đánh giá giữa hai nhóm học sinh có thể minh họa rõ nét sự khác biệt này. Kết quả cũng phù hợp với các nghiên cứu trước đây về hiệu quả của dạy học trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh tiểu học. Nguyên nhân của những khó khăn giáo viên gặp phải chủ yếu do thiếu kinh nghiệm và tài liệu hướng dẫn chi tiết, điều này cần được khắc phục để nâng cao chất lượng dạy học. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao hiệu quả dạy học tại Trường Tiểu học Linh Chiểu mà còn có thể áp dụng rộng rãi cho các trường tiểu học khác trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy theo chương trình mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết cho giáo viên: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Thủ Đức cần phối hợp với các chuyên gia xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn tổ chức DHTN theo quy trình 4 bước, tập trung vào đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1, nhằm hỗ trợ giáo viên thiết kế hoạt động phù hợp.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên: Trong vòng 6 tháng tới, các trường tiểu học nên tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng thiết kế tình huống học tập và đánh giá năng lực học sinh, do phòng GD&ĐT chủ trì.

  3. Tăng cường thời gian và không gian tổ chức hoạt động trải nghiệm: Nhà trường cần bố trí thời gian hợp lý trong lịch học để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, đồng thời tạo điều kiện về cơ sở vật chất như phòng học đa năng, khu vực ngoài trời để học sinh có môi trường học tập sinh động.

  4. Khuyến khích sự tham gia của phụ huynh và cộng đồng: Trong vòng 1 năm, nhà trường phối hợp với phụ huynh và các tổ chức xã hội để tổ chức các hoạt động trải nghiệm gắn với thực tiễn cuộc sống, giúp học sinh vận dụng kiến thức và kỹ năng đã học vào môi trường gia đình và xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 1: Luận văn cung cấp các phương pháp tổ chức dạy học trải nghiệm phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Các hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và cán bộ phòng giáo dục có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn dạy học trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông mới, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học trải nghiệm giúp phụ huynh phối hợp cùng nhà trường trong việc hỗ trợ con em phát triển toàn diện về năng lực và phẩm chất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng?
    Dạy học trải nghiệm là phương pháp tổ chức hoạt động học tập giúp học sinh tiếp xúc trực tiếp với thực tế, vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề. Phương pháp này giúp phát triển năng lực tự chủ, sáng tạo và kỹ năng thực hành, phù hợp với mục tiêu giáo dục hiện đại.

  2. Quy trình dạy học trải nghiệm gồm những bước nào?
    Quy trình gồm 4 bước: Nhận diện – Khám phá, Tìm hiểu – Mở rộng, Vận dụng – Thực hành, và Đánh giá. Mỗi bước giúp học sinh phát triển kỹ năng từ nhận thức đến vận dụng và tự đánh giá kết quả học tập.

  3. Khó khăn phổ biến khi tổ chức dạy học trải nghiệm là gì?
    Khó khăn thường gặp là thiếu tài liệu hướng dẫn chi tiết, thời gian tổ chức hạn chế, giáo viên chưa quen với phương pháp mới và thiếu cơ sở vật chất phù hợp để tổ chức các hoạt động trải nghiệm.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học trải nghiệm?
    Hiệu quả được đánh giá qua sự tích cực tham gia của học sinh, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế, kỹ năng giải quyết tình huống và khả năng tự đánh giá của học sinh. Các phiếu đánh giá và quan sát trực tiếp là công cụ hữu hiệu.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em trong dạy học trải nghiệm như thế nào?
    Phụ huynh có thể tạo điều kiện cho con tham gia các hoạt động thực tế tại nhà và cộng đồng, khuyến khích con tự đánh giá và chia sẻ kinh nghiệm học tập, đồng thời phối hợp với giáo viên để hiểu và hỗ trợ phương pháp học mới.

Kết luận

  • Dạy học trải nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 là phương pháp hiệu quả giúp học sinh lớp 1 phát triển năng lực và phẩm chất toàn diện.
  • Quy trình dạy học trải nghiệm 4 bước dựa trên mô hình Kolb phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học.
  • Kết quả thực nghiệm tại Trường Tiểu học Linh Chiểu cho thấy học sinh tham gia dạy học trải nghiệm có sự tích cực, tự tin và kỹ năng giải quyết tình huống vượt trội so với lớp đối chứng.
  • Giáo viên cần được hỗ trợ về tài liệu và đào tạo để khắc phục khó khăn trong tổ chức dạy học trải nghiệm.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng tài liệu hướng dẫn, tổ chức tập huấn giáo viên và tăng cường phối hợp với phụ huynh nhằm nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm trong các trường tiểu học.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên hãy áp dụng quy trình dạy học trải nghiệm 4 bước để nâng cao hiệu quả giảng dạy, đồng thời phối hợp chặt chẽ với phụ huynh nhằm tạo môi trường học tập tích cực, sáng tạo cho học sinh lớp 1.