Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình năm 2018, việc dạy học âm nhạc nói chung và dạy học hát nói riêng cho học sinh lớp 6 trở thành một nhiệm vụ quan trọng nhằm phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Tại Trường Trung học cơ sở Nguyễn Tri Phương, quận Ba Đình, Hà Nội, việc áp dụng bộ sách giáo khoa Chân trời sáng tạo trong dạy học hát cho học sinh lớp 6 đã được triển khai từ năm 2021. Qua khảo sát thực tế, có khoảng 83,9% học sinh thể hiện sự yêu thích môn học này, trong đó 35,6% rất thích và 48,3% thích học hát. Tuy nhiên, việc triển khai còn gặp nhiều khó khăn như sự khác biệt về năng lực học sinh, sự bỡ ngỡ trong việc soạn kế hoạch bài dạy theo chương trình mới, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất và phương pháp giảng dạy.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm áp dụng và đề xuất các biện pháp dạy học hát theo bộ sách Chân trời sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc, phát triển năng lực ca hát, cảm thụ và sáng tạo âm nhạc cho học sinh lớp 6 tại Trường THCS Nguyễn Tri Phương. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2018-2023, tập trung vào học sinh lớp 6 và giáo viên âm nhạc của trường. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp dạy học âm nhạc theo hướng phát triển năng lực, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục nghệ thuật trong nhà trường phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết dạy học phát triển năng lực (PTNL) và lý thuyết về năng lực ca hát trong âm nhạc. Lý thuyết dạy học PTNL nhấn mạnh việc tổ chức hoạt động dạy và học nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh, trong đó người học là trung tâm, giáo viên đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ. Các khái niệm chính bao gồm: dạy học theo phát triển năng lực, năng lực ca hát, cảm thụ âm nhạc, sáng tạo âm nhạc và phương pháp dạy học tích cực.

Lý thuyết về năng lực ca hát tập trung vào việc phát triển khả năng thể hiện âm nhạc qua giọng hát, bao gồm hát đúng giai điệu, lời ca, thể hiện sắc thái và cảm xúc bài hát, cũng như khả năng sáng tạo trong biểu diễn. Năng lực này được hình thành dựa trên tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện có hệ thống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, phương pháp phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến dạy học âm nhạc, dạy học hát, chương trình giáo dục phổ thông 2018 và bộ sách Chân trời sáng tạo được áp dụng để xây dựng cơ sở lý luận.

Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát thực trạng dạy học hát tại Trường THCS Nguyễn Tri Phương thông qua phỏng vấn giáo viên, khảo sát ý kiến và khả năng hát của 87 học sinh lớp 6, quan sát tiết dạy và thu thập kế hoạch bài dạy của giáo viên. Cỡ mẫu gồm 3 giáo viên âm nhạc và 87 học sinh lớp 6 (hai lớp 6A1 và 6A2). Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu toàn bộ học sinh lớp 6 tại trường. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ số về mức độ yêu thích, khả năng hát đúng giai điệu, hát kết hợp gõ đệm và mức độ tích cực tham gia học tập.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2023, trong đó giai đoạn khảo sát thực trạng và thí nghiệm biện pháp dạy học diễn ra chủ yếu trong các năm 2021-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ yêu thích học hát của học sinh lớp 6: Qua khảo sát 87 học sinh, có 35,6% học sinh rất thích học hát, 48,3% thích và chỉ 16,1% không thích. Tổng cộng 83,9% học sinh thể hiện sự yêu thích môn học, cho thấy hát là nội dung hấp dẫn và phù hợp với tâm sinh lý học sinh lớp 6.

  2. Khả năng hát đúng giai điệu, lời ca và hát diễn cảm: Trong 42 học sinh được khảo sát chi tiết, 28,6% hát tốt, 50% hát đúng lời nhưng còn sai về cao độ, 21,4% hát chưa đúng cao độ và tiết tấu. Điều này phản ánh sự đa dạng về năng lực ca hát trong lớp, đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp phù hợp để phát triển từng nhóm học sinh.

  3. Khả năng hát kết hợp gõ đệm và vận động: 76,2% học sinh rất hứng thú với việc hát kết hợp gõ đệm và vận động, 19% ít hứng thú và 4,8% không hứng thú. Tuy nhiên, chỉ có 23,8% học sinh có khả năng kết hợp tốt, 33,3% khá, 35,7% trung bình và 7,1% yếu. Đây là thách thức trong việc rèn luyện kỹ năng biểu diễn âm nhạc toàn diện cho học sinh.

  4. Mức độ tích cực, chủ động trong học tập: 66,7% học sinh tích cực tham gia trả lời câu hỏi và hoạt động học tập, 33,3% còn thụ động. Điều này cho thấy cần tăng cường các phương pháp dạy học tích cực để nâng cao sự chủ động của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc dạy học hát theo bộ sách Chân trời sáng tạo tại Trường THCS Nguyễn Tri Phương đã tạo được sự hứng thú và phát triển năng lực ca hát cho phần lớn học sinh lớp 6. Tỷ lệ học sinh yêu thích và tích cực tham gia học hát cao chứng tỏ nội dung và phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh ở độ tuổi này.

Tuy nhiên, khả năng hát đúng cao độ, tiết tấu và kết hợp gõ đệm còn hạn chế, phản ánh sự khác biệt về năng lực cá nhân và sự thiếu đồng đều trong quá trình rèn luyện kỹ năng. So sánh với các nghiên cứu trước đây về dạy học âm nhạc ở bậc THCS, kết quả này tương đồng với thực trạng chung khi nhiều học sinh chưa được đào tạo bài bản về kỹ thuật hát và biểu diễn.

Ngoài ra, việc soạn kế hoạch bài dạy và áp dụng phương pháp dạy học theo chương trình mới còn nhiều khó khăn do giáo viên chưa quen với cách thức tổ chức hoạt động học tập theo phát triển năng lực, còn giữ thói quen soạn bài theo mẫu cũ, thiếu sáng tạo trong vận dụng các hoạt động âm nhạc. Cơ sở vật chất như phòng học âm nhạc chuyên biệt còn thiếu, ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh yêu thích, khả năng hát đúng và mức độ tích cực tham gia học tập; bảng tổng hợp các khó khăn và thuận lợi trong quá trình dạy học của giáo viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên âm nhạc

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo về phương pháp dạy học phát triển năng lực và kỹ thuật dạy hát theo bộ sách Chân trời sáng tạo.
    • Target metric: 100% giáo viên âm nhạc được tập huấn trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận Ba Đình phối hợp với Trường ĐHSP Nghệ thuật Trung ương.

  2. Phát triển và đổi mới kế hoạch bài dạy, phương pháp giảng dạy

    • Động từ hành động: Khuyến khích giáo viên soạn bài linh hoạt, sáng tạo, tích hợp các hoạt động hát kết hợp gõ đệm, vận động và trò chơi âm nhạc.
    • Target metric: 80% tiết dạy đạt chuẩn phát triển năng lực theo đánh giá nội bộ trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên âm nhạc và Ban giám hiệu nhà trường.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học âm nhạc

    • Động từ hành động: Đầu tư xây dựng phòng học âm nhạc chuyên biệt, trang bị đầy đủ đàn organ, thiết bị âm thanh, dụng cụ gõ đệm.
    • Target metric: Hoàn thành phòng học âm nhạc trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ âm nhạc

    • Động từ hành động: Thành lập và duy trì câu lạc bộ hát, tổ chức các cuộc thi, biểu diễn để học sinh phát huy năng lực ca hát và sáng tạo âm nhạc.
    • Target metric: Ít nhất 2 hoạt động ngoại khóa âm nhạc mỗi học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên âm nhạc và Đoàn Thanh niên nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên âm nhạc bậc trung học cơ sở

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp dạy học hát theo chương trình mới, nâng cao kỹ năng soạn bài và tổ chức hoạt động học tập phát triển năng lực.
    • Use case: Áp dụng biện pháp dạy học sáng tạo, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 6.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc, từ đó xây dựng kế hoạch phát triển giáo dục nghệ thuật hiệu quả.
    • Use case: Lập kế hoạch đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức hoạt động ngoại khóa.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc

    • Lợi ích: Tiếp cận kiến thức lý luận và thực tiễn về dạy học hát theo chương trình giáo dục phổ thông mới, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.
    • Use case: Tham khảo để hoàn thiện kỹ năng sư phạm và phương pháp giảng dạy.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục nghệ thuật

    • Lợi ích: Có tài liệu tham khảo về đổi mới phương pháp dạy học âm nhạc, đặc biệt là dạy hát theo phát triển năng lực.
    • Use case: Phát triển các nghiên cứu tiếp theo về giáo dục âm nhạc phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần dạy học hát theo bộ sách Chân trời sáng tạo?
    Bộ sách Chân trời sáng tạo được biên soạn theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, tập trung phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Dạy học hát theo bộ sách này giúp học sinh phát triển kỹ năng ca hát, cảm thụ và sáng tạo âm nhạc một cách toàn diện, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi lớp 6.

  2. Khó khăn lớn nhất khi áp dụng chương trình mới là gì?
    Khó khăn chủ yếu là giáo viên chưa quen với phương pháp dạy học phát triển năng lực, còn giữ thói quen soạn bài và tổ chức hoạt động theo cách truyền thống. Ngoài ra, sự khác biệt về năng lực học sinh và hạn chế về cơ sở vật chất cũng ảnh hưởng đến hiệu quả giảng dạy.

  3. Làm thế nào để nâng cao khả năng hát đúng giai điệu cho học sinh?
    Giáo viên cần tổ chức các hoạt động luyện tập bài bản, sử dụng phương pháp dạy học tích cực như hát theo nhóm, hát kết hợp gõ đệm, vận động theo nhạc, đồng thời chú ý hướng dẫn kỹ thuật lấy hơi, phát âm và biểu cảm khi hát.

  4. Vai trò của hoạt động ngoại khóa trong dạy học hát là gì?
    Hoạt động ngoại khóa giúp học sinh phát huy năng lực ca hát, tăng cường sự tự tin, sáng tạo và yêu thích âm nhạc. Các câu lạc bộ, cuộc thi và biểu diễn tạo môi trường thực hành sinh động, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nghệ thuật.

  5. Làm sao để giáo viên soạn kế hoạch bài dạy hiệu quả theo chương trình mới?
    Giáo viên cần nắm vững mục tiêu phát triển năng lực, xây dựng kế hoạch bài dạy theo các bước: khởi động, khám phá, luyện tập và vận dụng. Kế hoạch cần linh hoạt, sáng tạo, tích hợp các hoạt động đa dạng, phù hợp với năng lực và sở thích của học sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng dạy học hát theo bộ sách Chân trời sáng tạo cho học sinh lớp 6 tại Trường THCS Nguyễn Tri Phương, Hà Nội.
  • Kết quả khảo sát cho thấy học sinh có mức độ yêu thích cao và năng lực ca hát đang phát triển nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Giáo viên còn gặp khó khăn trong việc soạn kế hoạch bài dạy và áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực.
  • Đã đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng dạy học hát, bao gồm đào tạo giáo viên, đổi mới phương pháp, cải thiện cơ sở vật chất và tổ chức hoạt động ngoại khóa.
  • Tiếp theo, cần triển khai thí nghiệm các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình tại các trường THCS khác.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên âm nhạc hãy phối hợp tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, đồng thời áp dụng linh hoạt các biện pháp đổi mới để nâng cao chất lượng dạy học hát, góp phần phát triển toàn diện năng lực âm nhạc cho học sinh phổ thông.