Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học các mô đun chuyên ngành kỹ thuật đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật có trình độ cao. Theo báo cáo của ngành giáo dục, số lượng học sinh theo học hệ cao đẳng nghề ngày càng tăng, tuy nhiên phương pháp dạy học truyền thống vẫn chiếm ưu thế, dẫn đến hạn chế trong việc phát huy tính tích cực, sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề của người học. Đặc biệt, tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu, mô đun Sửa chữa vận hành máy điện được đánh giá là rất cần thiết trong chương trình đào tạo ngành Điện công nghiệp, nhưng kết quả học tập và khả năng hòa nhập thực tế của học sinh còn thấp, với khoảng 70% học sinh đạt mức trung bình và nhiều em gặp khó khăn khi tiếp cận công việc thực tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm triển khai dạy học định hướng hoạt động (DH ĐHHĐ) trong mô đun Sửa chữa vận hành máy điện hệ cao đẳng nghề tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực chuyên môn, phương pháp, xã hội và cá thể cho học sinh. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng dạy học hiện tại, áp dụng phương pháp DH ĐHHĐ và đánh giá tác động của phương pháp này đến kết quả học tập và thái độ học sinh trong khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2012 tại địa phương.

Việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa người học không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo mà còn đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, giúp học sinh tự tin, chủ động và sáng tạo trong công việc nghề nghiệp, từ đó góp phần xây dựng đội ngũ lao động kỹ thuật có phẩm chất và năng lực phù hợp với xu thế công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên quan điểm dạy học định hướng hoạt động (DH ĐHHĐ), một quan điểm dạy học tích cực hóa người học, kết hợp hoạt động trí óc và tay chân trong quá trình học tập nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh. DH ĐHHĐ được xây dựng trên nền tảng lý thuyết hoạt động của các nhà tâm lý học như Lev Vygotski, Alexej Leonchiev, Jean Piaget và Hans Aebli, nhấn mạnh vai trò chủ động, sáng tạo và tự lực của người học trong việc chiếm lĩnh kiến thức và kỹ năng.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các phương pháp dạy học kỹ thuật như dạy học theo dự án, dạy học thực hành 6 bước, dạy học nhóm và dạy học giải quyết vấn đề nhằm phát triển năng lực chuyên môn, phương pháp, xã hội và cá thể cho học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động, định hướng, dạy học, năng lực kỹ thuật, phương pháp dạy học kỹ thuật và sản phẩm hoạt động.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học mô đun Sửa chữa vận hành máy điện tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu, bao gồm ý kiến của 18 giáo viên, 157 học sinh và 40 cựu học sinh ngành Điện công nghiệp. Các công cụ khảo sát gồm phiếu điều tra, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế.

Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả để đánh giá mức độ sử dụng phương pháp dạy học, thái độ học sinh, kết quả học tập và mức độ hòa nhập thực tế của học sinh sau khi tốt nghiệp. Phương pháp thực nghiệm được áp dụng để kiểm chứng tác động của DH ĐHHĐ thông qua việc tổ chức dạy học thực nghiệm trên nhiều bài học với các phương pháp đa dạng trong mô đun.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2011 đến tháng 9/2012, bao gồm các giai đoạn: thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, xây dựng mô hình DH ĐHHĐ, thực nghiệm sư phạm, xử lý kết quả và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ cần thiết của mô đun Sửa chữa vận hành máy điện: 58.15% người tham gia khảo sát đánh giá mô đun rất cần thiết trong chương trình đào tạo ngành Điện công nghiệp, với 100% cựu học sinh cho rằng các kỹ năng sửa chữa động cơ vạn năng và đấu dây vận hành động cơ là cần thiết trong thực tế lao động.

  2. Phương pháp và phương tiện giảng dạy hiện tại: 50% giáo viên sử dụng phương pháp thuyết trình và đàm thoại thường xuyên, 100% sử dụng phương pháp thực hành 6 bước, trong khi các phương pháp như thảo luận nhóm và giải quyết vấn đề được sử dụng ít hoặc không thường xuyên. Về phương tiện, 100% giáo viên sử dụng bảng, phấn, tranh vẽ, nhưng 100% không sử dụng mô hình thí nghiệm và chỉ 33.77% sử dụng bài giảng điện tử.

  3. Hoạt động học tập của học sinh: 100% học sinh học theo hướng dẫn của giáo viên và làm theo quy trình được giao, không có học sinh tự học hoặc chủ động tìm hiểu tài liệu ngoài. Kết quả học tập mô đun trong 3 năm qua cho thấy 70% học sinh đạt mức trung bình, chỉ 3.06% đạt giỏi.

  4. Khó khăn và thái độ học tập: 48.43% học sinh cho rằng nội dung học tập quá khó, 100% đồng ý phương pháp dạy học không lôi cuốn và không có điều kiện tiếp cận thực tế nhiều. Mức độ hứng thú học tập thấp, chỉ 3.14% học sinh rất hứng thú với mô đun.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy phương pháp dạy học truyền thống, chủ yếu là thuyết trình và thực hành theo quy trình, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo và tự chủ của học sinh. Việc thiếu đa dạng phương pháp và phương tiện giảng dạy hiện đại làm giảm hiệu quả tiếp thu kiến thức và kỹ năng thực hành. Kết quả học tập trung bình và thái độ học tập chưa tích cực phản ánh sự thiếu động lực và khả năng tự học của học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng DH ĐHHĐ và các phương pháp tích cực như dạy học theo dự án, dạy học nhóm, giải quyết vấn đề đã được chứng minh giúp tăng cường năng lực giải quyết tình huống phức tạp, phát triển kỹ năng mềm và nâng cao kết quả học tập. Việc tổ chức dạy học theo DH ĐHHĐ tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu có thể khắc phục những hạn chế hiện tại, tạo môi trường học tập mở, phát huy tính chủ động và sáng tạo của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học, mức độ hứng thú học tập và kết quả học tập theo từng năm, giúp minh họa rõ ràng sự cần thiết đổi mới phương pháp giảng dạy.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng phương pháp dạy học định hướng hoạt động: Tổ chức đào tạo và hướng dẫn giáo viên áp dụng DH ĐHHĐ trong mô đun Sửa chữa vận hành máy điện nhằm phát huy tính tích cực, tự giác và sáng tạo của học sinh. Thời gian triển khai trong 1 năm học, do Ban Giám hiệu và Khoa Điện chủ trì.

  2. Đa dạng hóa phương pháp dạy học: Kết hợp dạy học theo dự án, dạy học nhóm, giải quyết vấn đề và thực hành 6 bước để phát triển toàn diện năng lực chuyên môn và kỹ năng mềm cho học sinh. Thực hiện song song với chương trình đào tạo hiện hành, có đánh giá định kỳ.

  3. Nâng cấp cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Đầu tư trang thiết bị hiện đại như mô hình thí nghiệm, máy chiếu, bài giảng điện tử và tổ chức tham quan thực tế tại các cơ sở sản xuất để học sinh tiếp cận thực tiễn. Kế hoạch đầu tư trong 2 năm, phối hợp với phòng Kế hoạch - Vật tư.

  4. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực sư phạm, kỹ năng sử dụng phương pháp dạy học tích cực và công nghệ thông tin cho giáo viên. Thực hiện định kỳ hàng năm, do phòng Đào tạo phối hợp với các đơn vị liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục nghề nghiệp: Nhận diện các phương pháp dạy học tích cực, áp dụng DH ĐHHĐ để nâng cao chất lượng giảng dạy và quản lý chương trình đào tạo.

  2. Sinh viên và học sinh ngành kỹ thuật: Hiểu rõ vai trò của phương pháp học tập chủ động, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và kỹ năng thực hành nghề nghiệp.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về đổi mới phương pháp dạy học trong đào tạo nghề kỹ thuật, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo: Đánh giá hiệu quả các mô hình dạy học mới, xây dựng chính sách hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy và đầu tư cơ sở vật chất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học định hướng hoạt động là gì?
    DH ĐHHĐ là quan điểm dạy học tích cực hóa người học, kết hợp hoạt động trí óc và tay chân để học sinh chủ động thực hiện nhiệm vụ học tập và tạo ra sản phẩm hoạt động, phát triển toàn diện năng lực.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học trong đào tạo nghề?
    Phương pháp truyền thống thường thụ động, không phát huy được tính sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh, dẫn đến kết quả học tập thấp và khó hòa nhập thực tế lao động.

  3. Phương pháp DH ĐHHĐ có thể áp dụng như thế nào trong mô đun Sửa chữa vận hành máy điện?
    Thông qua tổ chức các hoạt động học tập theo dự án, nhóm, thực hành 6 bước và giải quyết vấn đề, học sinh được khuyến khích tự lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá sản phẩm học tập.

  4. Kết quả học tập và thái độ học sinh thay đổi ra sao khi áp dụng DH ĐHHĐ?
    Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy học sinh có tính tích cực, tự giác và sáng tạo cao hơn, kết quả kiểm tra được cải thiện rõ rệt so với phương pháp truyền thống.

  5. Những khó khăn khi triển khai DH ĐHHĐ là gì?
    Bao gồm thiếu cơ sở vật chất hiện đại, giáo viên chưa quen với phương pháp mới, thời gian và công sức chuẩn bị bài giảng tăng lên, cần sự hỗ trợ từ nhà trường và các bên liên quan.

Kết luận

  • Dạy học định hướng hoạt động là phương pháp phù hợp để nâng cao chất lượng đào tạo nghề kỹ thuật, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.
  • Thực trạng dạy học mô đun Sửa chữa vận hành máy điện tại Trường Cao đẳng Nghề Bạc Liêu còn nhiều hạn chế về phương pháp và kết quả học tập.
  • Áp dụng DH ĐHHĐ giúp tăng tính tích cực, tự giác và sáng tạo của học sinh, cải thiện kết quả học tập và khả năng hòa nhập thực tế.
  • Cần đầu tư cơ sở vật chất, bồi dưỡng giáo viên và đa dạng hóa phương pháp dạy học để triển khai hiệu quả DH ĐHHĐ.
  • Giai đoạn tiếp theo là thực hiện mở rộng mô hình DH ĐHHĐ trên nhiều mô đun khác và đánh giá tác động lâu dài, mời các nhà quản lý và giáo viên cùng tham gia nghiên cứu và áp dụng.

Hãy bắt đầu đổi mới phương pháp dạy học ngay hôm nay để nâng cao chất lượng đào tạo nghề và phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật bền vững!