Đạo Đức Học của Kant Qua Tác Phẩm “Phê Phán Lý Tính Thực Hành”

Immanuel Kant (1724-1804) là một nhà triết học người Đức có ảnh hưởng sâu sắc đến triết học phương Tây. Ông nổi tiếng với các tác phẩm về siêu hình học, nhận thức luận, đạo đức và thẩm mỹ. Triết học của Kant thường được gọi là triết học phê phán, vì ông tìm cách khám phá các giới hạn của lý tính và xác định các điều kiện tiên nghiệm cho kinh nghiệm và tri thức. Triết học Kant cố gắng dung hòa giữa chủ nghĩa duy lý (rationalism) và chủ nghĩa kinh nghiệm (empiricism). Ông lập luận rằng tri thức đến từ sự kết hợp giữa kinh nghiệm và các phạm trù tiên nghiệm của lý tính. Kant đã tạo ra một cuộc cách mạng trong triết học, ảnh hưởng đến nhiều nhà tư tưởng sau này.

“Phê phán lý tính thực hành” (Critique of Practical Reason), xuất bản năm 1788, là một trong những tác phẩm quan trọng nhất của Kant về đạo đức học. Trong tác phẩm này, Kant trình bày hệ thống đạo đức học nghĩa vụ của mình, dựa trên khái niệm mệnh lệnh tuyệt đối. Ông lập luận rằng đạo đức không nên dựa trên cảm xúc, mục đích cá nhân hoặc kết quả, mà phải dựa trên các nguyên tắc lý tính phổ quát. Tác phẩm này có ảnh hưởng lớn đến đạo đức học và triết học chính trị, cung cấp một cơ sở lý thuyết cho các khái niệm như phẩm giá con người, quyền con người và công lý.

Thời đại Khai Sáng là một phong trào trí thức quan trọng ở châu Âu vào thế kỷ 18, nhấn mạnh tầm quan trọng của lý trí, khoa học và các giá trị nhân văn. Các nhà tư tưởng Khai Sáng như John Locke, Jean-Jacques Rousseau và Voltaire đã ảnh hưởng lớn đến tư tưởng của Kant. Kant chia sẻ niềm tin của họ vào sức mạnh của lý trí và tầm quan trọng của tự do cá nhân, nhưng ông cũng phê phán một số khía cạnh của Khai Sáng, chẳng hạn như chủ nghĩa duy nghiệm và chủ nghĩa duy lý cực đoan.

Nước Đức thời Kant còn lạc hậu về kinh tế và chính trị so với các nước Tây Âu khác. Chế độ phong kiến chuyên chế và sự phân tán về chính trị và kinh tế đã kìm hãm sự phát triển của nước Đức. Kant sống trong một xã hội mà các giá trị truyền thống và tôn giáo vẫn còn ảnh hưởng mạnh mẽ, nhưng ông cũng chứng kiến sự trỗi dậy của giai cấp tư sản và sự lan rộng của các tư tưởng Khai Sáng.

Kant đưa ra nhiều công thức khác nhau cho mệnh lệnh tuyệt đối, mỗi công thức nhấn mạnh một khía cạnh khác nhau của nguyên tắc luân lý tối cao. Công thức phổ quát yêu cầu chúng ta chỉ hành động theo những quy tắc mà chúng ta có thể chấp nhận cho tất cả mọi người. Công thức về phẩm giá con người yêu cầu chúng ta đối xử với con người, bao gồm cả bản thân mình, như một mục đích chứ không phải chỉ là một phương tiện. Công thức về vương quốc mục đích yêu cầu chúng ta hành động như thể chúng ta là những nhà lập pháp trong một vương quốc lý tưởng, nơi mọi người tuân theo các nguyên tắc luân lý phổ quát.

Mệnh lệnh tuyệt đối có tính phổ quát và tính tất yếu. Tính phổ quát có nghĩa là nó áp dụng cho tất cả mọi người, bất kể hoàn cảnh hoặc mong muốn cá nhân. Tính tất yếu có nghĩa là nó không phụ thuộc vào bất kỳ điều kiện nào, mà là một yêu cầu vô điều kiện của lý trí. Kant lập luận rằng mệnh lệnh tuyệt đối là nền tảng của đạo đức, vì nó cung cấp một cơ sở khách quan và phổ quát cho các phán đoán luân lý.

Kant tin rằng tự do ý chí là điều kiện cần thiết để có trách nhiệm đạo đức. Chỉ khi con người tự do lựa chọn hành động, họ mới có thể bị đánh giá là đúng hay sai về mặt đạo đức. Nếu hành vi của con người hoàn toàn bị quyết định bởi các yếu tố bên ngoài, thì họ không thể chịu trách nhiệm về những hành động đó.

Tính tự trị của ý chí là khả năng tự mình đưa ra luật lệ cho hành vi của mình, chứ không phải chỉ tuân theo các luật lệ bên ngoài. Kant tin rằng con người có khả năng này nhờ vào lý trí. Lý trí cho phép con người nhận ra các nguyên tắc luân lý phổ quát và hành động theo chúng, bất kể những mong muốn hoặc cảm xúc cá nhân.

Đạo đức học Kant trong kinh doanh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đưa ra các quyết định có trách nhiệm, tôn trọng phẩm giá con người và tuân thủ các nguyên tắc công bằng. Các doanh nghiệp nên đối xử với nhân viên, khách hàng và các bên liên quan khác như một mục đích chứ không phải chỉ là một phương tiện để đạt được lợi nhuận. Họ cũng nên tránh các hành vi gian lận, lừa dối và bóc lột.

Đạo đức học Kant trong y đức nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tôn trọng quyền tự chủ của bệnh nhân. Bệnh nhân có quyền đưa ra các quyết định về sức khỏe của mình, dựa trên thông tin đầy đủ và không bị ép buộc. Các bác sĩ nên cung cấp cho bệnh nhân thông tin chính xác và đầy đủ, đồng thời tôn trọng các quyết định của họ, ngay cả khi họ không đồng ý với chúng.

Đóng góp lớn nhất của đạo đức học Kant là việc nhấn mạnh tầm quan trọng của lý trí, tự do ý chí và phẩm giá con người trong việc xác định hành vi đạo đức. Kant đã cung cấp một cơ sở lý thuyết cho các khái niệm như quyền con người, công bằng xã hội và trách nhiệm cá nhân.

Một trong những hạn chế của đạo đức học Kant là tính trừu tượng và cứng nhắc của nó. Một số nhà phê bình cho rằng nó không đủ linh hoạt để áp dụng vào các tình huống thực tế, và nó bỏ qua tầm quan trọng của cảm xúc và các yếu tố xã hội trong việc định hình đạo đức.