Tổng quan nghiên cứu

Huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận, với diện tích tự nhiên khoảng 186.882 ha, chiếm 23,53% tổng diện tích tỉnh, trong đó đất sản xuất nông nghiệp chiếm tới 92,36% diện tích tự nhiên với 172.321,90 ha, là vùng trọng điểm phát triển nông nghiệp đa dạng về cơ cấu cây trồng. Đất trồng cây lâu năm chiếm tỷ lệ cao nhất với 35.191,8 ha, tương đương 18,9% diện tích đất toàn huyện. Trước bối cảnh biến đổi khí hậu và nhu cầu phát triển kinh tế bền vững, việc đánh giá thích nghi đất đai phục vụ chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp là cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào đánh giá thích nghi đất đai theo quan điểm bền vững, làm cơ sở khoa học cho việc chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Bắc Bình đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu bao gồm tài nguyên đất và các loại hình sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu trên địa bàn huyện, không bao gồm đất phi nông nghiệp, chăn nuôi và thủy sản. Nghiên cứu sử dụng phương pháp đánh giá thích nghi đất đai của FAO (2007), kết hợp mô hình tích hợp GIS và phân tích đa tiêu chuẩn (MCA) để đánh giá toàn diện khả năng thích nghi đất đai tự nhiên, kinh tế, xã hội và môi trường.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin khoa học, hỗ trợ ra quyết định chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp hợp lý, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường trên địa bàn huyện Bắc Bình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết thích nghi đất đai bền vững: Đánh giá khả năng sử dụng đất dựa trên các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội và môi trường nhằm đảm bảo hiệu quả lâu dài trong sử dụng đất (FAO, 2007).
  • Mô hình đánh giá thích nghi đất đai của FAO (1976, 2007): Phân tích các chỉ tiêu đất đai, khí hậu, địa hình, và yêu cầu sử dụng đất của các loại hình sử dụng đất (LUT) để xác định mức độ thích nghi tự nhiên và bền vững.
  • Phân tích đa tiêu chuẩn (MCA) và kỹ thuật AHP-GDM: Xác định trọng số các yếu tố ảnh hưởng đến thích nghi đất đai, bao gồm kinh tế (tổng giá trị sản xuất, lãi thuần, tỷ suất lợi nhuận), xã hội (tập quán sản xuất, chính sách, khả năng vốn), và môi trường (khả năng thích nghi tự nhiên, độ che phủ, bảo vệ nguồn nước).
  • Hệ thống thông tin địa lý (GIS): Ứng dụng GIS để xây dựng cơ sở dữ liệu không gian, bản đồ đơn vị đất đai (LMU), và tích hợp dữ liệu phục vụ đánh giá thích nghi đất đai.

Các khái niệm chính bao gồm: Đất nông nghiệp, Loại hình sử dụng đất (LUT), Đơn vị đất đai (LMU), Yêu cầu sử dụng đất (LUR), Chỉ số thích nghi đất đai (S1, S2, S3, N), và Đánh giá thích nghi bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý địa phương như Chi cục Thống kê huyện Bắc Bình, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Kinh tế huyện, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Bình Thuận. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 180 hộ nông dân đại diện cho 9 loại hình sử dụng đất chính, cùng 18 chuyên gia quản lý và kinh doanh nông sản.

  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng công thức Linus Yamane với độ tin cậy 90%, cỡ mẫu khảo sát là 100 hộ, nhưng để đảm bảo đại diện cho từng loại hình sử dụng đất, khảo sát thực tế 180 phiếu, mỗi loại hình 20 phiếu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng mô hình tích hợp GIS và phần mềm ALES để đánh giá thích nghi đất đai tự nhiên theo FAO (1976). Phân tích đa tiêu chuẩn (MCA) kết hợp kỹ thuật AHP-GDM để xác định trọng số các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường, từ đó đánh giá thích nghi bền vững. Phân tích hiệu quả kinh tế dựa trên các chỉ tiêu tổng giá trị sản phẩm (GO), lãi thuần (GM), và tỷ suất lợi nhuận (B/C).

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 6/2021 đến tháng 4/2022, bao gồm thu thập dữ liệu, khảo sát thực địa, phân tích dữ liệu và xây dựng bản đồ thích nghi đất đai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp: Đất sản xuất nông nghiệp chiếm 92,36% diện tích tự nhiên huyện Bắc Bình với 172.321,90 ha. Trong đó, đất trồng cây lâu năm chiếm 18,9% diện tích toàn huyện (35.191,8 ha). Hiện có 29 hệ thống sử dụng đất, trong đó 9 loại hình sử dụng đất được lựa chọn để đánh giá thích nghi.

  2. Đơn vị đất đai và bản đồ thích nghi: Qua phân tích 7 tính chất đất đai, huyện Bắc Bình được phân thành 61 đơn vị đất đai (LMU). Ứng dụng mô hình tích hợp GIS và ALES, kết quả đánh giá thích nghi đất đai tự nhiên phân thành 6 vùng thích nghi tự nhiên khác nhau trên địa bàn.

  3. Chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất đến năm 2030: Đề xuất giảm diện tích đất trồng lúa 9.523 ha, chuyển đổi sang trồng mỳ (2.435 ha), bắp (4.542 ha), rau màu (khoảng 2.000 ha). Đất trồng cây thanh long giảm 11.472 ha, chuyển đổi sang trồng xoài (5.324 ha), điều (2.546 ha), bưởi (khoảng 2.000 ha).

  4. Hiệu quả kinh tế và xã hội: Các loại hình sử dụng đất mới được đề xuất có hiệu quả kinh tế cao hơn, với tỷ suất lợi nhuận (B/C) vượt trội so với các loại cây truyền thống. Kết quả khảo sát cho thấy sự phù hợp với chính sách nhà nước và khả năng vốn của nông dân, đồng thời giảm áp lực lên môi trường và tăng tính bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả đánh giá thích nghi đất đai cho thấy sự phân bố đa dạng về chất lượng và khả năng sử dụng đất trên địa bàn huyện Bắc Bình, phù hợp với điều kiện tự nhiên đa dạng về thổ nhưỡng, địa hình và khí hậu. Việc ứng dụng GIS và phân tích đa tiêu chuẩn (MCA) giúp đánh giá toàn diện hơn so với các phương pháp truyền thống, đồng thời tăng tính khách quan và chính xác trong việc xác định các vùng đất thích nghi.

So sánh với các nghiên cứu tương tự trong nước và quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường. Việc giảm diện tích đất trồng lúa và thanh long, chuyển sang các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao hơn như mỳ, bắp, xoài, điều, bưởi là phù hợp với điều kiện tự nhiên và thị trường hiện nay.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các bản đồ phân vùng thích nghi đất đai, bảng so sánh hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất, và biểu đồ tỷ lệ chuyển đổi diện tích đất theo từng loại cây trồng. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự thay đổi cơ cấu sử dụng đất và hiệu quả kinh tế đạt được.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế chính sách hỗ trợ chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất: Xây dựng chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ kỹ thuật và tín dụng cho các hộ nông dân chuyển đổi sang các loại cây trồng có hiệu quả kinh tế cao, nhằm tăng tỷ lệ chuyển đổi đất nông nghiệp đến năm 2030. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Bình Thuận, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

  2. Tăng cường quản lý và quy hoạch sử dụng đất: Áp dụng công nghệ GIS trong quản lý đất đai để theo dõi, đánh giá và điều chỉnh kịp thời cơ cấu sử dụng đất, đảm bảo phù hợp với bản đồ thích nghi đất đai và định hướng phát triển bền vững. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Bắc Bình, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  3. Ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp: Khuyến khích áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến, giống cây trồng thích nghi, và công nghệ bảo quản sau thu hoạch nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, giảm chi phí và tăng hiệu quả kinh tế. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông tỉnh, các tổ chức nghiên cứu nông nghiệp.

  4. Phát triển thị trường và tăng cường vốn đầu tư: Hỗ trợ xây dựng chuỗi giá trị nông sản, kết nối thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh, đồng thời tạo điều kiện tiếp cận vốn vay ưu đãi cho nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp. Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương, Ngân hàng Chính sách xã hội.

  5. Đào tạo nguồn nhân lực và nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kỹ thuật canh tác, quản lý đất đai bền vững và chuyển đổi cơ cấu cây trồng cho nông dân và cán bộ quản lý địa phương. Chủ thể thực hiện: Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh, Trung tâm Dạy nghề huyện Bắc Bình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Các cơ quan quản lý đất đai, nông nghiệp và phát triển nông thôn có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng đất và phát triển bền vững.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên cao học: Luận văn cung cấp phương pháp luận kết hợp GIS và phân tích đa tiêu chuẩn trong đánh giá thích nghi đất đai, là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý đất đai và phát triển nông nghiệp bền vững.

  3. Nông dân và tổ chức sản xuất nông nghiệp: Thông tin về các loại hình sử dụng đất thích nghi và hiệu quả kinh tế giúp nông dân lựa chọn cây trồng phù hợp, nâng cao năng suất và thu nhập, đồng thời giảm thiểu rủi ro do biến đổi khí hậu.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp: Cơ sở dữ liệu và bản đồ thích nghi đất đai hỗ trợ doanh nghiệp trong việc lựa chọn địa điểm đầu tư, phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp hiệu quả và bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp đánh giá thích nghi đất đai được sử dụng trong nghiên cứu là gì?
    Nghiên cứu áp dụng phương pháp đánh giá thích nghi đất đai của FAO (2007), kết hợp mô hình tích hợp GIS và phân tích đa tiêu chuẩn (MCA) để đánh giá toàn diện khả năng thích nghi đất đai tự nhiên, kinh tế, xã hội và môi trường.

  2. Tại sao huyện Bắc Bình được chọn làm địa bàn nghiên cứu?
    Bắc Bình có diện tích tự nhiên lớn nhất tỉnh Bình Thuận với đa dạng điều kiện tự nhiên và cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp phong phú, là vùng trọng điểm cần đánh giá thích nghi đất đai để chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh tế và bền vững.

  3. Kết quả chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất đến năm 2030 như thế nào?
    Đề xuất giảm diện tích đất trồng lúa 9.523 ha, chuyển sang trồng mỳ, bắp, rau màu; giảm đất trồng thanh long 11.472 ha, chuyển sang trồng xoài, điều, bưởi nhằm tăng hiệu quả kinh tế và thích nghi với điều kiện đất đai.

  4. Lợi ích của việc ứng dụng GIS trong nghiên cứu này là gì?
    GIS giúp xây dựng cơ sở dữ liệu không gian chính xác, phân vùng đơn vị đất đai, tích hợp các lớp thông tin về đất, khí hậu, địa hình để đánh giá thích nghi đất đai một cách khách quan và trực quan, hỗ trợ ra quyết định hiệu quả.

  5. Các giải pháp chính được đề xuất để chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất là gì?
    Bao gồm hoàn thiện chính sách hỗ trợ, tăng cường quản lý và quy hoạch đất đai, ứng dụng khoa học công nghệ, phát triển thị trường và vốn đầu tư, đào tạo nguồn nhân lực nhằm đảm bảo chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất hiệu quả và bền vững.

Kết luận

  • Đất sản xuất nông nghiệp huyện Bắc Bình chiếm 92,36% diện tích tự nhiên với 172.321,90 ha, trong đó đất trồng cây lâu năm chiếm 18,9%.
  • Ứng dụng mô hình tích hợp GIS và phân tích đa tiêu chuẩn (MCA) theo phương pháp FAO (2007) đã phân vùng được 61 đơn vị đất đai và 6 vùng thích nghi tự nhiên trên địa bàn.
  • Đề xuất chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất đến năm 2030 giảm đất trồng lúa và thanh long, tăng diện tích các loại cây trồng có hiệu quả kinh tế cao như mỳ, bắp, xoài, điều, bưởi.
  • Giải pháp chuyển đổi bao gồm hoàn thiện chính sách, quản lý đất đai, ứng dụng công nghệ, phát triển thị trường và đào tạo nguồn nhân lực.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho việc quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp bền vững tại huyện Bắc Bình, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục cập nhật dữ liệu và áp dụng công nghệ GIS để theo dõi, đánh giá hiệu quả chuyển đổi cơ cấu sử dụng đất trong thực tiễn.