Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Ninh Bình, với sự phát triển kinh tế xã hội mạnh mẽ trong những năm gần đây, đã trở thành điểm đến thu hút nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Tính đến năm 2018, tỉnh có 13 khu công nghiệp và cụm công nghiệp được xây dựng, tuy nhiên, khu dân cư hiện đại với các dịch vụ tiện ích cao cấp vẫn còn hạn chế, không đáp ứng kịp nhu cầu gia tăng dân số cơ học. Dự án xây dựng cơ sở hạ tầng khu dân cư Đồng Hộ tại xã Ninh Khang, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, với diện tích 9,3345 ha, được triển khai nhằm đáp ứng nhu cầu đất ở mới, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tác động môi trường của dự án trên các thành phần môi trường tự nhiên và kinh tế - xã hội trong các giai đoạn chuẩn bị, thi công và vận hành dự án. Phạm vi nghiên cứu bao gồm khu vực dự án và vùng lân cận trong khoảng thời gian 48 tháng. Nghiên cứu nhằm cung cấp luận cứ khoa học cho các cơ quan quản lý trong việc phê duyệt và giám sát dự án, đồng thời đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực, góp phần phát triển bền vững môi trường và xã hội.

Việc đánh giá tác động môi trường (ĐTM) dự án không chỉ giúp nhận diện các ảnh hưởng tích cực và tiêu cực mà còn là cơ sở để xây dựng các giải pháp quản lý môi trường hiệu quả, bảo vệ tài nguyên nước, đất đai, đa dạng sinh học và cảnh quan thiên nhiên khu vực. Qua đó, luận văn đóng góp vào nguồn tài liệu tham khảo cho các dự án tương tự trong tương lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết ĐTM: ĐTM là quá trình phân tích, dự báo các ảnh hưởng của dự án đến môi trường tự nhiên và xã hội, đồng thời đề xuất các biện pháp bảo vệ môi trường. Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam 2014 định nghĩa ĐTM là việc phân tích, dự báo tác động môi trường của dự án đầu tư để đưa ra biện pháp bảo vệ môi trường khi triển khai dự án.

  • Mô hình chu trình dự án và ĐTM: ĐTM được tích hợp chặt chẽ trong chu trình dự án gồm các bước từ hình thành, nghiên cứu tiền khả thi, khả thi, thiết kế chi tiết, thực hiện và giám sát đánh giá hiệu quả dự án. Việc thực hiện ĐTM song song với các bước này giúp lồng ghép các yếu tố môi trường vào quá trình ra quyết định.

  • Các phương pháp ĐTM: Luận văn áp dụng kết hợp nhiều phương pháp như chập bản đồ GIS, lập bảng liệt kê (Check list), ma trận (Matrix), mạng lưới (Networks), đánh giá nhanh (Rapid Assessment), mô hình hóa (Modeling), sử dụng chỉ thị và chỉ số môi trường, viễn thám và GIS, so sánh, chuyên gia và tham vấn cộng đồng. Các phương pháp này giúp nhận diện, đánh giá định tính và định lượng các tác động môi trường của dự án.

Các khái niệm chính bao gồm: tác động trực tiếp và gián tiếp, tải lượng ô nhiễm, chỉ số chất lượng môi trường (AQI, WQI), và các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu hiện trạng môi trường đất, nước mặt, nước ngầm, không khí, khí tượng thủy văn, điều kiện kinh tế - xã hội khu vực dự án. Số liệu được lấy từ quan trắc thực địa, phân tích phòng thí nghiệm, khảo sát ý kiến người dân (100 hộ dân), tài liệu quy hoạch và báo cáo liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu không khí (6 mẫu), nước mặt (3 mẫu), nước sông Đáy (1 mẫu), nước ngầm (1 mẫu), đất (1 mẫu) tại các vị trí đại diện trong và xung quanh khu vực dự án. Phỏng vấn và khảo sát ý kiến người dân được thực hiện ngẫu nhiên với 100 hộ dân bị ảnh hưởng.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phân tích định tính và định lượng. Sử dụng các phương pháp ĐTM đặc trưng như bảng liệt kê, ma trận đánh giá tác động, mô hình hóa tải lượng ô nhiễm theo công thức của Sutton, so sánh với các quy chuẩn Việt Nam (QCVN 03, 05, 08, 09, 14, 19, 20). Phân tích số liệu khí tượng thủy văn từ Đài khí tượng thủy văn Ninh Bình giai đoạn 2011-2017.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng 48 tháng, bao gồm các giai đoạn khảo sát hiện trạng, phân tích dữ liệu, đánh giá tác động, đề xuất biện pháp và hoàn thiện báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng môi trường nền:

    • Chất lượng đất khu vực dự án đạt quy chuẩn QCVN 03-MT:2015/BTNMT với các kim loại nặng như As (0,74 mg/kg), Cd (0,47 mg/kg), Pb (13,28 mg/kg) đều dưới giới hạn cho phép.
    • Nước mặt sông Đáy gần dự án có một số chỉ tiêu như coliform (4.000 MPN/100ml) vượt giới hạn QCVN 08-MT:2015/BTNMT, nguyên nhân do xả thải thượng lưu và dân cư ven bờ.
    • Nước ngầm đạt quy chuẩn QCVN 09-MT:2015/BTNMT với pH 6,8, độ cứng 342 mg/l, các kim loại nặng đều dưới ngưỡng cho phép.
    • Môi trường không khí khu vực dự án và khu dân cư đều nằm trong giới hạn QCVN 05:2013/BTNMT, bụi lơ lửng trung bình 1 giờ dao động từ 112 đến 167 µg/m3, thấp hơn giới hạn 300 µg/m3.

  2. Tác động trong giai đoạn chuẩn bị và thi công:

    • Việc thu hồi đất nông nghiệp ảnh hưởng đến 100 hộ dân, với diện tích thu hồi bình quân 410,27 m2/hộ, gây giảm thu nhập nông nghiệp khoảng 30% trong giai đoạn đầu.
    • Tải lượng ô nhiễm không khí do hoạt động thi công và vận chuyển nguyên vật liệu dự kiến tăng nhẹ, tuy nhiên vẫn trong giới hạn cho phép nhờ các biện pháp kiểm soát.
    • Mức độ ồn do phương tiện thi công gây ra cách nguồn 100m được đánh giá không vượt quá tiêu chuẩn cho phép.

  3. Tác động trong giai đoạn vận hành:

    • Dự báo tăng nồng độ các chất ô nhiễm trong không khí do hoạt động giao thông và sinh hoạt, nhưng vẫn nằm trong giới hạn quy chuẩn.
    • Nước thải sinh hoạt phát sinh với tải lượng ô nhiễm được kiểm soát qua hệ thống thu gom, xử lý đạt chuẩn.
    • Chất thải rắn sinh hoạt được phân loại và thu gom theo quy định, giảm thiểu tác động đến môi trường.

Thảo luận kết quả

Các kết quả quan trắc và đánh giá cho thấy môi trường khu vực dự án hiện trạng tương đối tốt, chưa bị ô nhiễm nghiêm trọng. Tuy nhiên, việc thu hồi đất nông nghiệp và thay đổi mục đích sử dụng đất có ảnh hưởng rõ rệt đến sinh kế người dân, cần có các chính sách hỗ trợ phù hợp. Tác động ô nhiễm không khí và tiếng ồn trong giai đoạn thi công và vận hành được dự báo tăng nhưng vẫn trong giới hạn cho phép nhờ áp dụng các biện pháp kỹ thuật và quản lý môi trường.

So sánh với các nghiên cứu tương tự trong khu vực, dự án Đồng Hộ có mức độ tác động môi trường được kiểm soát tốt hơn nhờ quy trình ĐTM được thực hiện nghiêm túc và có sự tham gia của cộng đồng. Việc sử dụng các phương pháp đánh giá đa dạng như ma trận, mô hình hóa và tham vấn cộng đồng giúp nâng cao độ chính xác và tính khả thi của các giải pháp đề xuất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa trung bình hàng tháng, biểu đồ cơ cấu lao động trước và sau thu hồi đất, bảng so sánh các chỉ tiêu môi trường với quy chuẩn Việt Nam, giúp minh họa rõ ràng các tác động và hiệu quả quản lý môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí và tiếng ồn trong giai đoạn thi công:

    • Phun nước định kỳ tại các khu vực thi công và đường vận chuyển nguyên vật liệu để giảm bụi.
    • Sử dụng thiết bị thi công có công nghệ hiện đại, giảm phát thải khí độc hại.
    • Thời gian thi công hạn chế vào giờ cao điểm để giảm ảnh hưởng đến dân cư.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư và nhà thầu thi công, trong vòng 12 tháng đầu thi công.

  2. Hỗ trợ người dân bị thu hồi đất:

    • Xây dựng chương trình đào tạo nghề và tạo việc làm mới cho người dân bị ảnh hưởng.
    • Bồi thường công bằng, minh bạch theo quy định, đảm bảo thu nhập ổn định.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã Ninh Khang phối hợp với chủ đầu tư, trong vòng 24 tháng kể từ khi thu hồi đất.

  3. Quản lý và xử lý nước thải sinh hoạt và nước mưa:

    • Xây dựng hệ thống thu gom và xử lý nước thải đạt chuẩn QCVN 14:2008/BTNMT.
    • Thiết kế hệ thống thoát nước mặt hiệu quả, tránh ngập úng và ô nhiễm nguồn nước sông Đáy.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án, trong vòng 6 tháng trước khi dự án đi vào vận hành.

  4. Giám sát môi trường định kỳ và tham vấn cộng đồng:

    • Thiết lập chương trình giám sát môi trường thường xuyên, báo cáo kết quả cho các cơ quan chức năng và cộng đồng dân cư.
    • Tổ chức các buổi tham vấn cộng đồng để tiếp nhận ý kiến, giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh.
    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường, liên tục trong suốt quá trình vận hành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và quy hoạch đô thị:

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá, phê duyệt các dự án tương tự, đảm bảo phát triển bền vững.

  2. Chủ đầu tư và nhà thầu thi công dự án hạ tầng:

    • Áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường, nâng cao hiệu quả quản lý dự án.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành khoa học môi trường, quản lý tài nguyên:

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, dữ liệu thực tiễn và kết quả phân tích để phát triển nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại khu vực dự án:

    • Hiểu rõ tác động của dự án đến môi trường và đời sống, tham gia giám sát và phản hồi ý kiến.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) là gì và tại sao quan trọng?
    ĐTM là quá trình phân tích, dự báo ảnh hưởng của dự án đến môi trường và đề xuất biện pháp bảo vệ. Nó giúp đảm bảo dự án phát triển kinh tế không gây tổn hại lâu dài đến môi trường và xã hội, góp phần phát triển bền vững.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá tác động môi trường trong luận văn?
    Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp như chập bản đồ GIS, bảng liệt kê, ma trận, mô hình hóa tải lượng ô nhiễm, đánh giá nhanh và tham vấn cộng đồng nhằm đảm bảo đánh giá toàn diện và chính xác.

  3. Tác động chính của dự án đến môi trường là gì?
    Dự án ảnh hưởng đến môi trường đất, nước, không khí và đời sống xã hội, đặc biệt là thu hồi đất nông nghiệp làm giảm thu nhập người dân, tăng tải lượng ô nhiễm không khí và tiếng ồn trong giai đoạn thi công.

  4. Các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực được đề xuất là gì?
    Bao gồm phun nước giảm bụi, sử dụng thiết bị hiện đại, hỗ trợ đào tạo nghề cho người dân, xây dựng hệ thống xử lý nước thải, giám sát môi trường định kỳ và tham vấn cộng đồng.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Cơ quan quản lý nhà nước, chủ đầu tư, nhà thầu, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư đều có thể sử dụng kết quả để quản lý, thực hiện và giám sát dự án hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá toàn diện tác động môi trường của dự án xây dựng cơ sở hạ tầng khu dân cư Đồng Hộ, xác định các tác động tích cực và tiêu cực trên các thành phần môi trường và xã hội.
  • Kết quả quan trắc môi trường nền cho thấy chất lượng đất, nước và không khí khu vực dự án hiện trạng đạt quy chuẩn Việt Nam, tuy nhiên có một số chỉ tiêu nước mặt cần được kiểm soát chặt chẽ.
  • Tác động thu hồi đất nông nghiệp ảnh hưởng đáng kể đến sinh kế người dân, đòi hỏi các chính sách hỗ trợ phù hợp.
  • Các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí, tiếng ồn, xử lý nước thải và giám sát môi trường được đề xuất nhằm đảm bảo phát triển bền vững dự án.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý môi trường dự án, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các dự án tương tự trong tương lai.

Next steps: Triển khai các biện pháp giảm thiểu theo khuyến nghị, thiết lập hệ thống giám sát môi trường liên tục và tổ chức tham vấn cộng đồng định kỳ để đảm bảo hiệu quả quản lý môi trường dự án.

Call to action: Các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong việc thực hiện các giải pháp bảo vệ môi trường, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu để nâng cao chất lượng ĐTM và phát triển bền vững khu dân cư Đồng Hộ.