Tổng quan nghiên cứu

Dự án đầu tư xây dựng và kinh doanh hạ tầng kỹ thuật cụm công nghiệp Bãi Ba - Đông Thành, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, với tổng diện tích khoảng 50 ha, là một trong những dự án trọng điểm nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Huyện Thanh Ba có diện tích tự nhiên 19.484,9 ha và dân số khoảng 114 nghìn người, với nền công nghiệp phát triển từ những năm 60 của thế kỷ trước. Tốc độ tăng trưởng kinh tế xã hội của huyện đã có chuyển biến mạnh mẽ, trong đó tỷ trọng ngành công nghiệp tăng nhanh, đưa Thanh Ba trở thành một trong những huyện phát triển công nghiệp của vùng Tây Bắc tỉnh Phú Thọ.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tổng hợp tác động môi trường của dự án trên các thành phần môi trường tự nhiên và kinh tế - xã hội trong ba giai đoạn: chuẩn bị dự án, thi công xây dựng và vận hành dự án. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại khu vực dự án thuộc xã Chí Tiên và xã Sơn Cương, huyện Thanh Ba, với thời gian nghiên cứu từ tháng 12/2018 đến tháng 10/2019. Nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý môi trường, đồng thời đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực, góp phần phát triển bền vững cụm công nghiệp.

Việc đánh giá tác động môi trường (ĐTM) dự án có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội không làm tổn hại đến môi trường tự nhiên và đời sống cộng đồng, đồng thời giúp các cơ quan quản lý và nhà đầu tư lựa chọn phương án thi công phù hợp, tiết kiệm chi phí và thời gian.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hiện đại, trong đó:

  • Khái niệm ĐTM: Quá trình phân tích, dự báo ảnh hưởng của dự án đến môi trường tự nhiên và xã hội, đồng thời đề xuất các biện pháp bảo vệ môi trường phù hợp.
  • Mô hình ma trận tác động môi trường: Xác định mối quan hệ giữa các hoạt động dự án và các yếu tố môi trường, giúp đánh giá tổng hợp các tác động trực tiếp, gián tiếp và thứ cấp.
  • Lý thuyết quản lý môi trường bền vững: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, đảm bảo lợi ích lâu dài cho cộng đồng.

Các khái niệm chính bao gồm: tác động môi trường, sức chịu tải môi trường, biện pháp giảm thiểu tác động, và sự tham gia cộng đồng trong quá trình ĐTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp nhiều phương pháp khoa học:

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu về điều kiện kinh tế - xã hội, môi trường nền khu vực dự án.
  • Phương pháp lập bảng liệt kê và ma trận: Xác định và phân loại các tác động môi trường theo từng hoạt động dự án.
  • Phương pháp mạng lưới: Phân tích các tác động trực tiếp, gián tiếp và tương tác giữa các yếu tố môi trường và xã hội.
  • Phương pháp chỉ số môi trường: Đánh giá chất lượng môi trường nền dựa trên các chỉ số vi khí hậu, chất lượng không khí, nước và đất.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu kết quả quan trắc với các tiêu chuẩn Việt Nam hiện hành (QCVN, TCVN).
  • Phương pháp đánh giá nhanh dựa trên hệ số ô nhiễm: Dự báo tải lượng các chất ô nhiễm phát sinh từ hoạt động thi công và vận hành dự án theo tiêu chuẩn của WHO và Ngân hàng Thế giới.
  • Phương pháp điều tra xã hội học: Thu thập ý kiến của 161 hộ dân tại hai xã Chí Tiên và Sơn Cương về tác động dự án.
  • Phương pháp lấy và phân tích mẫu môi trường: Thu thập mẫu không khí, nước mặt và đất tại nhiều vị trí trong và xung quanh khu vực dự án để phân tích các thông số môi trường.

Cỡ mẫu môi trường gồm 6 điểm lấy mẫu không khí, 2 điểm lấy mẫu nước mặt và 1 điểm lấy mẫu đất. Phân tích mẫu được thực hiện tại phòng thí nghiệm theo tiêu chuẩn Việt Nam. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm tổng hợp, so sánh với tiêu chuẩn, xây dựng ma trận tương tác và đánh giá tổng hợp tác động.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng môi trường nền:

    • Chất lượng không khí tại khu vực dự án nằm trong giới hạn cho phép theo QCVN 05:2013/BTNMT và QCVN 26:2010/BTNMT, với các chỉ số SO2 dao động từ 0,079 đến 0,112 mg/m³, NO2 từ 0,022 đến 0,032 mg/m³, bụi lơ lửng từ 0,108 đến 0,145 mg/m³.
    • Chất lượng nước mặt đạt tiêu chuẩn cột B1 theo QCVN 08-MT:2015/BTNMT, với DO trên 5 mg/l, COD dưới 18 mg/l, BOD5 dưới 12 mg/l, các kim loại nặng như Pb, Cr, Zn đều dưới ngưỡng cho phép.
    • Môi trường đất không có dấu hiệu ô nhiễm, các kim loại nặng như Cu, Pb, Cd, Zn, As đều ở mức thấp hơn nhiều so với quy chuẩn QCVN 03-MT:2015/BTNMT.

  2. Tác động trong giai đoạn chuẩn bị dự án:

    • Việc giải phóng mặt bằng chiếm dụng khoảng 50,077 ha đất, trong đó 58,81% là đất trồng cây lâm nghiệp và 35,48% đất nông nghiệp, ảnh hưởng đến sinh kế của 161 hộ dân.
    • Tải lượng ô nhiễm không khí do vận chuyển gỗ củi phát quang ước tính gồm SO2 khoảng 1,64 mg/s, NOx 4,51 mg/s, CO 2,29 mg/s, VOC 0,99 mg/s, có thể gây ô nhiễm cục bộ nếu không kiểm soát.
    • Tác động xã hội gồm nguy cơ thất nghiệp, thay đổi thu nhập và các vấn đề văn hóa xã hội do mất đất canh tác.

  3. Tác động trong giai đoạn thi công xây dựng:

    • Các hoạt động san nền, thi công hạ tầng phát sinh bụi, khí thải và tiếng ồn, tuy nhiên mức độ ô nhiễm dự báo vẫn nằm trong giới hạn cho phép nếu áp dụng biện pháp kiểm soát.
    • Tải lượng khí thải từ máy móc thi công và phương tiện vận chuyển được dự báo chi tiết theo hệ số ô nhiễm, giúp xác định các điểm nóng cần kiểm soát.

  4. Tác động trong giai đoạn vận hành dự án:

    • Dự án sẽ phát sinh nước thải công nghiệp và sinh hoạt với công suất trạm xử lý nước thải 1.500 m³/ngày đêm, cần đảm bảo xử lý đạt quy chuẩn QCVN 40:2011/BTNMT.
    • Tải lượng chất thải rắn công nghiệp và sinh hoạt được dự báo, yêu cầu xây dựng hệ thống thu gom, xử lý phù hợp để tránh ô nhiễm môi trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả đánh giá cho thấy môi trường nền khu vực dự án hiện trạng tốt, sức chịu tải môi trường tương đối cao, phù hợp với việc phát triển cụm công nghiệp. Tuy nhiên, các tác động tiêu cực trong giai đoạn chuẩn bị và thi công nếu không được kiểm soát sẽ ảnh hưởng đến chất lượng không khí, nước và đời sống người dân. So sánh với các nghiên cứu tương tự tại các cụm công nghiệp khác trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc cho thấy mức độ tác động tương đương, nhấn mạnh tầm quan trọng của các biện pháp giảm thiểu.

Việc áp dụng các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường, cùng với sự tham gia của cộng đồng và giám sát chặt chẽ sẽ giúp giảm thiểu các tác động tiêu cực. Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tải lượng khí thải theo thời gian, bảng so sánh chất lượng môi trường nền và sau thi công, cũng như ma trận tác động môi trường để minh họa mối quan hệ giữa các hoạt động và tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện biện pháp giảm thiểu ô nhiễm không khí trong giai đoạn chuẩn bị và thi công:

    • Phun nước định kỳ tại các khu vực thi công và đường vận chuyển để hạn chế bụi.
    • Kiểm soát số lượng và loại phương tiện vận chuyển, ưu tiên xe tải đạt tiêu chuẩn khí thải.
    • Thời gian vận chuyển hạn chế trong giờ thấp điểm để giảm ảnh hưởng tiếng ồn và khí thải.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư và nhà thầu thi công, thời gian áp dụng: toàn bộ giai đoạn thi công.

  2. Xây dựng hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn:

    • Đầu tư trạm xử lý nước thải công suất 1.500 m³/ngày đêm với công nghệ phù hợp, đảm bảo các chỉ tiêu môi trường theo QCVN 40:2011/BTNMT.
    • Giám sát chất lượng nước thải định kỳ để kịp thời điều chỉnh vận hành.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư, thời gian: trước khi dự án đi vào vận hành.

  3. Tổ chức đào tạo và hỗ trợ chuyển đổi nghề cho người dân bị ảnh hưởng:

    • Tổ chức các lớp đào tạo nghề, tư vấn việc làm cho 161 hộ dân bị thu hồi đất.
    • Hỗ trợ tạo việc làm trong các doanh nghiệp đầu tư vào cụm công nghiệp.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện Thanh Ba phối hợp với chủ đầu tư, thời gian: trong và sau giai đoạn giải phóng mặt bằng.

  4. Thiết lập chương trình giám sát môi trường và tham gia cộng đồng:

    • Xây dựng kế hoạch giám sát môi trường định kỳ về không khí, nước, đất và tiếng ồn.
    • Tổ chức các buổi họp cộng đồng để thông báo kết quả giám sát và tiếp nhận phản hồi.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư phối hợp với cơ quan quản lý môi trường, thời gian: liên tục trong suốt quá trình dự án.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và quy hoạch:

    • Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để thẩm định, phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường và quy hoạch phát triển cụm công nghiệp.

  2. Chủ đầu tư và nhà thầu thi công dự án:

    • Áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường, đảm bảo tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật và nâng cao hiệu quả quản lý môi trường trong quá trình xây dựng và vận hành.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành khoa học môi trường, quản lý tài nguyên:

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình đánh giá tác động môi trường và các kết quả thực tiễn để phát triển nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại địa phương:

    • Hiểu rõ các tác động của dự án đến môi trường và đời sống, từ đó tham gia giám sát và phản hồi kịp thời trong quá trình thực hiện dự án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) là gì và tại sao quan trọng?
    ĐTM là quá trình phân tích, dự báo ảnh hưởng của dự án đến môi trường và đề xuất biện pháp bảo vệ. Nó giúp cân bằng phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, tránh xung đột xã hội và đảm bảo phát triển bền vững.

  2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn này bao gồm những gì?
    Phạm vi nghiên cứu tập trung tại khu vực dự án cụm công nghiệp Bãi Ba - Đông Thành, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, đánh giá tác động trên các thành phần môi trường tự nhiên và kinh tế - xã hội trong ba giai đoạn dự án.

  3. Các phương pháp chính được sử dụng trong nghiên cứu là gì?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê, lập bảng ma trận tác động, mạng lưới tác động, chỉ số môi trường, so sánh với tiêu chuẩn, đánh giá nhanh dựa trên hệ số ô nhiễm và điều tra xã hội học.

  4. Tác động tiêu cực lớn nhất của dự án là gì?
    Tác động lớn nhất là việc chiếm dụng đất nông nghiệp và lâm nghiệp, ảnh hưởng đến sinh kế của 161 hộ dân, cùng với nguy cơ ô nhiễm không khí và nước trong giai đoạn thi công nếu không kiểm soát tốt.

  5. Biện pháp giảm thiểu tác động môi trường được đề xuất như thế nào?
    Bao gồm phun nước hạn chế bụi, kiểm soát phương tiện vận chuyển, xây dựng trạm xử lý nước thải đạt chuẩn, đào tạo nghề cho người dân bị ảnh hưởng và thiết lập chương trình giám sát môi trường liên tục.

Kết luận

  • ĐTM dự án cụm công nghiệp Bãi Ba - Đông Thành cho thấy môi trường nền hiện trạng tốt, sức chịu tải môi trường phù hợp với phát triển công nghiệp.
  • Tác động tiêu cực chủ yếu tập trung trong giai đoạn chuẩn bị và thi công, đặc biệt là ảnh hưởng đến đất đai và sinh kế người dân.
  • Các chỉ số môi trường không khí, nước và đất đều nằm trong giới hạn cho phép theo quy chuẩn Việt Nam hiện hành.
  • Đề xuất các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm, hỗ trợ người dân chuyển đổi nghề và giám sát môi trường là cần thiết để đảm bảo phát triển bền vững.
  • Tiếp tục triển khai giám sát môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng là bước tiếp theo quan trọng nhằm đảm bảo hiệu quả lâu dài của dự án.

Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho các cơ quan quản lý, chủ đầu tư và cộng đồng trong việc phát triển cụm công nghiệp theo hướng bền vững. Đề nghị các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để thực hiện các khuyến nghị nhằm bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội địa phương.