Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống đê sông đóng vai trò quan trọng trong việc phòng chống lũ, bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân và phát triển kinh tế xã hội. Tại tỉnh Bắc Giang, hệ thống đê sông gồm ba sông chính: sông Cầu, sông Thương và sông Lục Nam, với tổng chiều dài các tuyến đê cấp III và cấp IV lên tới 236 km, cùng 143 cống qua đê và 47 kè hộ bờ. Mặc dù được đầu tư cải tạo, nâng cấp, hệ thống đê vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn do nền đê yếu, đất đắp không đồng nhất và các công trình xuống cấp. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng chất lượng công trình đê sông trên địa bàn tỉnh Bắc Giang, xây dựng phương pháp đánh giá an toàn và đề xuất các giải pháp quản lý chất lượng hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hệ thống đê sông tỉnh Bắc Giang, với dữ liệu thu thập từ khảo sát thực tế, phân tích hiện trạng và đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng công trình. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao khả năng chống lũ, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai và góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất lượng công trình đê sông, bao gồm:

  • Lý thuyết an toàn công trình đê sông: Đánh giá dựa trên các chỉ tiêu kỹ thuật như chiều cao đê, kết cấu công trình, nền đê, tuổi công trình và độ tin cậy của các công trình qua đê.
  • Mô hình quản lý chất lượng công trình: Tập trung vào các yếu tố tự nhiên (thủy văn, địa chất), tác động của biến đổi khí hậu, và ảnh hưởng của hoạt động kinh tế xã hội đến chất lượng đê.
  • Khái niệm chính: Mạch đùn, mạch sủi, thẩm lậu, sạt lở mái đê, nước tràn qua đê, xói lở chân đê, và các tiêu chuẩn kỹ thuật trong xây dựng và bảo trì đê sông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Thu thập dữ liệu: Khảo sát hiện trường, điều tra thực tế, thu thập số liệu từ Chi cục Thủy lợi tỉnh Bắc Giang và các báo cáo liên quan.
  • Phân tích thống kê: Đánh giá hiện trạng chất lượng đê dựa trên các tiêu chí kỹ thuật và phân loại mức độ nguy hiểm.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các nhà khoa học, cán bộ quản lý và kỹ sư thủy lợi có kinh nghiệm.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2017 đến 2018, tập trung vào đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý chất lượng đê sông.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ hệ thống đê sông cấp III và IV trên địa bàn tỉnh Bắc Giang với chiều dài 236 km, 143 cống và 47 kè hộ bờ. Phương pháp chọn mẫu dựa trên phân loại trọng điểm công trình và mức độ nguy hiểm để tập trung đánh giá các đoạn đê xung yếu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng chất lượng đê sông: Khoảng 66,4% km đê ổn định, đảm bảo an toàn; 28% km đê kém ổn định và 5,6% km đê xung yếu cần được ưu tiên tu bổ. Một số đoạn đê có cao trình thấp hơn yêu cầu thiết kế từ 0,2 đến 0,6 m, đặc biệt tại các vị trí K22+100-K26+100.
  2. Các sự cố thường gặp: Mạch đùn, mạch sủi xuất hiện tại nhiều vị trí khi mực nước sông đạt báo động số 2 trở lên; sạt lở và trượt mái đê phổ biến, gây nguy cơ vỡ đê nếu không xử lý kịp thời; thẩm lậu và lỗ rò mái đê gây mất an toàn; nước tràn qua đê xảy ra khi mực nước lũ vượt cao trình đê.
  3. Ảnh hưởng của yếu tố tự nhiên và xã hội: Địa chất nền đê yếu, đất đắp không đồng nhất, biến đổi khí hậu làm tăng tần suất và cường độ lũ; hoạt động khai thác cát, xây dựng trái phép trong phạm vi bảo vệ đê làm giảm khả năng phòng chống lũ.
  4. Công tác quản lý và đầu tư: Công tác quản lý đê sông được tổ chức theo phân cấp từ Trung ương đến địa phương, tuy nhiên còn nhiều khó khăn do nhận thức chưa đầy đủ, vi phạm Luật Đê sông và hạn chế về nguồn vốn đầu tư. Đến năm 2018, tỉnh Bắc Giang đã xác định 10 đoạn đê, 1 đoạn kè và 3 cống dưới đê là trọng điểm xung yếu cần ưu tiên bảo vệ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các sự cố đê sông là do nền đê yếu, vật liệu đắp không đồng nhất và tác động của dòng chảy phức tạp tại các đoạn sông hẹp, uốn khúc. Biến đổi khí hậu làm gia tăng mực nước biển và tần suất lũ lớn, gây áp lực lớn lên hệ thống đê hiện hữu. So với các nghiên cứu tại các quốc gia phát triển như Hà Lan, nơi hệ thống đê được xây dựng kiên cố và có phương pháp đánh giá an toàn chi tiết, hệ thống đê tại Bắc Giang còn nhiều hạn chế về kỹ thuật và quản lý. Việc áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật hiện đại và nâng cao năng lực quản lý là cần thiết để đảm bảo an toàn đê sông. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ an toàn các đoạn đê, bảng tổng hợp các sự cố và bản đồ trọng điểm xung yếu để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý dữ liệu đê sông: Xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu điện tử, cập nhật thường xuyên các thông tin về hiện trạng, sự cố và công tác bảo trì. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thủy lợi tỉnh Bắc Giang; Thời gian: trong 1 năm tới.
  2. Nâng cao công tác quan trắc, theo dõi: Lắp đặt thiết bị quan trắc tự động tại các vị trí trọng điểm để giám sát mực nước, áp lực thấm và biến động nền đê. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và PTNT; Timeline: 2 năm.
  3. Tổ chức thực hiện công tác bảo trì, tu bổ: Ưu tiên xử lý các đoạn đê xung yếu, nâng cao cao trình đê, gia cố mái đê bằng vật liệu phù hợp, đồng thời kiểm soát tải trọng phương tiện giao thông qua đê. Chủ thể: UBND các huyện, Chi cục Thủy lợi; Thời gian: liên tục hàng năm.
  4. Củng cố cơ sở vật chất và nâng cao năng lực cán bộ: Đầu tư trang thiết bị thi công, đào tạo kỹ thuật viên, cán bộ quản lý đê để nâng cao chất lượng thi công và giám sát. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và PTNT, trường Đại học Thủy lợi; Timeline: 3 năm.
  5. Tăng cường công tác tuyên truyền và xử lý vi phạm: Phổ biến Luật Đê sông, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm trong phạm vi bảo vệ đê, đặc biệt là xây dựng trái phép và khai thác cát sỏi. Chủ thể: UBND tỉnh, các huyện; Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về thủy lợi và phòng chống thiên tai: Nâng cao hiệu quả quản lý, xây dựng chính sách và kế hoạch bảo vệ đê sông.
  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng, thủy lợi: Tham khảo phương pháp đánh giá chất lượng công trình đê sông và các giải pháp quản lý thực tiễn.
  3. Chủ đầu tư và nhà thầu thi công công trình thủy lợi: Áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật và biện pháp thi công đảm bảo chất lượng công trình.
  4. Cán bộ kỹ thuật và quản lý tại địa phương: Nâng cao năng lực giám sát, bảo trì và xử lý sự cố đê sông, góp phần giảm thiểu rủi ro thiên tai.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hệ thống đê sông Bắc Giang còn nhiều đoạn kém an toàn?
    Do nền đê yếu, vật liệu đắp không đồng nhất, nhiều đoạn đê có cao trình thấp hơn thiết kế từ 0,2 đến 0,6 m, cùng với tác động của dòng chảy phức tạp và biến đổi khí hậu làm gia tăng áp lực lên đê.

  2. Các sự cố đê sông thường gặp là gì?
    Bao gồm mạch đùn, mạch sủi, sạt lở và trượt mái đê, thẩm lậu, nước tràn qua đê và xói lở chân đê, nếu không xử lý kịp thời có thể dẫn đến vỡ đê.

  3. Phương pháp đánh giá chất lượng đê sông được áp dụng như thế nào?
    Kết hợp đánh giá theo thang điểm các chỉ tiêu kỹ thuật như chiều cao đê, kết cấu, nền đê, tuổi công trình và độ tin cậy, dựa trên khảo sát thực tế và ý kiến chuyên gia.

  4. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng ra sao đến hệ thống đê sông?
    Làm tăng tần suất và cường độ lũ, mực nước biển dâng cao gây ngập lụt, xâm nhập mặn sâu vào nội địa, ảnh hưởng đến khả năng phòng chống lũ và chất lượng công trình đê.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để nâng cao chất lượng đê sông?
    Tăng cường quản lý dữ liệu, quan trắc tự động, bảo trì tu bổ kịp thời, nâng cao năng lực cán bộ và xử lý nghiêm vi phạm Luật Đê sông là các giải pháp thiết thực.

Kết luận

  • Hệ thống đê sông tỉnh Bắc Giang có tổng chiều dài 236 km, với nhiều đoạn đê kém an toàn và tiềm ẩn nguy cơ sự cố do nền đê yếu và tác động tự nhiên.
  • Nghiên cứu đã xây dựng phương pháp đánh giá chất lượng công trình đê sông dựa trên các tiêu chí kỹ thuật và khảo sát thực tế.
  • Các sự cố phổ biến gồm mạch đùn, sủi, sạt lở mái đê, thẩm lậu và nước tràn qua đê, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn công trình.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý dữ liệu, quan trắc, bảo trì, nâng cao năng lực và xử lý vi phạm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng đê sông.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, cập nhật dữ liệu và hoàn thiện chính sách quản lý trong vòng 3-5 năm tới để đảm bảo an toàn và phát triển bền vững hệ thống đê sông.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ hệ thống đê sông, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại Bắc Giang.