Đánh Giá Nguyên Nhân Hoạt Động Kém Hiệu Quả Của Các Công Ty Tài Chính Nhà Nước Tại Việt Nam

Để hỗ trợ các TĐKT, TCTNN phát triển, Chính phủ đã đưa ra nhiều chính sách, trong đó có việc thúc đẩy thành lập CTTC với mục tiêu huy động và điều hòa vốn nội bộ hoặc liên doanh. Trong giai đoạn 1998-2010, đã có 12 CTTC thuộc TĐKT, TCTNN được thành lập. Các CTTC đã hỗ trợ quản lý tài chính, thu xếp vốn cho các TĐKT, TCTNN. Đồng thời, cung cấp vốn cho doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, góp phần vào chiến lược công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, sau này, hoạt động kinh doanh của các CTTC sở hữu nhà nước bộc lộ nhiều bất cập do đầu tư ngoài ngành. Năm 2009, Chính phủ yêu cầu giảm đầu tư ngoài ngành, và năm 2012 thực hiện tái cơ cấu hệ thống tổ chức tín dụng. Theo báo cáo của Phạm Trường Phước năm 2017, các công ty tài chính đã "phát huy được hiệu quả vai trò của mình giúp thu xếp vốn kịp thời nội bộ, mở rộng đa ngành, nâng sức cạnh tranh, vị thế Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước."

Nghiên cứu này đánh giá hiện trạng hoạt động, nguyên nhân kinh doanh không hiệu quả và cơ sở pháp lý của các CTTC thuộc sở hữu nhà nước. Mục tiêu là đưa ra các khuyến nghị chính sách nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động hoặc các giải pháp xử lý các CTTC thuộc kiểm soát TĐKT, TCTNN. Câu hỏi nghiên cứu chính là: "Đâu là nguyên nhân dẫn đến các CTTC thuộc sở hữu nhà nước kinh doanh kém hiệu quả và thua lỗ?" và "Nhà nước có nên tiếp tục yêu cầu Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty nhà nước thoái vốn hoàn toàn tại các Công ty tài chính hay không?" Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các CTTC thuộc kiểm soát TĐKT, TCTNN trong giai đoạn 2000 – 2016.

Một trong những nguyên nhân chính là năng lực quản trị điều hành yếu kém. Ban lãnh đạo có thể thiếu kinh nghiệm, thiếu kiến thức chuyên môn sâu rộng về lĩnh vực tài chính, dẫn đến các quyết định đầu tư sai lầm. Thêm vào đó, áp lực từ công ty mẹ có thể khiến CTTC phải thực hiện các dự án đầu tư không hiệu quả, chỉ để phục vụ lợi ích của tập đoàn. Sự thiếu minh bạch trong hoạt động quản lý cũng là một vấn đề nhức nhối. Các báo cáo tài chính có thể bị làm đẹp, che giấu thông tin để đối phó với cơ quan quản lý và các nhà đầu tư. Điều này gây khó khăn cho việc giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động thực tế của CTTC. Theo nghiên cứu của Phạm Trường Phước, "do một số Công ty tài chính thuộc kiệm soát của Tập đoàn kinh tế, Tổng công ty đã đầu tư nhiều lĩnh vực ngoài ngành hoạt động chính (tài chính, ngân hàng, bất động sản, chứng khoán, …) trong khi thiếu năng lực quản trị".

Áp lực từ công ty mẹ, tức các TĐKT, TCTNN, là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hoạt động của CTTC. Các tập đoàn này thường sử dụng CTTC như một công cụ để huy động vốn và điều chuyển vốn cho các dự án khác nhau trong tập đoàn, đôi khi không quan tâm đến hiệu quả hoạt động của CTTC. Việc đầu tư ngoài ngành, vào các lĩnh vực rủi ro cao như bất động sản, chứng khoán, cũng là một hệ quả của việc chịu sự chi phối từ công ty mẹ. Sự can thiệp sâu của công ty mẹ vào hoạt động của CTTC làm giảm tính độc lập và chuyên nghiệp của CTTC. Quyết định đầu tư thường không dựa trên các phân tích thị trường khách quan mà phụ thuộc vào ý chí chủ quan của lãnh đạo tập đoàn. Điều này dẫn đến tình trạng phân bổ vốn sai lệch, đầu tư vào các dự án kém hiệu quả.

Sự lỏng lẻo trong quản lý, giám sát từ phía các cơ quan nhà nước là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến hoạt động kém hiệu quả của các CTTC. Việc giám sát thường mang tính hình thức, chưa đi sâu vào thực tế hoạt động của CTTC. Các báo cáo tài chính thường được chấp nhận một cách dễ dàng, ít có sự kiểm tra, đối chiếu. Chế tài xử phạt đối với các vi phạm còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Điều này tạo điều kiện cho các CTTC thực hiện các hành vi sai trái, gây thiệt hại cho nhà nước và các nhà đầu tư. Theo Phạm Trường Phước, "do sự quản lý, giám sát kém của Nhà nước dẫn đến kết quả hoạt động kinh doanh các Công ty tài chính nhà nước này kém hiệu quả, thậm chí thua lỗ mất vốn."

Các chính sách quản lý nhà nước đối với các CTTC còn nhiều bất cập, chưa phù hợp với thực tế hoạt động. Ví dụ, quy định về tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) có thể chưa đủ chặt chẽ, cho phép các CTTC duy trì mức vốn quá thấp so với mức độ rủi ro mà họ phải đối mặt. Việc cho phép các CTTC đầu tư vào các lĩnh vực ngoài ngành cũng tạo ra rủi ro lớn, đặc biệt là khi năng lực quản lý của các CTTC còn hạn chế. Cần có sự điều chỉnh, bổ sung các chính sách quản lý để đảm bảo hoạt động của các CTTC được an toàn, hiệu quả, và minh bạch.

Thực tế cho thấy, việc thoái vốn nhà nước tại các CTTC đã mang lại những kết quả tích cực. Nhiều CTTC sau khi được cổ phần hóa, có sự tham gia của các nhà đầu tư chiến lược, đã hoạt động hiệu quả hơn, minh bạch hơn. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp thoái vốn không thành công, hoặc thoái vốn với giá rẻ, gây thiệt hại cho nhà nước. Cần có sự đánh giá khách quan, toàn diện về hiệu quả của việc thoái vốn nhà nước tại các CTTC, rút ra những bài học kinh nghiệm để có những quyết định chính sách phù hợp trong tương lai.

Để việc thoái vốn nhà nước tại các CTTC đạt hiệu quả cao nhất, cần có một lộ trình rõ ràng, minh bạch. Việc định giá doanh nghiệp cần được thực hiện một cách khách quan, dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế. Ưu tiên lựa chọn các nhà đầu tư chiến lược có năng lực tài chính mạnh, có kinh nghiệm quản lý, và có cam kết gắn bó lâu dài với CTTC. Đồng thời, cần có sự giám sát chặt chẽ từ phía các cơ quan nhà nước để đảm bảo quá trình thoái vốn diễn ra công khai, minh bạch, và không có các hành vi gian lận, trục lợi.

Một trong những giải pháp quan trọng nhất là nâng cao năng lực quản trị điều hành của các CTTC. Cần có những chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý, giúp họ cập nhật kiến thức mới, nâng cao kỹ năng quản lý. Đồng thời, cần có sự thu hút nhân tài từ bên ngoài, đặc biệt là từ các tổ chức tài chính quốc tế, để tăng cường tính chuyên nghiệp và kinh nghiệm cho đội ngũ quản lý.

Tăng cường giám sát và minh bạch hoạt động là một yêu cầu bắt buộc để đảm bảo an toàn, hiệu quả cho các CTTC. Ngân hàng Nhà nước cần tăng cường tần suất và chất lượng các cuộc thanh tra, kiểm tra hoạt động của CTTC. Cần có những quy định chặt chẽ hơn về việc công khai thông tin, đặc biệt là thông tin về các giao dịch lớn, các khoản đầu tư rủi ro. Đồng thời, cần có sự tham gia của các tổ chức độc lập, chẳng hạn như các công ty kiểm toán, vào việc đánh giá hoạt động của CTTC.

Những bài học kinh nghiệm từ quá trình hoạt động của các công ty tài chính nhà nước cần được nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng để tránh lặp lại những sai lầm trong tương lai. Việc phát triển các CTTC cần được gắn liền với sự phát triển của thị trường tài chính Việt Nam, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nền kinh tế. Đồng thời, cần có sự hội nhập sâu rộng với thị trường tài chính quốc tế, tiếp thu những kinh nghiệm tốt, học hỏi những mô hình thành công, để xây dựng một hệ thống CTTC Việt Nam vững mạnh, hiệu quả.

Để hiểu rõ hơn về các mô hình công ty tài chính thành công, cần có những nghiên cứu sâu rộng về các CTTC quốc tế, đặc biệt là các CTTC thuộc các tập đoàn kinh tế lớn. Việc tìm hiểu cách thức họ quản lý rủi ro, cách họ xây dựng đội ngũ nhân sự, cách họ ứng dụng công nghệ, sẽ mang lại những bài học quý giá cho các CTTC Việt Nam. Bên cạnh đó, cũng cần có sự nghiên cứu về các mô hình CTTC phù hợp với điều kiện đặc thù của Việt Nam, chẳng hạn như CTTC phục vụ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, CTTC cho lĩnh vực nông nghiệp, hoặc CTTC cho các vùng sâu, vùng xa.