Luận Văn Thạc Sĩ: Đánh Giá Hiệu Quả Và Đề Xuất Giải Pháp Phát Triển Ba Kích Trên Địa Bàn Huyện Ba Chẽ, Tỉnh Quảng Ninh

• Tác giả: Phạm Thế Hiền
• Người hướng dẫn: TS. Dương Hoài An
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
• Đề tài: Đánh Giá Hiệu Quả Và Giải Pháp Phát Triển Ba Kích Tại Huyện Ba Chẽ, Quảng Ninh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Cơ sở lý luận của đề tài
• 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về hiệu quả kinh tế
• 2. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Đánh giá hiệu quả

Phần này tập trung vào việc đánh giá hiệu quả kinh tế của cây ba kích tại huyện Ba Chẽ, Quảng Ninh. Các chỉ tiêu đánh giá bao gồm hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường. Kết quả nghiên cứu cho thấy, cây ba kích mang lại giá trị kinh tế cao, với giá bán từ 1,5 – 1,7 triệu đồng/kg khô. Tuy nhiên, việc khai thác tự nhiên bừa bãi đã dẫn đến tình trạng suy giảm số lượng và chất lượng của loài cây này. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc trồng ba kích đã góp phần tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân địa phương, đồng thời hỗ trợ bảo tồn giống và phát triển bền vững.

1.1. Hiệu quả kinh tế

Cây ba kích được đánh giá là có hiệu quả kinh tế cao tại huyện Ba Chẽ. Nghiên cứu cho thấy, diện tích trồng ba kích tăng đáng kể từ năm 2017 đến 2019, với tốc độ tăng trưởng bình quân 43,75%. Giá bán ba kích khô dao động từ 1,5 – 1,7 triệu đồng/kg, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân. Tuy nhiên, việc đầu tư ban đầu cho trồng ba kích khá cao, đòi hỏi sự hỗ trợ từ chính sách hỗ trợ và đầu tư từ chính quyền địa phương.

1.2. Hiệu quả xã hội và môi trường

Việc phát triển cây ba kích không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần cải thiện đời sống xã hội và bảo vệ môi trường. Nghiên cứu chỉ ra rằng, trồng ba kích đã tạo việc làm cho nhiều hộ gia đình, giúp giảm tỷ lệ nghèo tại huyện Ba Chẽ. Bên cạnh đó, việc trồng ba kích còn góp phần bảo tồn giống và phát triển bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực đến tài nguyên thiên nhiên.

II. Giải pháp phát triển

Phần này đề xuất các giải pháp phát triển cây ba kích tại huyện Ba Chẽ, Quảng Ninh. Các giải pháp tập trung vào việc nâng cao hiệu quả kinh tế, bảo tồn giống và phát triển bền vững. Nghiên cứu đề xuất việc áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến, tăng cường hợp tác xã và mở rộng thị trường tiêu thụ. Bên cạnh đó, cần có sự hỗ trợ từ chính sách hỗ trợ của chính quyền địa phương để thúc đẩy phát triển cây ba kích.

2.1. Kỹ thuật canh tác và bảo tồn giống

Để phát triển cây ba kích một cách bền vững, nghiên cứu đề xuất áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến, bao gồm việc chọn giống chất lượng cao và quản lý dịch bệnh hiệu quả. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác bảo tồn giống để duy trì nguồn gen quý của ba kích. Việc này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các hợp tác xã và cơ quan nghiên cứu.

2.2. Mở rộng thị trường tiêu thụ

Một trong những giải pháp quan trọng để phát triển cây ba kích là mở rộng thị trường tiêu thụ. Nghiên cứu đề xuất việc xây dựng thương hiệu ba kích huyện Ba Chẽ, đồng thời tìm kiếm các kênh phân phối mới, cả trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, cần tăng cường quảng bá sản phẩm thông qua các hoạt động du lịch sinh thái, giúp nâng cao giá trị và nhận diện thương hiệu của ba kích.

III. Phát triển bền vững

Phần này tập trung vào các giải pháp nhằm phát triển bền vững cây ba kích tại huyện Ba Chẽ, Quảng Ninh. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Các giải pháp bao gồm việc quản lý tài nguyên thiên nhiên hiệu quả, thúc đẩy du lịch sinh thái và tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong các hoạt động bảo tồn.

3.1. Quản lý tài nguyên thiên nhiên

Để đảm bảo phát triển bền vững, nghiên cứu đề xuất việc quản lý tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả. Điều này bao gồm việc bảo vệ rừng, hạn chế khai thác quá mức và tăng cường trồng rừng. Bên cạnh đó, cần có các biện pháp bảo vệ môi trường sống của cây ba kích, đảm bảo sự phát triển lâu dài của loài cây này.

3.2. Du lịch sinh thái

Nghiên cứu đề xuất việc phát triển du lịch sinh thái như một giải pháp để nâng cao giá trị của cây ba kích. Việc kết hợp giữa trồng ba kích và phát triển du lịch sẽ tạo ra nguồn thu nhập bổ sung cho người dân, đồng thời quảng bá hình ảnh của huyện Ba Chẽ như một điểm đến du lịch hấp dẫn. Điều này cũng góp phần nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên.

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam sở hữu nguồn tài nguyên dược liệu phong phú với khoảng 4.700 loài thực vật làm thuốc, trong đó có 30% loài đặc hữu chỉ có ở Việt Nam. Tuy nhiên, tình trạng khai thác bừa bãi và biến đổi môi trường đã làm giảm số lượng và chất lượng các loại cây dược liệu tự nhiên. Huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh, với diện tích tự nhiên khoảng 60.855 ha, có thế mạnh về rừng và đất rừng chiếm 90,8% diện tích, là vùng có tiềm năng phát triển cây ba kích – một loại cây dược liệu quý có giá trị kinh tế cao. Ba kích Ba Chẽ có giá từ 1,5 đến 1,7 triệu đồng/kg khô, tuy nhiên diện tích và số lượng ba kích tự nhiên đang bị thu hẹp nghiêm trọng do khai thác không bền vững và thay đổi mục đích sử dụng đất.

Nghiên cứu tập trung đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất cây ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ giai đoạn 2017-2019, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững. Mục tiêu cụ thể gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế, đánh giá thực trạng sản xuất, phân tích thuận lợi và khó khăn, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế cây ba kích. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại ba xã Minh Cầm, Đồn Đạc và Đạp Thanh, chiếm gần 60% diện tích trồng ba kích của huyện. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp bảo tồn nguồn gen quý mà còn góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống người dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về hiệu quả kinh tế, bao gồm:

• Hiệu quả kinh tế: Được hiểu là mối quan hệ giữa kết quả đạt được và chi phí bỏ ra, phản ánh mức độ tiết kiệm tài nguyên và thỏa mãn nhu cầu xã hội. Hiệu quả kinh tế được đánh giá toàn diện qua ba khía cạnh: kinh tế, xã hội và môi trường.
• Phân loại hiệu quả kinh tế: Theo phạm vi đối tượng (quốc dân, ngành, vùng lãnh thổ, quy mô sản xuất) và theo yếu tố tham gia sản xuất (sử dụng đất, lao động, vốn, công nghệ).
• Mô hình phân tích SWOT: Được sử dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong sản xuất và tiêu thụ ba kích tại huyện Ba Chẽ.

Các khái niệm chính bao gồm: hiệu quả kinh tế, giá trị sản xuất, chi phí trung gian, giá trị gia tăng, và các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất ba kích như điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, kỹ thuật trồng và chính sách hỗ trợ.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý địa phương, báo cáo thống kê, văn bản pháp luật và tài liệu khoa học; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp 45 hộ trồng ba kích tại ba xã Minh Cầm, Đồn Đạc và Đạp Thanh.
• Phương pháp chọn mẫu: Phương pháp định hướng kết hợp ngẫu nhiên, phân loại hộ theo quy mô trồng (dưới 1 ha, 1-2 ha, trên 2 ha) để đảm bảo tính đại diện.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, so sánh, phân tích SWOT và tham vấn chuyên gia. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, tập trung vào các chỉ tiêu như diện tích, năng suất, sản lượng, chi phí, giá trị sản xuất và giá trị gia tăng.
• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, với thu thập dữ liệu sơ cấp năm 2019 và phân tích tổng hợp trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Diện tích và sản lượng ba kích tăng trưởng ổn định: Diện tích ba kích trên địa bàn huyện Ba Chẽ tăng từ 462,13 ha năm 2017 lên 534,02 ha năm 2019, chiếm khoảng 68,45% tổng diện tích cây dược liệu. Sản lượng thu hoạch cũng tăng từ 342,97 tấn lên 357,16 tấn trong cùng giai đoạn, chiếm gần 70% sản lượng cây dược liệu của huyện.

2. Hiệu quả kinh tế cao so với các cây trồng khác: Giá trị sản xuất ba kích đạt mức cao, với giá bán từ 1,5 đến 1,7 triệu đồng/kg khô, thu nhập bình quân trên 100 triệu đồng/ha/năm. Tốc độ tăng trưởng bình quân diện tích trồng mới ba kích đạt 43,75% trong giai đoạn 2017-2019, tuy nhiên diện tích kiến thiết cơ bản có xu hướng giảm nhẹ 18,65%.

3. Yếu tố ảnh hưởng đa dạng: Các yếu tố tự nhiên như địa hình đồi núi, khí hậu nhiệt đới gió mùa, đất feralit đỏ vàng phù hợp cho ba kích phát triển. Yếu tố kinh tế - xã hội như thị trường tiêu thụ ổn định, vốn đầu tư thấp, lao động có kinh nghiệm và chính sách hỗ trợ của Nhà nước đóng vai trò quan trọng. Kỹ thuật trồng, chăm sóc và nhân giống cũng ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng sản phẩm.

4. Khó khăn trong phát triển bền vững: Sản xuất ba kích còn manh mún, nhỏ lẻ, chưa có vùng sản xuất tập trung. Thiếu cơ sở chế biến, bảo quản và thị trường tiêu thụ mở rộng. Tình trạng khai thác tự nhiên bừa bãi và biến đổi khí hậu làm giảm diện tích và chất lượng ba kích tự nhiên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy ba kích là cây trồng có hiệu quả kinh tế cao, góp phần quan trọng vào cơ cấu kinh tế nông nghiệp huyện Ba Chẽ. Sự tăng trưởng diện tích và sản lượng phản ánh xu hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng từ các loại cây lương thực kém hiệu quả sang cây dược liệu có giá trị kinh tế cao hơn. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Yên Bái và Thái Nguyên, ba kích Ba Chẽ có chất lượng tốt và giá trị kinh tế cạnh tranh.

Tuy nhiên, việc sản xuất còn phân tán, thiếu quy hoạch vùng nguyên liệu và công nghệ chế biến hiện đại làm hạn chế khả năng phát triển bền vững. Các biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng diện tích và sản lượng ba kích qua các năm có thể minh họa rõ nét xu hướng phát triển, trong khi bảng phân tích chi phí và giá trị gia tăng cho thấy hiệu quả kinh tế của từng nhóm hộ theo quy mô trồng.

Việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật nhân giống, chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh phù hợp sẽ giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Đồng thời, sự hỗ trợ về vốn, chính sách và thị trường tiêu thụ ổn định là điều kiện cần thiết để phát triển sản xuất ba kích bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng vùng sản xuất tập trung và quy hoạch phát triển ba kích: Huyện Ba Chẽ cần phối hợp với các cơ quan chuyên môn xây dựng quy hoạch vùng nguyên liệu ba kích tập trung, ưu tiên ba xã Minh Cầm, Đồn Đạc và Đạp Thanh. Mục tiêu trong 3 năm tới đạt diện tích trồng tập trung trên 700 ha, nâng cao hiệu quả quản lý và sản xuất.

2. Đầu tư cơ sở vật chất chế biến và bảo quản: Xây dựng nhà máy sơ chế, chế biến ba kích hiện đại nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm tổn thất sau thu hoạch và mở rộng thị trường tiêu thụ. Thời gian thực hiện trong 2 năm, huy động nguồn vốn từ ngân sách địa phương và hợp tác doanh nghiệp.

3. Hỗ trợ kỹ thuật và nhân giống chất lượng cao: Tăng cường đào tạo, chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc và nhân giống ba kích cho người dân. Phát triển trung tâm giống ba kích chất lượng cao để cung cấp cây giống đạt tỷ lệ nảy mầm trên 90%. Thực hiện liên tục trong giai đoạn 2021-2023.

4. Tăng cường xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu: Quảng bá thương hiệu ba kích Ba Chẽ qua các kênh truyền thông, tổ chức hội chợ, lễ hội dược liệu và xây dựng nhãn hiệu OCOP. Mục tiêu mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh trong vòng 3 năm tới.

5. Hỗ trợ vốn và chính sách ưu đãi cho người trồng: Cung cấp các gói vay ưu đãi, trợ giá cây giống, phân bón và hỗ trợ kỹ thuật nhằm giảm chi phí đầu vào, tăng khả năng tiếp cận vốn cho các hộ nông dân. Thực hiện phối hợp với các ngân hàng và tổ chức tín dụng trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Sử dụng luận văn làm cơ sở xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển cây dược liệu, đặc biệt là ba kích tại các địa phương có điều kiện tương tự.

2. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo nông nghiệp: Áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển chương trình đào tạo, chuyển giao kỹ thuật và nghiên cứu sâu hơn về cây ba kích và các cây dược liệu khác.

3. Hợp tác xã và doanh nghiệp sản xuất, chế biến dược liệu: Tham khảo để xây dựng mô hình sản xuất, chế biến và tiêu thụ ba kích hiệu quả, đồng thời phát triển chuỗi giá trị sản phẩm.

4. Người nông dân và hộ gia đình trồng ba kích: Nắm bắt các kỹ thuật trồng, chăm sóc, nhân giống và quản lý sản xuất nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và thu nhập từ cây ba kích.

Câu hỏi thường gặp

1. Ba kích có đặc điểm sinh thái như thế nào phù hợp với điều kiện huyện Ba Chẽ?
   Ba kích là cây dây leo, ưa ẩm và chịu bóng, sinh trưởng tốt ở độ cao 300-900m, khí hậu nhiệt đới gió mùa với nhiệt độ trung bình 23°C và lượng mưa trên 2000mm/năm. Đất feralit đỏ vàng và đất mùn trên núi là môi trường thích hợp cho ba kích phát triển.

2. Hiệu quả kinh tế của cây ba kích so với các cây trồng khác ra sao?
   Ba kích có giá trị kinh tế cao với giá bán từ 1,5 đến 1,7 triệu đồng/kg khô, thu nhập bình quân trên 100 triệu đồng/ha/năm, cao hơn nhiều so với các cây lương thực truyền thống. Tốc độ tăng trưởng diện tích trồng mới đạt khoảng 43,75% trong giai đoạn 2017-2019.

3. Những khó khăn chính trong sản xuất ba kích tại huyện Ba Chẽ là gì?
   Sản xuất còn nhỏ lẻ, manh mún, thiếu vùng sản xuất tập trung; thiếu cơ sở chế biến và bảo quản; thị trường tiêu thụ chưa mở rộng; khai thác tự nhiên bừa bãi và biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến diện tích và chất lượng ba kích.

4. Phương pháp nhân giống ba kích hiệu quả hiện nay là gì?
   Ba kích có thể nhân giống bằng hạt, hom và nuôi cấy mô. Tỷ lệ nảy mầm hạt đạt tới 91%, nhân giống hom có tỷ lệ ra rễ khoảng 48,75%, trong khi nuôi cấy mô invitro cho tỷ lệ sống cây lên đến 97,9%, giúp nâng cao hệ số nhân giống và chất lượng giống.

5. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả kinh tế cây ba kích là gì?
   Xây dựng vùng sản xuất tập trung, đầu tư cơ sở chế biến, hỗ trợ kỹ thuật và giống chất lượng, xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu, đồng thời hỗ trợ vốn và chính sách ưu đãi cho người trồng.

Kết luận

• Cây ba kích tại huyện Ba Chẽ có tiềm năng phát triển lớn với diện tích và sản lượng tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2017-2019.
• Hiệu quả kinh tế của ba kích vượt trội so với nhiều cây trồng khác, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.
• Các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội và kỹ thuật trồng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sản xuất ba kích.
• Sản xuất ba kích còn nhiều hạn chế do quy mô nhỏ lẻ, thiếu vùng sản xuất tập trung và cơ sở chế biến hiện đại.
• Cần triển khai đồng bộ các giải pháp về quy hoạch, kỹ thuật, chế biến, thị trường và chính sách hỗ trợ để phát triển bền vững cây ba kích tại huyện Ba Chẽ.

Next steps: Tổ chức hội thảo chuyên đề, triển khai mô hình sản xuất tập trung, xây dựng cơ sở chế biến và xúc tiến thương mại trong vòng 1-3 năm tới.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và người dân cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tiềm năng cây ba kích, góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững tại huyện Ba Chẽ.