Đánh Giá Hiệu Quả Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Thích Ứng Biến Đổi Khí Hậu Tại Bắc Kạn

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC HÌNH

DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

1. Phần 1: MỞ ĐẦU

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

1.2. Mục tiêu nghiên cứu

1.3. Những yêu cầu của đề tài

1.4. Ý nghĩa của đề tài

2. Phần 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. Đất nông nghiệp

2.2. Vai trò của đất nông nghiệp

2.3. Nguyên tắc sử dụng đất

2.4. Quan điểm về sử dụng đất nông nghiệp bền vững

2.5. Các tiêu chí để đánh giá bền vững

2.6. Xây dựng một nền nông nghiệp phát triển bền vững

2.7. Điều cần thiết sử dụng đất tiết kiệm, có hiệu quả và bền vững

2.8. Cách thức tiến tới một hệ thống nông nghiệp bền vững

2.9. Thích ứng với biến đổi khí hậu

2.10. Các hình thức thích ứng với biến đổi khí hậu

2.11. Kiến thức bản địa

2.12. Đặc trưng kiến thức bản địa

2.13. Các loại hình kiến thức bản địa

2.14. Vai trò của kiến thức bản địa trong thích ứng với BĐKH

2.15. Một số kiến thức bản địa của người dân trong sản xuất nông nghiệp thích ứng BĐKH

2.16. Các vấn đề cơ bản về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

2.17. Quan điểm về hiệu quả sử dụng đất

2.18. Phân loại hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

2.19. Hiệu quả kinh tế

2.20. Hiệu quả xã hội

2.21. Hiệu quả môi trường

2.22. Đặc điểm và phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

2.23. Nguyên tắc lựa chọn chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

2.24. Hệ thống các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

2.25. Những nghiên cứu về nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam

2.26. Những nghiên cứu trên thế giới

2.27. Những nghiên cứu tại Việt Nam

3. Phần 3: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1. Đối tượng nghiên cứu

3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu

3.3. Thời gian nghiên cứu

3.4. Nội dung nghiên cứu của đề tài

3.5. Đánh giá điều kiện tự nhiên và thực trạng phát triển kinh tế - xã hội liên quan đến việc sử dụng đất

3.6. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất trên địa bàn xã Thanh Vận

3.7. Đánh giá sơ bộ hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

3.8. Đánh giá hiệu quả các LUT canh tác điển hình đang thực hiện trên địa bàn xã

3.9. Các báo cáo về biến đổi khí hậu đã được sử dụng tại địa phương đối với sản xuất đất nông nghiệp

3.10. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng các LUT theo hướng phát triển bền vững

3.11. Phương pháp nghiên cứu

3.12. Phương pháp điều tra thu thập số liệu thứ cấp

3.13. Phương pháp điều tra thu thập số liệu sơ cấp

3.14. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu

3.15. Phương pháp đánh giá hiệu quả các LUT và các loại cây hàng năm trên địa bàn xã

4. Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của địa bàn nghiên cứu

4.2. Điều kiện tự nhiên

4.3. Vị trí địa lý

4.4. Địa hình, địa mạo

4.5. Tài nguyên thiên nhiên

4.6. Điều kiện kinh tế - xã hội

4.7. Dân số và nguồn nhân lực

4.8. Thực trạng cơ sở hạ tầng

4.9. Thực trạng kinh tế của các ngành năm 2013

4.10. Khu vực kinh tế nông nghiệp

4.11. Khu vực sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp (CN - TTCN), xây dựng cơ bản

4.12. Về dịch vụ thương mại

4.13. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và môi trường

4.14. Những lợi thế

4.15. Những hạn chế và thách thức

4.16. Áp lực đối với đất đai

4.17. Hiện trạng sử dụng đất trên địa bàn xã Thanh Vận

4.18. Hiện trạng sử dụng đất

4.19. Cơ cấu sử dụng đất đai xã Thanh Vận năm 2013

4.20. Tình hình biến động đất nông nghiệp giai đoạn 2011-2013

4.21. Thực trạng cây trồng trên đất trồng cây hàng năm xã Thanh Vận

4.22. Đánh giá hiệu quả sơ bộ các loại hình sử dụng đất nông nghiệp

4.23. Đánh giá hiệu các LUT canh tác điển hình trên địa bàn xã

4.24. Đánh giá hiệu quả kinh tế

4.25. Đánh giá hiệu quả xã hội

4.26. Hiệu quả môi trường

4.27. Các báo cáo về biến đổi khí hậu đã được sử dụng tại địa phương trong sản xuất đất nông nghiệp

4.28. Các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp

4.29. Hệ thống cây trồng trên toàn xã và các LUT thích ứng với biến đổi khí hậu

4.30. Mô hình cây trồng thích ứng rét - Cây khoai tây

4.31. Mô hình cây trồng thích ứng chịu hạn - Cây đậu xanh

4.32. Đánh giá hiệu quả của mô hình Khoai Tây

4.33. Tình hình sinh trưởng của cây Khoai tây

4.34. Hiệu quả kinh tế

4.35. Hiệu quả xã hội

4.36. Hiệu quả về môi trường

4.37. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng các LUT theo hướng phát triển bền vững

4.38. Giải pháp về cơ chế, chính sách

4.39. Giải pháp áp dụng khoa học, kỹ thuật vào sản xuất

4.40. Giải pháp về thị trường

4.41. Giải pháp về vốn đầu tư

4.42. Giải pháp về nguồn nhân lực

4.43. Giải pháp về bảo vệ môi trường

4.44. Giải pháp về tăng cường cơ sở hạ tầng

5. Phần 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

5.1. Tài liệu tiếng Việt

5.2. Tài liệu tiếng Anh

5.3. Tài liệu Internet

PHỤ LỤC 1

I. Tổng Quan Về Đánh Giá Hiệu Quả Đất Nông Nghiệp Bắc Kạn

Đất đai là tài nguyên vô giá, nền tảng của sự sống. Các quốc gia đều nỗ lực bảo vệ đất. Việc sử dụng, bảo vệ và bồi dưỡng đất quyết định sự ổn định và phát triển. Đất nông nghiệp, dù diện tích hạn chế, lại dễ bị suy thoái do thiên tai và hoạt động sản xuất thiếu ý thức. Xã hội phát triển, dân số tăng, nhu cầu lương thực, thực phẩm, công nghiệp, văn hóa, xã hội, giao thông, thủy lợi ngày càng lớn. Áp lực lên đất đai tăng, diện tích đất nông nghiệp có nguy cơ giảm. Khai hoang mở rộng diện tích lại hạn chế. Vì vậy, sử dụng đất là một phần của chiến lược nông nghiệp sinh thái và phát triển bền vững. Nông nghiệp là hoạt động lâu đời và quan trọng nhất của loài người. Các nước xây dựng kinh tế dựa trên phát triển nông nghiệp, khai thác tiềm năng đất đai. Đất đai có vị trí cố định và chất lượng không đồng đều giữa các vùng.

1.1. Tầm quan trọng của đất nông nghiệp trong bối cảnh hiện nay

Đất nông nghiệp đóng vai trò then chốt trong an ninh lương thực và phát triển kinh tế - xã hội. Việc quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên này là vô cùng quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng. Cần có những giải pháp đồng bộ để bảo vệ và nâng cao chất lượng đất, đảm bảo năng suất và chất lượng nông sản ổn định.

1.2. Mục tiêu của đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

Mục tiêu chính của việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp là xác định mức độ khai thác và sử dụng đất hợp lý, bền vững. Điều này bao gồm việc đánh giá các yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường, từ đó đưa ra các giải pháp cải thiện và tối ưu hóa việc sử dụng đất, góp phần vào sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp.

II. Thách Thức Biến Đổi Khí Hậu Với Nông Nghiệp Tại Bắc Kạn

Việt Nam là nước nông nghiệp, đất chật người đông. Đất nông nghiệp chiếm tỷ lệ thấp (28,38% tổng diện tích đất tự nhiên), bình quân đầu người khoảng 0,12 ha/người. Sử dụng tốt đất đai, đem lại hiệu quả cho xã hội là vấn đề quan trọng được Đảng và Nhà nước quan tâm. Kinh tế Việt Nam ngày càng phát triển, con người ngày càng khai thác tài nguyên. Tổ chức sử dụng nguồn tài nguyên đất hợp lý, hiệu quả cao theo quan điểm sinh thái và phát triển bền vững đang trở thành vấn đề toàn cầu. Mục đích sử dụng đất là khai thác nguồn tài nguyên có hạn, mang lại hiệu quả kinh tế, sinh thái, xã hội cao nhất, đảm bảo lợi ích trước mắt và lâu dài. Mục tiêu hiện nay là xây dựng nền nông nghiệp toàn diện về kinh tế, xã hội, môi trường một cách bền vững.

2.1. Tác động của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp

Biến đổi khí hậu gây ra nhiều tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp, bao gồm sự thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa, tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt, rét đậm, rét hại. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng cây trồng, vật nuôi, gây thiệt hại lớn cho người nông dân.

2.2. Khó khăn và thách thức đối với nông dân Bắc Kạn

Nông dân Bắc Kạn phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức do biến đổi khí hậu, bao gồm thiếu nước tưới, đất đai bị thoái hóa, dịch bệnh gia tăng, và thị trường tiêu thụ bấp bênh. Cần có sự hỗ trợ từ nhà nước và các tổ chức để giúp nông dân thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển sản xuất bền vững.

2.3. Sự cần thiết của thích ứng biến đổi khí hậu trong nông nghiệp

Thích ứng với biến đổi khí hậu là yếu tố sống còn đối với ngành nông nghiệp. Điều này đòi hỏi việc áp dụng các giải pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến, sử dụng giống cây trồng, vật nuôi chịu hạn, chịu úng, và xây dựng các công trình thủy lợi để đảm bảo nguồn nước tưới. Đồng thời, cần có sự thay đổi trong tư duy và hành động của người nông dân để thích ứng với những thay đổi của môi trường.

III. Phương Pháp Đánh Giá Hiệu Quả Sử Dụng Đất Nông Nghiệp

Bắc Kạn là một trong những tỉnh nghèo nhất nằm ở trung tâm miền núi phía bắc Việt Nam đã và đang được tổ chức CARE quốc tế tại Việt Nam và các tổ chức phi chính phủ triển khai nhiều dự án phát triển liên quan đến xóa đói giảm nghèo, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và giảm thiểu tác động xấu của biến đổi khí hậu. Trong 5 năm gần đây Bắc Kạn là một trong những tỉnh bị thiệt hại lớn trong sản xuất nông nghiệp do sự xuất hiện của thời hiện tượng tiết khí hậu cực đoan (CARE international in Viet Nam, 2010) [27]. Xã Thanh Vận là một xã thuộc huyện Chợ Mới - tỉnh Bắc Kạn với diện tích là 29,69 km2 dân số khoảng 2,306 người, mật độ dân số đạt 77,7 người/km². Thanh Vận có tuyến đường liên xã đến xã Nông Thịnh và nối đến trung tâm thị xã Bắc Kạn. Trên địa bàn xã có suối Quan Làng và một số hồ nước, trong đó có hồ Tân Minh là lớn nhất.

3.1. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả kinh tế

Hiệu quả kinh tế được đánh giá thông qua các chỉ số như năng suất, sản lượng, doanh thu, chi phí sản xuất, lợi nhuận, và tỷ suất lợi nhuận. Các chỉ số này cho thấy khả năng sinh lời của việc sử dụng đất nông nghiệp và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của địa phương.

3.2. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả xã hội

Hiệu quả xã hội được đánh giá thông qua các chỉ số như tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần, giảm nghèo, và nâng cao trình độ dân trí. Các chỉ số này cho thấy vai trò của nông nghiệp trong việc đảm bảo an sinh xã hội và phát triển cộng đồng.

3.3. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả môi trường

Hiệu quả môi trường được đánh giá thông qua các chỉ số như bảo tồn tài nguyên đất, nước, đa dạng sinh học, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, và ứng phó với biến đổi khí hậu. Các chỉ số này cho thấy khả năng duy trì và bảo vệ môi trường sống cho các thế hệ tương lai.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Mô Hình Thích Ứng Biến Đổi Khí Hậu

Xuất phát từ thực tế nói trên và nguyện vọng của bản thân cùng với sự đồng ý của Ban giám hiệu nhà trường, Trung tâm nghiên cứu và phát triển nông 3 lâm nghiệp miền núi (ADC), Ban chủ nhiệm khoa Tài nguyên và Môi trường - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, dưới sự hướng dẫn trực tiếp của thầy giáo PGS.TS Nguyễn Thế Hùng, em tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả và định hướng sử dụng đất nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững tại xã Thanh Vận - huyện Chợ Mới - tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2011-2013”.

4.1. Mô hình trồng cây chịu hạn Cây đậu xanh

Cây đậu xanh là một trong những cây trồng chịu hạn tốt, phù hợp với điều kiện khí hậu khắc nghiệt của Bắc Kạn. Mô hình trồng đậu xanh không chỉ giúp người dân có thêm nguồn thu nhập mà còn cải tạo đất, tăng độ phì nhiêu và giảm thiểu xói mòn.

4.2. Mô hình trồng cây chịu rét Cây khoai tây

Cây khoai tây là một trong những cây trồng chịu rét tốt, có thể trồng vào vụ đông xuân ở Bắc Kạn. Mô hình trồng khoai tây giúp người dân tận dụng được thời gian nhàn rỗi, tăng thu nhập và cải thiện đời sống.

4.3. Đánh giá hiệu quả của các mô hình thí điểm

Việc đánh giá hiệu quả của các mô hình thí điểm là rất quan trọng để nhân rộng và áp dụng rộng rãi trong cộng đồng. Cần có sự tham gia của các nhà khoa học, cán bộ khuyến nông và người nông dân để đánh giá một cách khách quan và toàn diện.

V. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Bền Vững

Mục tiêu nghiên cứu Đánh giá hiệu quả sử dụng các loại đất nông nghiệp nhằm góp phần giúp người dân lựa chọn phương thức sử dụng đất hợp lý trong điều kiện cụ thể trên địa bàn xã. Định hướng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp đáp ứng yêu cầu của phát triển bền vững nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu.

5.1. Giải pháp về cơ chế chính sách hỗ trợ nông dân

Nhà nước cần có các cơ chế, chính sách hỗ trợ nông dân về vốn, kỹ thuật, giống cây trồng, vật nuôi, và thị trường tiêu thụ. Điều này giúp nông dân yên tâm sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh tế.

5.2. Giải pháp về khoa học kỹ thuật canh tác tiên tiến

Cần áp dụng các tiến bộ khoa học, kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp, bao gồm sử dụng giống cây trồng, vật nuôi có năng suất cao, chất lượng tốt, và khả năng chống chịu sâu bệnh, biến đổi khí hậu. Đồng thời, cần áp dụng các biện pháp canh tác tiên tiến như tưới tiết kiệm, bón phân cân đối, và quản lý dịch hại tổng hợp.

5.3. Giải pháp về thị trường tiêu thụ nông sản ổn định

Cần xây dựng các kênh tiêu thụ nông sản ổn định, bao gồm liên kết với các doanh nghiệp chế biến, siêu thị, và xuất khẩu. Điều này giúp nông dân tiêu thụ được sản phẩm với giá cả hợp lý và ổn định.

VI. Kết Luận và Định Hướng Phát Triển Nông Nghiệp Bắc Kạn

Những yêu cầu của đề tài Thu thập đầy đủ các tài liệu, số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của xã Thanh Vận - huyện Chợ Mới - tỉnh Bắc Kạn. Các số liệu thu thập chính xác, thống nhất và có hệ thống. Đánh giá được điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến sử dụng đất tại xã Thanh Vận - huyện Chợ Mới. Đưa ra được những hướng đi và đề ra được các giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế hộ nông dân, đề xuất các LUT sử dụng đất nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu trên địa bàn xã.

6.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu và đánh giá

Nghiên cứu đã đánh giá được hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp tại xã Thanh Vận, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn, và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất theo hướng phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.

6.2. Đề xuất các định hướng phát triển nông nghiệp bền vững

Cần tập trung vào phát triển nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp sinh thái, và nông nghiệp công nghệ cao. Đồng thời, cần bảo tồn tài nguyên đất, nước, đa dạng sinh học, và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

6.3. Kiến nghị đối với các cấp quản lý và người dân

Kiến nghị các cấp quản lý tăng cường đầu tư cho nông nghiệp, hỗ trợ nông dân về vốn, kỹ thuật, và thị trường tiêu thụ. Đồng thời, khuyến khích người dân áp dụng các biện pháp canh tác tiên tiến, bảo vệ môi trường, và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Đánh Giá Hiệu Quả Và Định Hướng Sử Dụng Đất Nông Nghiệp Thích Ứng Với Biến Đổi Khí Hậu Tại Xã Thanh Vận, Huyện Chợ Mới, Tỉnh Bắc Kạn