Tổng quan nghiên cứu

Mất ngủ là một rối loạn giấc ngủ phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 30% đến 45% người trưởng thành tại Việt Nam hàng năm. Đây là tình trạng khó khăn trong việc bắt đầu hoặc duy trì giấc ngủ, hoặc giấc ngủ không đạt chất lượng dù có đủ thời gian và điều kiện để ngủ. Mất ngủ kéo dài gây suy nhược cơ thể, giảm chất lượng cuộc sống, ảnh hưởng đến trí nhớ và khả năng tập trung. Ngoài ra, mất ngủ thường đi kèm với các bệnh mãn tính như đái tháo đường, rối loạn chuyển hóa lipid máu và tăng huyết áp, tạo gánh nặng cho xã hội và gia đình.

Nghiên cứu này nhằm đánh giá tác dụng của phương pháp cấy chỉ trong điều trị mất ngủ, tập trung vào hai thể lâm sàng theo y học cổ truyền là Tâm Tỳ hư và Tâm Thận bất giao. Đối tượng nghiên cứu là 60 bệnh nhân mất ngủ tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương, trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 11 năm 2021. Mục tiêu cụ thể là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến mất ngủ, đánh giá hiệu quả cải thiện giấc ngủ qua thang điểm Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) và theo dõi các tác dụng không mong muốn của phương pháp cấy chỉ.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị mất ngủ không dùng thuốc, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh, đồng thời mở rộng ứng dụng y học cổ truyền trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: sinh lý giấc ngủ theo y học hiện đại và cơ chế bệnh sinh mất ngủ theo y học cổ truyền (YHCT). Theo y học hiện đại, giấc ngủ gồm hai trạng thái chính là Non-Rapid Eye Movement (NREM) chiếm 75% và Rapid Eye Movement (REM) chiếm 25%, với chu kỳ ngủ kéo dài 90-110 phút lặp lại 4-6 lần mỗi đêm. Giấc ngủ có vai trò quan trọng trong việc củng cố trí nhớ, phục hồi năng lượng và điều chỉnh chức năng tâm thần.

Theo YHCT, mất ngủ thuộc phạm vi chứng “thất miên”, “bất mị”, nguyên nhân do rối loạn âm dương, huyết hư, thận âm suy kém hoặc can đởm hỏa bốc. Hai thể bệnh chính được nghiên cứu là Tâm Tỳ hư (biểu hiện mệt mỏi, hồi hộp, dễ tỉnh giấc) và Tâm Thận bất giao (biểu hiện tâm phiền, mất ngủ, đổ mồ hôi trộm). Phương pháp cấy chỉ là kỹ thuật châm cứu đặc biệt, đưa chỉ tự tiêu vào huyệt nhằm duy trì kích thích lâu dài, điều hòa âm dương và cải thiện chức năng kinh lạc.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Chỉ số PSQI đánh giá chất lượng giấc ngủ
  • Các huyệt cấy chỉ: Tâm du, Tỳ du, Thận du, Thần môn, Tam âm giao
  • Các thể bệnh mất ngủ theo YHCT
  • Cơ chế tác dụng của cấy chỉ theo học thuyết thần kinh – nội tiết – thể dịch

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp can thiệp lâm sàng mở, chọn mẫu chủ đích với cỡ mẫu 60 bệnh nhân mất ngủ, chia đều thành hai nhóm thể Tâm Tỳ hư và Tâm Thận bất giao (mỗi nhóm 30 người). Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân dựa trên chẩn đoán y học hiện đại (điểm PSQI > 5) và thể lâm sàng YHCT.

Phương pháp cấy chỉ được thực hiện theo phác đồ của Bộ Y tế năm 2013, cấy chỉ vào 5 huyệt chính hai bên cơ thể, với hai lần cấy cách nhau 15 ngày. Đánh giá hiệu quả điều trị qua các chỉ tiêu: thời gian đi vào giấc ngủ, thời lượng giấc ngủ, hiệu quả giấc ngủ, tổng điểm PSQI, và các triệu chứng liên quan. Thời điểm đánh giá gồm trước điều trị (D0), sau 15 ngày (D15) và sau 30 ngày (D30).

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn, khám lâm sàng, và các bảng điểm PSQI, Beck, Zung để loại trừ bệnh nhân có rối loạn tâm thần. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với kiểm định T-test ghép cặp, mức ý nghĩa thống kê p < 0,05. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương từ tháng 5 đến tháng 11 năm 2021, đảm bảo các tiêu chuẩn đạo đức nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm bệnh nhân: Tuổi trung bình 57,13 ± 8,33, nhóm tuổi 60-65 chiếm 48,3%. Tỷ lệ nữ giới cao gấp ba lần nam giới (73,3% so với 26,7%). Nghề nghiệp chủ yếu là hưu trí (66,7%). Thời gian mất ngủ trung bình là 26,52 ± 14,28 tháng, trong đó 73,4% bệnh nhân mất ngủ trên 6 tháng.

  2. Yếu tố bệnh lý và stress: 61,7% bệnh nhân có bệnh cơ xương khớp kèm theo, 46,7% tăng huyết áp, 26,7% đái tháo đường. Yếu tố stress liên quan đến mất ngủ chiếm 71,7%, chủ yếu do con cái (23,4%), kinh tế (16,7%) và gia đình (15%).

  3. Cải thiện thời lượng giấc ngủ: Thời gian ngủ trung bình tăng từ 2,53 ± 1,21 giờ trước điều trị lên 3,70 ± 1,34 giờ sau 15 ngày và 6,10 ± 1,45 giờ sau 30 ngày. Mức tăng sau 30 ngày là 3,57 ± 1,38 giờ, có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).

  4. Cải thiện các chỉ số PSQI: Tổng điểm PSQI giảm rõ rệt sau điều trị, cho thấy chất lượng giấc ngủ được cải thiện đáng kể. Các mức độ rối loạn trong giấc ngủ và trong ngày cũng giảm, tỷ lệ bệnh nhân không còn rối loạn giấc ngủ tăng lên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy phương pháp cấy chỉ có hiệu quả rõ rệt trong cải thiện chất lượng giấc ngủ ở bệnh nhân mất ngủ thể Tâm Tỳ hư và Tâm Thận bất giao. Việc tăng thời lượng giấc ngủ trung bình lên gần gấp ba lần sau 30 ngày điều trị minh chứng cho tác dụng tích cực của kỹ thuật này. So với các nghiên cứu trước đây về nhĩ châm và cấy chỉ, kết quả tương đồng với mức cải thiện hiệu quả giấc ngủ trên 80%.

Nguyên nhân hiệu quả có thể do cấy chỉ duy trì kích thích lâu dài tại các huyệt quan trọng, giúp điều hòa âm dương, tăng cường chức năng tạng phủ, giảm stress và cải thiện tuần hoàn thần kinh. Các chỉ số PSQI giảm cho thấy bệnh nhân có giấc ngủ sâu hơn, ít tỉnh giấc và giảm các triệu chứng rối loạn giấc ngủ ban ngày.

So sánh với điều trị bằng thuốc ngủ, cấy chỉ không gây tác dụng phụ nghiêm trọng, phù hợp với bệnh nhân mất ngủ kéo dài và có bệnh lý nền. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thay đổi thời lượng giấc ngủ và bảng tổng hợp điểm PSQI trước và sau điều trị để minh họa rõ ràng hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phương pháp cấy chỉ tại các cơ sở y học cổ truyền và y tế cơ sở nhằm nâng cao hiệu quả điều trị mất ngủ, đặc biệt cho nhóm bệnh nhân có bệnh lý nền và mất ngủ kéo dài. Thời gian thực hiện: trong 1-2 năm, chủ thể: bệnh viện và phòng khám YHCT.

  2. Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ y tế về kỹ thuật cấy chỉ và chẩn đoán thể bệnh mất ngủ theo YHCT để đảm bảo chất lượng điều trị và an toàn cho bệnh nhân. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: các học viện y dược và bệnh viện.

  3. Kết hợp cấy chỉ với các liệu pháp không dùng thuốc khác như khí công, dưỡng sinh, liệu pháp tâm lý để tăng cường hiệu quả điều trị và cải thiện toàn diện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân mất ngủ. Thời gian: 1 năm, chủ thể: các trung tâm y học cổ truyền.

  4. Nghiên cứu mở rộng và theo dõi lâu dài để đánh giá tác dụng bền vững và các tác dụng không mong muốn của cấy chỉ trong điều trị mất ngủ, từ đó hoàn thiện phác đồ điều trị. Thời gian: 2-3 năm, chủ thể: các viện nghiên cứu và bệnh viện chuyên khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và chuyên gia y học cổ truyền: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn về hiệu quả cấy chỉ trong điều trị mất ngủ, giúp nâng cao kỹ năng và kiến thức chuyên môn.

  2. Nhân viên y tế tại các bệnh viện và phòng khám: Áp dụng phương pháp cấy chỉ trong thực hành lâm sàng, cải thiện hiệu quả điều trị mất ngủ không dùng thuốc, giảm phụ thuộc thuốc an thần.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên y học: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu lâm sàng, đánh giá hiệu quả điều trị và ứng dụng y học cổ truyền trong điều trị rối loạn giấc ngủ.

  4. Người bệnh mất ngủ và gia đình: Hiểu rõ về phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả, giúp lựa chọn giải pháp phù hợp, nâng cao chất lượng cuộc sống và sức khỏe tinh thần.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp cấy chỉ là gì và có an toàn không?
    Cấy chỉ là kỹ thuật đưa chỉ tự tiêu vào huyệt đạo để duy trì kích thích lâu dài, giúp điều hòa âm dương và cải thiện chức năng kinh lạc. Nghiên cứu cho thấy phương pháp này an toàn, ít tác dụng phụ, phù hợp với bệnh nhân mất ngủ kéo dài.

  2. Hiệu quả của cấy chỉ trong điều trị mất ngủ được đánh giá như thế nào?
    Hiệu quả được đánh giá qua thang điểm PSQI, thời gian đi vào giấc ngủ, thời lượng giấc ngủ và các triệu chứng liên quan. Sau 30 ngày điều trị, thời lượng giấc ngủ trung bình tăng từ 2,53 giờ lên 6,10 giờ, tổng điểm PSQI giảm rõ rệt.

  3. Phương pháp này có phù hợp với những đối tượng nào?
    Phù hợp với người mất ngủ thể Tâm Tỳ hư và Tâm Thận bất giao theo YHCT, đặc biệt là bệnh nhân mất ngủ kéo dài, có bệnh lý nền và không muốn sử dụng thuốc an thần lâu dài.

  4. Có cần kết hợp cấy chỉ với các phương pháp khác không?
    Có thể kết hợp với liệu pháp tâm lý, khí công, dưỡng sinh để tăng hiệu quả điều trị và cải thiện sức khỏe toàn diện. Việc kết hợp giúp giảm stress và nâng cao chất lượng giấc ngủ.

  5. Phương pháp cấy chỉ có thể thay thế hoàn toàn thuốc ngủ không?
    Cấy chỉ là phương pháp không dùng thuốc, có thể giảm hoặc thay thế thuốc ngủ trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, cần được chỉ định và theo dõi bởi chuyên gia để đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Kết luận

  • Phương pháp cấy chỉ cải thiện rõ rệt thời lượng và chất lượng giấc ngủ ở bệnh nhân mất ngủ thể Tâm Tỳ hư và Tâm Thận bất giao.
  • Thời gian ngủ trung bình tăng từ 2,53 giờ lên 6,10 giờ sau 30 ngày điều trị, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).
  • Tổng điểm PSQI giảm đáng kể, chứng tỏ giảm các rối loạn giấc ngủ và cải thiện chức năng ban ngày.
  • Phương pháp an toàn, ít tác dụng phụ, phù hợp với bệnh nhân mất ngủ kéo dài và có bệnh lý nền.
  • Khuyến nghị triển khai rộng rãi, đào tạo chuyên môn và nghiên cứu tiếp theo để hoàn thiện phác đồ điều trị.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và chuyên gia y học cổ truyền nên áp dụng và nghiên cứu thêm phương pháp cấy chỉ để nâng cao hiệu quả điều trị mất ngủ, đồng thời phổ biến kiến thức đến cộng đồng người bệnh.