Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông Việt Nam, giáo trình tiếng Anh đóng vai trò thiết yếu trong việc giảng dạy và học tập ngoại ngữ. Tại Trường Trung học Phổ thông Chuyên Ngoại ngữ (FLSS), Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội, giáo trình “Solutions Upper-intermediate” đã được sử dụng làm tài liệu chính cho học sinh chuyên Anh lớp 10 trong ba năm liên tiếp. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu đánh giá chính thức nào về mức độ phù hợp của giáo trình này với trình độ và kỳ vọng của học sinh. Nghiên cứu nhằm mục đích đánh giá sự phù hợp của nội dung và các kỹ năng ngôn ngữ trong giáo trình với trình độ tiếng Anh và kỳ vọng chung của học sinh lớp 10 chuyên Anh tại FLSS trong năm học 2014-2015.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, thu thập dữ liệu từ 70 học sinh thông qua bảng hỏi và 4 giáo viên qua phỏng vấn bán cấu trúc. Kết quả khảo sát cho thấy giáo trình “Solutions Upper-intermediate” phần nào phù hợp với trình độ học sinh, đặc biệt là kỹ năng đọc được đánh giá cao với 67% học sinh cho rằng độ dài và độ khó của đoạn đọc phù hợp. Tuy nhiên, kỹ năng nghe và ngữ pháp được nhận định là chưa đáp ứng tốt nhu cầu học tập của học sinh. Về mặt nội dung, giáo trình đáp ứng kỳ vọng chung của học sinh ở mức độ nhất định, với các chủ đề đa dạng và hấp dẫn, song vẫn cần bổ sung thêm các chủ đề thời sự và sinh động hơn.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin phản hồi khách quan giúp nhà trường và giáo viên điều chỉnh, cải tiến giáo trình nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh cho học sinh chuyên Anh tại FLSS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về đánh giá giáo trình và phương pháp đánh giá tài liệu giảng dạy ngoại ngữ. Theo Hutchinson và Waters (1987), đánh giá là việc xét đoán mức độ phù hợp của tài liệu với mục đích sử dụng cụ thể, không đơn thuần là phân loại tốt hay xấu. Tomlinson (2003) phân biệt rõ giữa phân tích tài liệu (chỉ tập trung vào nội dung) và đánh giá tài liệu (tập trung vào tác động của tài liệu đối với người học), trong đó đánh giá mang tính chủ quan hơn.

Về loại hình đánh giá, nghiên cứu áp dụng phương pháp đánh giá sau khi sử dụng (post-use evaluation), nhằm đo lường tác động thực tế của giáo trình đối với người học. Phương pháp đánh giá này giúp xác định điểm mạnh, điểm yếu của giáo trình qua quá trình sử dụng thực tế, từ đó đề xuất các điều chỉnh phù hợp.

Về tiêu chí đánh giá, nghiên cứu sử dụng bảng kiểm được điều chỉnh từ tiêu chí của Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam (MOET, 2015), tập trung vào nội dung chung, bốn kỹ năng ngôn ngữ (nghe, nói, đọc, viết) và nội dung ngôn ngữ (từ vựng, ngữ pháp). Tiêu chí này phù hợp với bối cảnh giảng dạy tiếng Anh tại Việt Nam và đặc thù của học sinh chuyên Anh lớp 10 tại FLSS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng hỏi với 70 học sinh lớp 10 chuyên Anh, chiếm khoảng 33,3% tổng số học sinh chuyên Anh lớp 10 tại FLSS. Mẫu được chọn theo phương pháp lấy mẫu hệ thống, đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ nhóm nghiên cứu.

Dữ liệu định tính được thu thập qua phỏng vấn bán cấu trúc với 4 giáo viên đang giảng dạy lớp 10 chuyên Anh. Phỏng vấn nhằm làm rõ thêm các quan điểm, nhận xét về giáo trình và thu thập đề xuất cải tiến.

Bảng hỏi gồm hai phần: phần thông tin cá nhân học sinh và phần đánh giá giáo trình theo thang điểm 3 mức (0 - kém, 1 - trung bình, 2 - tốt). Các câu hỏi được thiết kế dựa trên tiêu chí đánh giá của MOET, có bổ sung phần ghi chú để học sinh trình bày ý kiến chi tiết hơn. Phỏng vấn giáo viên tập trung vào đánh giá sự phù hợp của giáo trình với trình độ và kỳ vọng của học sinh, cũng như đề xuất cải tiến.

Quá trình thu thập dữ liệu diễn ra vào tháng 5 năm 2015, với tỷ lệ phản hồi bảng hỏi đạt 100%. Dữ liệu định lượng được xử lý thủ công, chuyển đổi sang tỷ lệ phần trăm làm cơ sở phân tích. Dữ liệu định tính được tổng hợp, phân tích nội dung để bổ sung và làm rõ kết quả định lượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phù hợp với trình độ học sinh:

    • Kỹ năng đọc được đánh giá cao nhất với 67% học sinh cho rằng độ dài và độ khó của đoạn đọc phù hợp, 28% đánh giá các bài tập đọc phù hợp.
    • Kỹ năng nói, viết và từ vựng được đánh giá tương đối phù hợp, với khoảng 56% học sinh hài lòng về độ khó các bài nói, 71% hài lòng với bài viết, và 70% cho rằng bài tập từ vựng phù hợp.
    • Kỹ năng nghe và ngữ pháp được đánh giá chưa phù hợp: 46-48% học sinh cho rằng các bài nghe quá dễ và ngắn, 65% học sinh cho rằng các điểm ngữ pháp không phù hợp trình độ, chỉ 17% hài lòng với bài tập ngữ pháp.

  2. Phù hợp với kỳ vọng chung của học sinh:

    • 57% học sinh đánh giá giáo trình có chủ đề đa dạng, 81% cho rằng giúp mở rộng kiến thức và trải nghiệm.
    • 76% hài lòng với sự đa dạng và tổ chức các hoạt động học tập, 80% đánh giá mục tiêu và hướng dẫn rõ ràng.
    • 100% học sinh đồng ý rằng giáo trình cân bằng giữa các hoạt động phát triển sự lưu loát và chính xác trong ngôn ngữ.
    • Kỹ năng nghe và nói chưa đáp ứng kỳ vọng: 50% học sinh không hài lòng với sự đa dạng các bài nghe, 69-84% cho rằng các hoạt động nói chưa đủ để phát triển kỹ năng giao tiếp.

  3. Phân tích chi tiết các kỹ năng:

    • Kỹ năng đọc và viết được đánh giá rất tích cực, với 100% học sinh cho rằng các đoạn đọc và bài viết đa dạng, phù hợp và có tính thực tiễn cao.
    • Kỹ năng nghe được đánh giá tốt về chất lượng âm thanh và tính xác thực, nhưng thiếu đa dạng trong các bài tập phát triển kỹ năng nghe chuyên sâu.
    • Kỹ năng nói được học sinh đánh giá cao về nội dung và hướng dẫn, nhưng giáo viên phản ánh thiếu các hoạt động giao tiếp thực hành như thảo luận nhóm, đóng vai, tranh luận.

  4. Nội dung ngôn ngữ:

    • Từ vựng được đánh giá phù hợp về mặt ngữ cảnh và phân bổ hợp lý trong toàn bộ giáo trình, tuy nhiên phạm vi từ vựng còn hạn chế.
    • Ngữ pháp được trình bày rõ ràng, có tính giao tiếp cao, tập trung vào cả hình thức và cách dùng, nhưng chưa đủ thách thức với trình độ học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo trình “Solutions Upper-intermediate” phần lớn đáp ứng được nhu cầu học tập của học sinh chuyên Anh lớp 10 tại FLSS, đặc biệt là kỹ năng đọc và viết, cũng như nội dung từ vựng và ngữ pháp cơ bản. Tuy nhiên, kỹ năng nghe và ngữ pháp được đánh giá là chưa phù hợp, có thể do giáo trình thiết kế các bài nghe quá đơn giản, không đủ độ dài và độ khó để phát triển kỹ năng nghe chuyên sâu. Điều này cũng phù hợp với nhận xét của giáo viên và học sinh về việc thiếu các hoạt động giao tiếp thực hành trong phần nói.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với xu hướng chung trong đánh giá giáo trình tiếng Anh tại Việt Nam, khi kỹ năng nghe và nói thường là những kỹ năng khó phát triển do thiếu tài liệu và hoạt động phù hợp. Việc giáo trình chưa cập nhật nhiều chủ đề thời sự cũng là điểm cần cải thiện để tăng tính hấp dẫn và thực tiễn cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm đánh giá “tốt”, “trung bình” và “kém” của từng kỹ năng, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt về mức độ phù hợp giữa các kỹ năng và nội dung.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường độ khó và độ dài các bài nghe: Thiết kế thêm các bài nghe có độ khó cao hơn, nội dung phong phú và đa dạng hơn, phù hợp với trình độ B2 của học sinh, nhằm nâng cao kỹ năng nghe chuyên sâu. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Ban biên soạn giáo trình và giáo viên FLSS.

  2. Bổ sung các hoạt động giao tiếp thực hành: Tăng cường các bài tập nói mang tính tương tác như thảo luận nhóm, đóng vai, tranh luận, thuyết trình để phát triển kỹ năng nói tự nhiên và linh hoạt. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Giáo viên và bộ phận chuyên môn FLSS.

  3. Mở rộng và cập nhật chủ đề: Thêm các chủ đề thời sự, văn hóa đương đại và các vấn đề gần gũi với học sinh để tăng tính hấp dẫn và thực tiễn của giáo trình. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Nhà xuất bản và ban biên soạn giáo trình.

  4. Tăng cường hướng dẫn và bài tập ngữ pháp nâng cao: Cung cấp thêm các bài tập ngữ pháp có độ khó cao hơn, kèm theo hướng dẫn chi tiết để học sinh có thể tự học và luyện tập hiệu quả. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Giáo viên và ban biên soạn giáo trình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh tại các trường chuyên: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về việc lựa chọn và đánh giá giáo trình phù hợp với trình độ học sinh chuyên, giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy và lựa chọn tài liệu.

  2. Ban giám hiệu và nhà quản lý giáo dục: Thông tin phản hồi từ học sinh và giáo viên giúp nhà quản lý có cơ sở để quyết định sử dụng, điều chỉnh hoặc thay thế giáo trình nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.

  3. Nhà biên soạn và xuất bản giáo trình: Kết quả nghiên cứu chỉ ra các điểm mạnh, điểm yếu của giáo trình hiện tại, từ đó hỗ trợ việc phát triển các phiên bản giáo trình mới phù hợp hơn với nhu cầu thực tế.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học chuyên ngành phương pháp giảng dạy tiếng Anh: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp đánh giá giáo trình, cách thiết kế nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực giáo dục ngoại ngữ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giáo trình “Solutions Upper-intermediate” có phù hợp với trình độ B2 của học sinh lớp 10 chuyên Anh không?
    Kết quả nghiên cứu cho thấy giáo trình phần lớn phù hợp với trình độ B2, đặc biệt là kỹ năng đọc, viết và từ vựng. Tuy nhiên, kỹ năng nghe và ngữ pháp cần được nâng cao để đáp ứng tốt hơn trình độ này.

  2. Phương pháp đánh giá giáo trình được sử dụng trong nghiên cứu là gì?
    Nghiên cứu áp dụng phương pháp đánh giá sau khi sử dụng (post-use evaluation) kết hợp bảng hỏi định lượng với học sinh và phỏng vấn định tính với giáo viên, dựa trên tiêu chí đánh giá của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

  3. Những kỹ năng nào trong giáo trình được đánh giá cao nhất?
    Kỹ năng đọc và viết được học sinh và giáo viên đánh giá cao nhất về độ phù hợp và tính thực tiễn, với tỷ lệ hài lòng trên 70%.

  4. Giáo trình có đáp ứng kỳ vọng về nội dung và chủ đề của học sinh không?
    Giáo trình đáp ứng kỳ vọng ở mức độ nhất định với các chủ đề đa dạng và hấp dẫn, tuy nhiên cần bổ sung thêm các chủ đề thời sự và gần gũi hơn với học sinh để tăng tính hấp dẫn.

  5. Có đề xuất nào để cải thiện giáo trình không?
    Nghiên cứu đề xuất tăng cường độ khó và đa dạng bài nghe, bổ sung hoạt động giao tiếp thực hành, cập nhật chủ đề mới và nâng cao bài tập ngữ pháp để phù hợp hơn với trình độ và nhu cầu học sinh.

Kết luận

  • Giáo trình “Solutions Upper-intermediate” phần lớn phù hợp với trình độ và kỳ vọng của học sinh chuyên Anh lớp 10 tại FLSS, đặc biệt là kỹ năng đọc, viết và từ vựng.
  • Kỹ năng nghe và ngữ pháp được đánh giá là chưa đáp ứng tốt, cần được cải tiến để nâng cao hiệu quả học tập.
  • Nội dung giáo trình đa dạng, hấp dẫn nhưng cần bổ sung thêm các chủ đề thời sự và các hoạt động giao tiếp thực hành.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh, cải tiến giáo trình nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh tại FLSS.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể với timeline rõ ràng nhằm hỗ trợ nhà trường và nhà xuất bản trong việc phát triển giáo trình phù hợp hơn trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Các bên liên quan tại FLSS và nhà xuất bản nên phối hợp triển khai các đề xuất cải tiến giáo trình, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá định kỳ để đảm bảo giáo trình luôn phù hợp với nhu cầu học tập và phát triển của học sinh.