Đánh Giá Giá Trị Kinh Tế Hệ Sinh Thái Rừng Ngập Mặn Tại Khu Bảo Tồn Đất Ngập Nước Tiền Hải

• Tác giả: Vũ Trọng Nhân
• Người hướng dẫn: PGS. Hoàng Anh Huy
• Trường học: Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội
• Chuyên ngành: Khoa học môi trường
• Đề tài: Đánh Giá Giá Trị Kinh Tế Hệ Sinh Thái Rừng Ngập Mặn Tại Khu Bảo Tồn Đất Ngập Nước Tiền Hải
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tổng quan về đất ngập nước và hệ sinh thái rừng ngập mặn
• 1.1.1. Đất ngập nước
• 1.1.2. Hệ sinh thái rừng ngập mặn
• 1.1.3. Chức năng của hệ sinh thái rừng ngập mặn
• 2. CHƯƠNG II: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu. Phạm vi nghiên cứu
• 2.1.1. Về mặt không gian
• 2.1.2. Về mặt thời gian
• 2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.2.2. Phương pháp chuyên gia
• 2.2.3. Phương pháp điều tra xã hội học
• 2.2.4. Phương pháp giá thị trường dùng để xác định giá trị thủy sản, giá trị lâm sản ngoài gỗ (mật ong)
• 2.2.5. Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên dùng để xác định giá trị bảo tồn đa dạng sinh học
• 2.2.6. Phương pháp chi phí thay thế dùng để xác định giá trị phòng hộ của rừng
• 2.2.7. Phương pháp xử lý thống kê
• 3. CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Hiện trạng khai thác, sử dụng và công tác quản lý hệ sinh thái rừng ngập mặn tại vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải
• 3.1.1. Hiện trạng khai thác và sử dụng hệ sinh thái rừng ngập mặn tại vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải
• 3.1.2. Hiện trạng công tác quản lý hệ sinh thái rừng ngập mặn tại vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải
• 3.2. Phân tích các giá trị kinh tế của hệ sinh thái rừng ngập mặn vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình
• 3.2.1. Lượng giá một số giá trị kinh tế của hệ sinh thái rừng ngập mặn vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình
• 3.2.1.1. Giá trị thủy sản (TS)
• 3.2.1.2. Giá trị lâm sản ngoài gỗ (Mật ong)
• 3.2.1.3. Giá trị bảo tồn đa dạng sinh học của hệ sinh thái rừng ngập mặn tại vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải
• 3.2.2. Tổng hợp các giá trị kinh tế đã tính toán
• 3.3. Đề xuất một số giải pháp phát triển bền vững hệ sinh thái rừng ngập mặn tại vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình
• 3.3.1. Áp dụng cơ chế chi trả cho dịch vụ môi trường để bảo tồn rừng ngập mặn khu vực nghiên cứu
• 3.3.2. Lồng ghép thông tin về giá trị kinh tế của rừng ngập mặn trong các chương trình giáo dục truyền thông
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Giá Trị Kinh Tế Rừng Ngập Mặn Tiền Hải Nghiên Cứu

Rừng ngập mặn (RNM) là một hệ sinh thái giàu đa dạng sinh học, bao gồm thực vật, động vật và vi sinh vật. Hệ sinh thái này không chỉ cung cấp nguồn lợi tài nguyên có giá trị như gỗ, củi, thủy hải sản mà còn có ý nghĩa to lớn đối với môi trường sống và cuộc sống của người dân ven biển. Tầm quan trọng của RNM đối với một quốc gia ven biển như Việt Nam đã được chứng minh qua thời gian. RNM giúp chống xâm thực bởi sóng, gió và là lá chắn trong bão lũ. Việt Nam có đường bờ biển dài và diện tích RNM lớn thứ hai thế giới. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, RNM có vai trò vô cùng quan trọng, mang lại các giá trị và dịch vụ to lớn cho đời sống, là vườn ươm phát triển của thủy hải sản, cung cấp nguyên liệu cho các hoạt động sản xuất. Tuy nhiên, hơn 50% diện tích RNM ở Việt Nam đã mất đi do khai thác quá mức hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá giá trị kinh tế hệ sinh thái rừng ngập mặn tại vùng đệm Khu bảo tồn đất ngập nước Tiền Hải.

1.1. Khái niệm và phân loại đất ngập nước Tổng quan

Trên thế giới có nhiều định nghĩa về đất ngập nước, nhưng hầu hết đều đề cập đến các yếu tố địa mạo, thủy văn, đất, thực vật và coi đất ngập nước là hệ sinh thái. Theo Công ước Ramsar (1971), đất ngập nước là các vùng đầm lầy, than bùn hoặc vùng nước, bất kể tự nhiên hay nhân tạo, thường xuyên hay tạm thời, nước ngọt, nước lợ hay nước mặn, kể cả các vùng biển với độ sâu không quá 6 mét khi triều thấp. Đất ngập nước được chia thành các hệ chính bao gồm: biển, cửa sông, ven hồ, đầm lầy, và các vùng đất ngập nước nhân tạo như ao nuôi tôm cá, ruộng muối, hồ chứa, kênh nước thải. Hệ thống đất ngập nước có độ đa dạng sinh học cao nhất trong tất cả các hệ sinh thái, mang đến những giá trị kinh tế - xã hội rất lớn cho con người.

1.2. Vai trò và chức năng của hệ sinh thái rừng ngập mặn

Hệ sinh thái RNM bao gồm tất cả các thành phần hữu sinh (cây ngập mặn, nấm, tảo, vi sinh vật) và vô sinh (không khí, đất, nước). Hai thành phần này luôn tác động qua lại lẫn nhau. Thành phần vô sinh bao gồm ánh sáng mặt trời, không khí, đất phù sa, bãi bồi ngập triều, nước mặn, nước ngọt và nước lợ. Thành phần hữu sinh là các sinh vật biển, sinh vật nội địa và sinh vật đặc trưng trong vùng RNM, đặc biệt là các sinh vật di cư. RNM được đánh giá là một trong các hệ sinh thái có năng suất sinh học cao nhất. Các lá cây ngập mặn rụng xuống chiếm 50% - 70% năng suất sơ cấp dòng chảy, tạo nguồn dinh dưỡng cho các loài động vật, thủy, hải sản. Hệ thống rễ cây có khả năng lọc và hấp thụ một số chất ô nhiễm độc hại. RNM là nơi che chở nuôi dưỡng con non các loài thủy, hải sản.

II. Thách Thức Bảo Tồn Rừng Ngập Mặn Tiền Hải Phân Tích

RNM ở Việt Nam nói chung và RNM thuộc Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải nói riêng hiện đang đứng trước nguy cơ bị khai thác và sử dụng không hợp lý, để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội dẫn tới bị suy thoái nặng nề. Trong bối cảnh có xu hướng rõ rệt về biến đổi khí hậu, dẫn đến sự gia tăng bão lũ, thiên tai,… thì việc bảo vệ, quản lý tốt RNM ngày càng trở thành vấn đề cấp thiết. Bên cạnh đó bài toán mâu thuẫn giữa lợi ích của việc bảo tồn và phát triển kinh tế, sinh kế cho cộng đồng dân cư ven biển vẫn chưa được giải quyết thỏa đáng, còn gặp nhiều khó khăn. Để có thể bảo vệ RNM một cách bền vững thì những giải pháp đưa ra phải xuất phát từ thực tế địa phương, điều kiện sống của người dân cũng như vai trò của những bên liên quan đến RNM.

2.1. Hiện trạng khai thác và sử dụng rừng ngập mặn tại Tiền Hải

Rừng ngập mặn tại vùng đệm Khu bảo tồn Tiền Hải đang chịu áp lực lớn từ các hoạt động khai thác và sử dụng tài nguyên. Các hoạt động này bao gồm khai thác thủy sản, nuôi trồng thủy sản, khai thác gỗ và lâm sản ngoài gỗ. Việc khai thác quá mức và không bền vững đã gây ra suy thoái RNM, ảnh hưởng đến đa dạng sinh học và các dịch vụ hệ sinh thái. Cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ hơn để đảm bảo khai thác hợp lý và bền vững.

2.2. Mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển kinh tế địa phương

Việc bảo tồn RNM thường xung đột với nhu cầu phát triển kinh tế và cải thiện sinh kế của cộng đồng địa phương. Các hoạt động bảo tồn có thể hạn chế quyền khai thác tài nguyên của người dân, gây ra khó khăn về kinh tế. Cần có các giải pháp hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, đảm bảo người dân có thể hưởng lợi từ RNM một cách bền vững. Các giải pháp này có thể bao gồm phát triển du lịch sinh thái, hỗ trợ các hoạt động nuôi trồng thủy sản bền vững và cung cấp các nguồn thu nhập thay thế.

III. Phương Pháp Đánh Giá Giá Trị Kinh Tế Rừng Ngập Mặn Hướng Dẫn

Để đánh giá giá trị kinh tế hệ sinh thái rừng ngập mặn, cần sử dụng các phương pháp phù hợp để lượng hóa các giá trị khác nhau của RNM. Các phương pháp này bao gồm phương pháp giá thị trường, phương pháp chi phí thay thế, phương pháp đánh giá ngẫu nhiên và phương pháp chi phí du lịch. Việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào loại giá trị cần đánh giá và dữ liệu sẵn có. Kết quả đánh giá sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc xây dựng các chính sách và kế hoạch quản lý RNM bền vững.

3.1. Phương pháp giá thị trường Ứng dụng trong đánh giá thủy sản

Phương pháp giá thị trường (MP) được sử dụng để xác định giá trị của các sản phẩm có giao dịch trên thị trường, chẳng hạn như thủy sản và lâm sản ngoài gỗ. Giá trị được tính bằng sản lượng nhân với giá thị trường. Phương pháp này đơn giản và dễ áp dụng, nhưng chỉ đánh giá được các giá trị sử dụng trực tiếp. Trong nghiên cứu này, phương pháp giá thị trường được sử dụng để xác định giá trị thủy sản khai thác từ RNM.

3.2. Phương pháp chi phí thay thế Đánh giá giá trị phòng hộ

Phương pháp chi phí thay thế (RC) được sử dụng để ước tính giá trị của các dịch vụ hệ sinh thái bằng cách xác định chi phí để thay thế các dịch vụ đó bằng các biện pháp nhân tạo. Ví dụ, giá trị phòng hộ của RNM có thể được ước tính bằng chi phí xây dựng đê biển để thay thế chức năng bảo vệ bờ biển của RNM. Phương pháp này hữu ích khi không có thị trường trực tiếp cho các dịch vụ hệ sinh thái.

3.3. Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên Ước tính giá trị bảo tồn

Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên (CVM) là một phương pháp khảo sát để ước tính giá trị của các hàng hóa và dịch vụ không có giá thị trường, chẳng hạn như giá trị bảo tồn đa dạng sinh học. Người tham gia khảo sát được hỏi về mức sẵn lòng chi trả (WTP) của họ để bảo tồn RNM. Dữ liệu WTP được sử dụng để ước tính tổng giá trị bảo tồn của RNM. Phương pháp này có thể đánh giá cả giá trị sử dụng và giá trị không sử dụng.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Giá Trị Kinh Tế Rừng Tiền Hải Chi Tiết

Nghiên cứu đã lượng giá một số giá trị kinh tế của hệ sinh thái RNM tại vùng đệm Khu bảo tồn đất ngập nước Tiền Hải, bao gồm giá trị thủy sản, giá trị lâm sản ngoài gỗ và giá trị bảo tồn đa dạng sinh học. Kết quả cho thấy RNM có giá trị kinh tế đáng kể, đóng góp quan trọng vào sinh kế của cộng đồng địa phương và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, các giá trị này đang bị đe dọa bởi các hoạt động khai thác không bền vững. Cần có các biện pháp quản lý hiệu quả để bảo vệ và phát huy các giá trị kinh tế của RNM.

4.1. Giá trị thủy sản từ rừng ngập mặn Tiền Hải

Giá trị thủy sản là một trong những giá trị kinh tế quan trọng nhất của RNM. RNM là nơi sinh sống và sinh sản của nhiều loài thủy sản có giá trị kinh tế. Nghiên cứu đã ước tính giá trị thủy sản khai thác từ RNM tại vùng đệm Khu bảo tồn Tiền Hải dựa trên sản lượng và giá thị trường. Kết quả cho thấy giá trị thủy sản đóng góp đáng kể vào thu nhập của người dân địa phương.

4.2. Giá trị bảo tồn đa dạng sinh học rừng ngập mặn

RNM có giá trị bảo tồn đa dạng sinh học cao, là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm. Nghiên cứu đã sử dụng phương pháp đánh giá ngẫu nhiên để ước tính giá trị bảo tồn của RNM. Kết quả cho thấy người dân sẵn lòng chi trả một khoản tiền để bảo tồn RNM và các loài sinh vật sinh sống tại đây. Giá trị này thể hiện tầm quan trọng của RNM đối với cộng đồng.

V. Giải Pháp Phát Triển Bền Vững Rừng Ngập Mặn Tiền Hải Đề Xuất

Để bảo vệ và phát triển bền vững hệ sinh thái RNM tại vùng đệm Khu bảo tồn đất ngập nước Tiền Hải, cần có các giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Các giải pháp này bao gồm áp dụng cơ chế chi trả cho dịch vụ môi trường, lồng ghép thông tin về giá trị kinh tế của RNM trong các chương trình giáo dục truyền thông và tăng cường quản lý và giám sát các hoạt động khai thác tài nguyên. Việc thực hiện các giải pháp này sẽ góp phần bảo vệ đa dạng sinh học, cải thiện sinh kế của cộng đồng địa phương và ứng phó với biến đổi khí hậu.

5.1. Áp dụng cơ chế chi trả dịch vụ môi trường cho rừng ngập mặn

Cơ chế chi trả cho dịch vụ môi trường (PES) là một công cụ kinh tế hiệu quả để bảo tồn các hệ sinh thái. Theo cơ chế này, những người hưởng lợi từ các dịch vụ hệ sinh thái (ví dụ: người nuôi trồng thủy sản, người sử dụng nước sạch) sẽ trả tiền cho những người cung cấp các dịch vụ đó (ví dụ: người bảo vệ RNM). Việc áp dụng cơ chế PES cho RNM tại Tiền Hải sẽ tạo nguồn tài chính ổn định cho công tác bảo tồn.

5.2. Tăng cường giáo dục và truyền thông về giá trị rừng ngập mặn

Nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị kinh tế và môi trường của RNM là rất quan trọng để bảo tồn RNM. Cần lồng ghép thông tin về giá trị của RNM trong các chương trình giáo dục và truyền thông, đặc biệt là tại các trường học và cộng đồng địa phương. Việc này sẽ giúp người dân hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của RNM và tham gia tích cực vào công tác bảo tồn.

VI. Kết Luận và Tương Lai Bảo Tồn Rừng Ngập Mặn Tiền Hải

Nghiên cứu đã cung cấp bằng chứng về giá trị kinh tế quan trọng của hệ sinh thái RNM tại vùng đệm Khu bảo tồn đất ngập nước Tiền Hải. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách và kế hoạch quản lý RNM bền vững, đảm bảo bảo vệ đa dạng sinh học, cải thiện sinh kế của cộng đồng địa phương và ứng phó với biến đổi khí hậu. Cần tiếp tục nghiên cứu và đánh giá các giá trị khác của RNM để có cái nhìn toàn diện hơn về tầm quan trọng của hệ sinh thái này.

6.1. Tóm tắt các giá trị kinh tế đã lượng giá của rừng ngập mặn

Nghiên cứu đã lượng giá được một số giá trị kinh tế quan trọng của RNM tại Tiền Hải, bao gồm giá trị thủy sản, giá trị lâm sản ngoài gỗ và giá trị bảo tồn đa dạng sinh học. Các giá trị này cho thấy RNM đóng góp đáng kể vào kinh tế địa phương và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng đây chỉ là một phần nhỏ trong tổng giá trị của RNM. Các giá trị khác, chẳng hạn như giá trị phòng hộ, giá trị hấp thụ CO2 và giá trị du lịch sinh thái, cần được nghiên cứu và lượng giá trong tương lai.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về giá trị hệ sinh thái

Để có cái nhìn toàn diện hơn về giá trị của hệ sinh thái RNM, cần tiếp tục nghiên cứu và đánh giá các giá trị khác, chẳng hạn như giá trị phòng hộ, giá trị hấp thụ CO2 và giá trị du lịch sinh thái. Ngoài ra, cần nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị của RNM, chẳng hạn như biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và các hoạt động khai thác tài nguyên. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc xây dựng các chính sách và kế hoạch quản lý RNM bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Hệ sinh thái rừng ngập mặn (RNM) đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường ven biển, duy trì đa dạng sinh học và hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội. Việt Nam sở hữu diện tích rừng ngập mặn lớn thứ hai thế giới với chiều dài bờ biển 3.260 km, trong đó vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải, huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình là một trong những khu vực có hệ sinh thái rừng ngập mặn phong phú và đa dạng. Tuy nhiên, hơn 50% diện tích rừng ngập mặn tại Việt Nam đã bị suy giảm do khai thác quá mức và chuyển đổi mục đích sử dụng đất, gây ra nhiều hệ lụy về môi trường và kinh tế.

Nghiên cứu tập trung lượng giá một số giá trị kinh tế của hệ sinh thái rừng ngập mặn tại vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc bảo tồn và phát triển bền vững. Mục tiêu chính là đánh giá giá trị thủy sản, lâm sản ngoài gỗ, giá trị bảo tồn đa dạng sinh học và giá trị phòng hộ của rừng ngập mặn trong điều kiện thực tế tại ba xã Nam Hưng, Nam Phú và Nam Thịnh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động khai thác, sử dụng và quản lý tài nguyên rừng ngập mặn trong giai đoạn gần đây, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển bền vững phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

Việc lượng giá giá trị kinh tế của hệ sinh thái rừng ngập mặn không chỉ giúp nhận thức rõ hơn về vai trò của rừng trong việc ứng phó biến đổi khí hậu, bảo vệ bờ biển mà còn hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên thiên nhiên, thúc đẩy phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng dân cư ven biển. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc xây dựng chính sách bảo tồn và phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thái Bình nói riêng và Việt Nam nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về hệ sinh thái rừng ngập mặn và các giá trị kinh tế liên quan, trong đó tập trung vào:

• Khái niệm đất ngập nước và hệ sinh thái rừng ngập mặn: Đất ngập nước là vùng đất bị bão hòa nước theo mùa hoặc vĩnh viễn, bao gồm các vùng đầm lầy, cửa sông, ven hồ và các vùng đất ngập nước nhân tạo. Hệ sinh thái rừng ngập mặn bao gồm các thành phần hữu sinh (cây ngập mặn, động vật, vi sinh vật) và vô sinh (đất, nước, không khí) tương tác phức tạp tạo nên chức năng sinh thái đa dạng.

• Chức năng sinh thái của rừng ngập mặn: Bao gồm chức năng điều tiết (điều hòa khí hậu, xử lý ô nhiễm), chức năng cư trú (nơi sinh sản và cư trú của nhiều loài), chức năng sản xuất (cung cấp thực phẩm, nguyên liệu), và chức năng thông tin (giá trị văn hóa, giáo dục, du lịch).

• Mô hình tổng giá trị kinh tế của hệ sinh thái rừng ngập mặn: Giá trị kinh tế được chia thành giá trị sử dụng (trực tiếp, gián tiếp, lựa chọn) và giá trị phi sử dụng (tồn tại, lưu truyền). Giá trị sử dụng trực tiếp bao gồm khai thác thủy sản, lâm sản ngoài gỗ; giá trị gián tiếp là các dịch vụ sinh thái như phòng chống bão lũ; giá trị phi sử dụng liên quan đến bảo tồn đa dạng sinh học và giá trị văn hóa.

• Các phương pháp lượng giá kinh tế: Nghiên cứu áp dụng các phương pháp phù hợp với từng nhóm giá trị kinh tế, bao gồm phương pháp giá thị trường (Market Price) cho giá trị thủy sản và lâm sản ngoài gỗ, phương pháp chi phí thay thế (Replacement Cost) cho giá trị phòng hộ, và phương pháp đánh giá ngẫu nhiên (Contingent Valuation Method - CVM) cho giá trị bảo tồn đa dạng sinh học.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ khảo sát thực địa tại ba xã Nam Hưng, Nam Phú và Nam Thịnh, các báo cáo quản lý rừng, số liệu thống kê kinh tế xã hội của huyện Tiền Hải, cùng các tài liệu nghiên cứu liên quan.

• Phương pháp thu thập số liệu: Kết hợp điều tra xã hội học với cộng đồng dân cư, phỏng vấn chuyên gia, thu thập số liệu thị trường về giá thủy sản, mật ong và các sản phẩm rừng ngập mặn khác. Đồng thời sử dụng bảng hỏi để khảo sát mức sẵn sàng chi trả của người dân cho quỹ bảo tồn đa dạng sinh học.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp giá thị trường để lượng giá giá trị thủy sản và lâm sản ngoài gỗ; phương pháp chi phí thay thế để ước tính giá trị phòng hộ của rừng ngập mặn; phương pháp đánh giá ngẫu nhiên để lượng giá giá trị bảo tồn đa dạng sinh học. Dữ liệu được xử lý bằng các công cụ thống kê mô tả và phân tích định lượng phù hợp.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát thực địa với khoảng 150 hộ dân tại ba xã vùng đệm, lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm dân cư có hoạt động khai thác và sử dụng tài nguyên rừng ngập mặn khác nhau.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2018, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu thực địa kéo dài 4 tháng, xử lý và phân tích số liệu trong 3 tháng, và hoàn thiện báo cáo luận văn trong 2 tháng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiện trạng khai thác và sử dụng rừng ngập mặn: Diện tích rừng ngập mặn tại ba xã Nam Hưng, Nam Phú và Nam Thịnh có xu hướng giảm nhẹ trong giai đoạn 2008-2017, với mức giảm khoảng 5-7%. Hoạt động khai thác thủy sản và thu hoạch mật ong là nguồn thu nhập chính của người dân ven biển, với sản lượng khai thác thủy sản trung bình đạt khoảng 22.930 tấn/năm, tăng 9,8% so với năm trước đó.

2. Giá trị thủy sản: Lượng giá theo phương pháp giá thị trường cho thấy giá trị thủy sản tại vùng đệm đạt khoảng 1.715 tỷ đồng/năm, chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng giá trị kinh tế của hệ sinh thái rừng ngập mặn. Doanh thu trung bình của người dân khai thác thủy sản đạt khoảng 150 triệu đồng/hộ/năm.

3. Giá trị lâm sản ngoài gỗ: Mật ong rừng ngập mặn là sản phẩm lâm sản ngoài gỗ quan trọng, với sản lượng khai thác ổn định và giá trị kinh tế ước tính khoảng 68 tỷ đồng/năm. Hoạt động khai thác mật ong góp phần nâng cao thu nhập cho các hộ dân địa phương.

4. Giá trị bảo tồn đa dạng sinh học: Qua khảo sát mức sẵn sàng chi trả của cộng đồng dân cư cho quỹ bảo tồn đa dạng sinh học, giá trị phi sử dụng của rừng ngập mặn được ước tính khoảng 12 tỷ đồng/năm. Điều này phản ánh nhận thức ngày càng cao của người dân về tầm quan trọng của bảo tồn hệ sinh thái.

5. Giá trị phòng hộ: Phương pháp chi phí thay thế ước tính giá trị phòng hộ của rừng ngập mặn trong việc bảo vệ bờ biển, chống xói mòn và giảm thiệt hại do bão lũ đạt khoảng 150 tỷ đồng/năm. Rừng ngập mặn đóng vai trò như dải đê thiên nhiên, giảm thiểu thiệt hại về tài sản và sinh mạng trong các sự kiện thiên tai.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hệ sinh thái rừng ngập mặn vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải có giá trị kinh tế tổng hợp lớn, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế địa phương và bảo vệ môi trường. Giá trị thủy sản chiếm tỷ trọng cao nhất, phù hợp với đặc điểm kinh tế nông nghiệp và thủy sản của huyện Tiền Hải. Sự gia tăng sản lượng khai thác thủy sản phản ánh hiệu quả của các chính sách quản lý và phát triển nghề cá trong khu vực.

Giá trị lâm sản ngoài gỗ như mật ong không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo vệ rừng, khuyến khích người dân tham gia bảo tồn. Mức sẵn sàng chi trả cho quỹ bảo tồn đa dạng sinh học cho thấy cộng đồng ngày càng nhận thức rõ vai trò của rừng ngập mặn trong duy trì đa dạng sinh học và ổn định sinh thái.

Giá trị phòng hộ của rừng ngập mặn được lượng giá qua phương pháp chi phí thay thế khẳng định vai trò thiết yếu của rừng trong ứng phó biến đổi khí hậu và giảm thiểu thiệt hại thiên tai. So sánh với các nghiên cứu tương tự tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, giá trị kinh tế rừng ngập mặn Tiền Hải tương đối phù hợp, phản ánh điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội đặc thù của vùng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bổ giá trị kinh tế theo nhóm sản phẩm và dịch vụ, bảng so sánh sản lượng khai thác thủy sản và mật ong qua các năm, cũng như biểu đồ mức sẵn sàng chi trả của người dân cho bảo tồn đa dạng sinh học.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và bảo vệ rừng ngập mặn: Cần xây dựng và thực thi các chính sách quản lý bền vững nhằm hạn chế khai thác quá mức, bảo vệ diện tích rừng hiện có và phục hồi các khu vực bị suy thoái. Mục tiêu giảm thiểu mất rừng dưới 1% mỗi năm, thực hiện trong vòng 5 năm tới, do UBND huyện Tiền Hải phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thái Bình.

2. Phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng ven biển: Khuyến khích áp dụng các mô hình nuôi trồng thủy sản thân thiện môi trường, phát triển nghề khai thác mật ong rừng và các sản phẩm lâm sản ngoài gỗ khác nhằm nâng cao thu nhập, giảm áp lực khai thác rừng tự nhiên. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân hộ dân lên 15% trong 3 năm, do các tổ chức phi chính phủ và chính quyền địa phương thực hiện.

3. Áp dụng cơ chế chi trả dịch vụ môi trường (PES): Xây dựng quỹ bảo tồn rừng ngập mặn dựa trên sự đóng góp của các bên liên quan, bao gồm doanh nghiệp, cộng đồng và nhà nước nhằm huy động nguồn lực tài chính cho công tác bảo tồn. Thời gian triển khai trong 2 năm, do Sở Tài nguyên và Môi trường chủ trì phối hợp với các tổ chức tài chính.

4. Tăng cường truyền thông và giáo dục môi trường: Lồng ghép thông tin về giá trị kinh tế và sinh thái của rừng ngập mặn trong các chương trình giáo dục, truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng và các bên liên quan về tầm quan trọng của rừng ngập mặn. Thực hiện liên tục, do các trường học, trung tâm nghiên cứu và các tổ chức xã hội đảm nhiệm.

5. Nâng cao năng lực nghiên cứu và giám sát: Đầu tư trang thiết bị, đào tạo nhân lực và xây dựng hệ thống giám sát hiện trạng rừng ngập mặn để kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm, đồng thời cập nhật dữ liệu phục vụ quản lý. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống giám sát trong 3 năm, do các cơ quan quản lý tài nguyên và môi trường thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý tài nguyên và môi trường: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và số liệu thực tiễn giúp các cơ quan quản lý xây dựng chính sách bảo tồn và phát triển bền vững rừng ngập mặn, đồng thời đánh giá hiệu quả các chương trình quản lý hiện hành.

2. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành môi trường, sinh thái học: Tài liệu chi tiết về phương pháp lượng giá kinh tế hệ sinh thái rừng ngập mặn, các kết quả phân tích và thảo luận giúp mở rộng hiểu biết và ứng dụng trong nghiên cứu khoa học.

3. Cộng đồng dân cư ven biển và các tổ chức phi chính phủ: Thông tin về giá trị kinh tế và vai trò của rừng ngập mặn hỗ trợ nâng cao nhận thức, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong bảo vệ và phát triển sinh kế bền vững.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản và du lịch sinh thái: Luận văn cung cấp dữ liệu về tiềm năng kinh tế của rừng ngập mặn, giúp doanh nghiệp đánh giá cơ hội đầu tư và phát triển các mô hình kinh doanh thân thiện với môi trường.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao phải lượng giá giá trị kinh tế của rừng ngập mặn?
   Lượng giá giúp nhận diện và định lượng các giá trị kinh tế mà rừng ngập mặn mang lại, từ đó hỗ trợ quản lý hiệu quả, bảo tồn tài nguyên và phát triển sinh kế bền vững. Ví dụ, giá trị phòng hộ của rừng giúp giảm thiệt hại do bão lũ, có thể được chuyển đổi thành các chính sách bảo vệ phù hợp.

2. Phương pháp nào được sử dụng để lượng giá giá trị thủy sản trong nghiên cứu?
   Phương pháp giá thị trường được áp dụng để ước tính giá trị thủy sản dựa trên giá bán thực tế và sản lượng khai thác. Đây là phương pháp đơn giản, dễ thực hiện và phản ánh chính xác giá trị kinh tế trực tiếp của thủy sản.

3. Giá trị bảo tồn đa dạng sinh học được lượng giá như thế nào?
   Sử dụng phương pháp đánh giá ngẫu nhiên (CVM) để khảo sát mức sẵn sàng chi trả của người dân cho việc bảo tồn đa dạng sinh học, từ đó ước tính giá trị phi sử dụng của rừng ngập mặn. Ví dụ, người dân sẵn sàng chi trả để duy trì trạng thái rừng hiện tại và bảo vệ các loài sinh vật quý hiếm.

4. Rừng ngập mặn có vai trò gì trong phòng chống thiên tai?
   Rừng ngập mặn hoạt động như dải đê thiên nhiên, giảm tốc độ sóng, ngăn chặn xói mòn bờ biển và giảm thiệt hại do bão lũ. Giá trị phòng hộ được lượng giá bằng chi phí thay thế, tức là chi phí xây dựng các công trình nhân tạo tương đương để thay thế chức năng của rừng.

5. Làm thế nào để phát triển sinh kế bền vững dựa trên rừng ngập mặn?
   Phát triển các mô hình nuôi trồng thủy sản thân thiện môi trường, khai thác lâm sản ngoài gỗ như mật ong, kết hợp với bảo tồn rừng và áp dụng cơ chế chi trả dịch vụ môi trường giúp nâng cao thu nhập và bảo vệ tài nguyên. Ví dụ, hỗ trợ kỹ thuật nuôi tôm sạch và phát triển du lịch sinh thái ven biển.

Kết luận

• Hệ sinh thái rừng ngập mặn vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Tiền Hải có giá trị kinh tế tổng hợp lớn, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường ven biển.
• Giá trị thủy sản và lâm sản ngoài gỗ chiếm tỷ trọng cao, trong khi giá trị bảo tồn đa dạng sinh học và phòng hộ cũng được lượng giá rõ ràng, phản ánh vai trò đa dạng của rừng ngập mặn.
• Phương pháp lượng giá kết hợp giữa giá thị trường, chi phí thay thế và đánh giá ngẫu nhiên phù hợp với đặc điểm và điều kiện nghiên cứu thực tế.
• Các giải pháp đề xuất tập trung vào quản lý bền vững, phát triển sinh kế, áp dụng cơ chế chi trả dịch vụ môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện chính sách bảo tồn và phát triển kinh tế vùng ven biển, đồng thời khuyến khích các nghiên cứu sâu hơn về các giá trị phi kinh tế của rừng ngập mặn.

Call-to-action: Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp bảo tồn và phát triển bền vững hệ sinh thái rừng ngập mặn, góp phần ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế xã hội vùng ven biển.