Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2015 - 2022, thị xã Bình Long, tỉnh Bình Phước đã thực hiện 38 dự án thu hồi đất với tổng diện tích lên đến 74,47 ha, ảnh hưởng đến 1.918 hộ gia đình, cá nhân và tổ chức. Số tiền bồi thường, hỗ trợ và tái định cư chi trả cho các dự án này là rất lớn, phản ánh quy mô và tầm quan trọng của công tác này trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, trong cùng giai đoạn, đã có 328 đơn khiếu nại liên quan đến thu hồi đất, chiếm 17,10% tổng số trường hợp, trong đó khiếu nại về giá bồi thường chiếm tỷ lệ cao nhất với 42,38%. Ba dự án trọng điểm được nghiên cứu chi tiết gồm: nâng cấp, mở rộng đường ĐT 752; vùng đệm nhà máy xi măng Bình Phước giai đoạn 2; và nâng cấp, mở rộng đường Nguyễn Thái Học nối dài, với tổng diện tích thu hồi đất 38,13 ha và 352 hộ bị ảnh hưởng. Tỷ lệ khiếu nại tại ba dự án này là 17,90%, chủ yếu xoay quanh giá bồi thường (36,51%), tái định cư và chính sách hỗ trợ (34,92%).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại thị xã Bình Long, phân tích các tồn tại, vướng mắc và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm thúc đẩy tiến độ thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn thị xã Bình Long, với dữ liệu thu thập từ năm 2015 đến 2022, khảo sát trực tiếp người dân và cán bộ liên quan trong giai đoạn đầu năm 2023. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hoàn thiện cơ sở lý luận về quản lý đất đai và thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, góp phần ổn định đời sống người dân và phát triển bền vững địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về đất đai: Định nghĩa quản lý nhà nước về đất đai là tổng hợp các hoạt động của cơ quan nhà nước nhằm bảo vệ quyền sở hữu đất đai, quản lý sử dụng, phân phối và giám sát quỹ đất theo quy hoạch và pháp luật. Nguyên tắc quản lý bao gồm tính pháp luật, thống nhất, tiết kiệm và phát triển bền vững.

  • Mô hình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: Phân biệt rõ ràng giữa bồi thường (trả lại giá trị thiệt hại), hỗ trợ (chính sách trợ giúp ổn định đời sống, chuyển đổi nghề nghiệp) và tái định cư (bố trí chỗ ở mới cho người bị thu hồi đất). Các khái niệm chính gồm giá đất cụ thể, phương pháp định giá đất, quy trình thu hồi đất và giải quyết khiếu nại.

  • Khung pháp lý về thu hồi đất và bồi thường: Dựa trên Luật Đất đai 2013 và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 47/2014/NĐ-CP, Thông tư 37/2014/TT-BTNMT, Thông tư 33/2017/TT-BTNMT, quy định chi tiết về trình tự, thủ tục, điều kiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Phước, Trung tâm Phát triển Quỹ đất, UBND thị xã Bình Long và các phòng ban liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 78 hộ gia đình bị ảnh hưởng tại 3 dự án trọng điểm, cùng phỏng vấn 24 cán bộ chuyên gia tham gia công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng công thức Yamane với sai số 5% và độ tin cậy 95%, mẫu khảo sát được phân bổ theo tỷ lệ diện tích và số hộ bị ảnh hưởng tại từng dự án.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ khiếu nại, phân tích định tính các vướng mắc và đánh giá mức độ đồng thuận qua thang đo Likert. Phân tích quy định pháp luật và áp dụng thực tế tại địa phương.

  • Phương pháp bản đồ: Xây dựng bản đồ hiện trạng sử dụng đất năm 2015, 2022 và quy hoạch đến năm 2030, cùng bản đồ vị trí các dự án thu hồi đất, hỗ trợ minh họa trực quan cho kết quả nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ 2015 đến 2022, khảo sát và phỏng vấn từ tháng 01 đến tháng 02 năm 2023, phân tích và hoàn thiện luận văn trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu hồi đất và bồi thường: Trong giai đoạn 2015 - 2022, thị xã Bình Long thực hiện 38 dự án thu hồi đất với tổng diện tích 74,47 ha, ảnh hưởng đến 1.918 hộ. Ba dự án trọng điểm chiếm 38,13 ha với 352 hộ bị ảnh hưởng. Tổng chi phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là rất lớn, phản ánh quy mô đầu tư và mức độ ảnh hưởng sâu rộng.

  2. Tỷ lệ khiếu nại cao và nguyên nhân chủ yếu: Tổng số đơn khiếu nại liên quan thu hồi đất là 328 đơn, chiếm 17,10%. Tại ba dự án nghiên cứu, có 63 đơn khiếu nại (17,90%), trong đó khiếu nại về giá bồi thường chiếm 36,51%, khiếu nại về tái định cư và chính sách hỗ trợ chiếm 34,92%. Nguyên nhân chính là do giá bồi thường chưa phản ánh đúng giá thị trường và chưa đáp ứng kỳ vọng của người dân.

  3. Kết quả giải quyết khiếu nại: Trong số các đơn khiếu nại, 44,44% được xác định là sai, 31,75% hộ dân đã rút đơn khiếu nại sau khi được giải thích và hỗ trợ. Điều này cho thấy công tác giải quyết khiếu nại có hiệu quả nhưng vẫn còn tồn tại những bất cập trong quá trình thực hiện.

  4. Khó khăn trong công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: Qua khảo sát cán bộ và người dân, các khó khăn nổi bật gồm: quy trình thủ tục phức tạp, nguồn lực nhân sự và tài chính hạn chế, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế, và hệ thống hồ sơ địa chính chưa hoàn chỉnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại thị xã Bình Long đã đạt được những kết quả nhất định, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tuy nhiên, tỷ lệ khiếu nại cao phản ánh sự chưa hài lòng của người dân, đặc biệt về giá bồi thường và chính sách hỗ trợ. Nguyên nhân chủ yếu là do giá đất bồi thường chưa sát với giá thị trường, quy trình thực hiện còn phức tạp và thiếu minh bạch, cũng như hạn chế về nguồn lực và cơ sở vật chất.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như thành phố Dĩ An, quận Thủ Đức và thành phố Rạch Giá, các vấn đề tương tự cũng được ghi nhận, cho thấy đây là thách thức chung trong công tác thu hồi đất ở Việt Nam. Việc áp dụng các quy định pháp luật mới đã cải thiện phần nào tình hình, nhưng cần tiếp tục hoàn thiện chính sách và nâng cao năng lực thực thi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ khiếu nại theo loại (bồi thường, hỗ trợ, tái định cư), bảng tổng hợp chi phí bồi thường và diện tích thu hồi theo từng dự án, cũng như bản đồ vị trí các dự án và khu tái định cư để minh họa trực quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách pháp luật: Rà soát, điều chỉnh các quy định về giá đất bồi thường để sát với giá thị trường, đảm bảo công bằng và minh bạch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh Bình Phước phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường.

  2. Nâng cao chất lượng nhân lực: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ làm công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, nâng cao kỹ năng xử lý tình huống và giải quyết khiếu nại. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Sở Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm Phát triển Quỹ đất.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và công nghệ: Đầu tư trang thiết bị, phần mềm quản lý hồ sơ địa chính, bản đồ số và hệ thống thông tin đất đai để nâng cao hiệu quả quản lý và minh bạch thông tin. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: UBND thị xã Bình Long, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  4. Nâng cao nhận thức pháp luật của người dân: Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật đất đai, tổ chức đối thoại, giải thích chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư để người dân hiểu và đồng thuận. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND các phường, xã, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

  5. Đảm bảo việc làm và thu nhập cho người dân có đất thu hồi: Phát triển các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm ổn định cho người dân bị ảnh hưởng. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, UBND thị xã Bình Long.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai: Nghiên cứu cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng giúp nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, từ đó cải thiện quy trình và chính sách.

  2. Nhà đầu tư và chủ dự án phát triển hạ tầng: Hiểu rõ các quy trình, khó khăn và giải pháp trong thu hồi đất giúp chủ động trong kế hoạch triển khai dự án, giảm thiểu rủi ro pháp lý và xã hội.

  3. Học viên, nghiên cứu sinh ngành quản lý đất đai, phát triển đô thị: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu thực tiễn và áp dụng lý thuyết quản lý đất đai trong bối cảnh địa phương.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về quyền lợi, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, từ đó tham gia tích cực vào quá trình thu hồi đất và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại Bình Long có những khó khăn gì?
    Khó khăn chính gồm giá bồi thường chưa sát với giá thị trường, quy trình thủ tục phức tạp, nguồn lực nhân sự và tài chính hạn chế, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, và nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế.

  2. Tỷ lệ khiếu nại về thu hồi đất tại Bình Long như thế nào?
    Tỷ lệ khiếu nại liên quan thu hồi đất trong giai đoạn 2015-2022 là khoảng 17,10%, trong đó khiếu nại về giá bồi thường chiếm tỷ lệ cao nhất với 42,38%.

  3. Phương pháp xác định giá bồi thường đất được áp dụng ra sao?
    Giá bồi thường được xác định bằng giá đất trong bảng giá do UBND tỉnh ban hành nhân với hệ số điều chỉnh giá đất, dựa trên các hợp đồng chuyển nhượng thực tế và khảo sát giá thị trường.

  4. Người dân có thể làm gì khi không đồng ý với phương án bồi thường?
    Người dân có quyền khiếu nại, yêu cầu đối thoại và giải trình với cơ quan có thẩm quyền. Trong một số trường hợp, họ có thể thuê tổ chức định giá tư nhân để định giá lại chi phí thiệt hại.

  5. Các giải pháp chính để cải thiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là gì?
    Bao gồm hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao chất lượng nhân lực, cải thiện cơ sở vật chất, nâng cao nhận thức pháp luật của người dân và đảm bảo việc làm, thu nhập cho người bị thu hồi đất.

Kết luận

  • Thị xã Bình Long đã thực hiện thu hồi đất với quy mô lớn, ảnh hưởng đến gần 2.000 hộ trong giai đoạn 2015-2022, với nhiều dự án trọng điểm được nghiên cứu chi tiết.
  • Tỷ lệ khiếu nại về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư còn cao, chủ yếu do giá bồi thường chưa phù hợp và chính sách hỗ trợ chưa đáp ứng kỳ vọng.
  • Công tác giải quyết khiếu nại đã đạt một số kết quả tích cực nhưng vẫn cần nâng cao hiệu quả và minh bạch hơn.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực cán bộ, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường tuyên truyền pháp luật nhằm thúc đẩy tiến độ và chất lượng công tác thu hồi đất.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, nhà đầu tư và cộng đồng dân cư, góp phần phát triển bền vững thị xã Bình Long trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật chính sách để đảm bảo quyền lợi của người dân và hiệu quả quản lý đất đai.