Tổng quan nghiên cứu

Thị xã Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa, với diện tích tự nhiên 45.560,99 ha và dân số khoảng 307.304 người, đang trong quá trình phát triển kinh tế mạnh mẽ, đặc biệt nhờ vào sự hình thành và phát triển của Khu kinh tế Nghi Sơn. Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm đạt khoảng 24,4% vào năm 2021, trong đó ngành công nghiệp - xây dựng chiếm tỷ trọng lớn nhất với 27,6%. Sự phát triển này kéo theo nhu cầu sử dụng đất tăng cao, đặc biệt cho các dự án hạ tầng trọng điểm như tuyến đường Đông Tây 4 đi qua phường Hải Thượng. Tuy nhiên, công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư (BT, HT, TĐC) khi Nhà nước thu hồi đất vẫn còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả dự án.

Luận văn tập trung đánh giá việc thực hiện chính sách BT, HT và TĐC dự án xây dựng tuyến đường Đông Tây 4 tại phường Hải Thượng, nhằm phân tích thực trạng, những tồn tại và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Nghiên cứu sử dụng số liệu thu thập từ năm 2013 đến 2022, với phạm vi nghiên cứu tại địa bàn phường Hải Thượng, thị xã Nghi Sơn. Mục tiêu cụ thể gồm: đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, hiện trạng sử dụng đất; đánh giá kết quả công tác BT, GPMB; đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện chính sách quản lý đất đai, đảm bảo quyền lợi người dân bị thu hồi đất, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Qua đó, hỗ trợ ổn định đời sống, tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án đầu tư phát triển hạ tầng, góp phần nâng cao chất lượng quản lý Nhà nước về đất đai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về quyền sử dụng đất và bồi thường thiệt hại: Theo Luật Đất đai 2013, quyền sử dụng đất là tài sản được Nhà nước bảo hộ, người sử dụng đất khi bị thu hồi phải được bồi thường tương xứng về đất và tài sản gắn liền. Bồi thường không chỉ là giá trị vật chất mà còn bao gồm hỗ trợ ổn định đời sống, đào tạo nghề, bố trí việc làm.

  2. Mô hình quản lý giải phóng mặt bằng (GPMB): Bao gồm các bước từ công bố chủ trương thu hồi đất, lập phương án bồi thường, lấy ý kiến, chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ và bố trí tái định cư, đến bàn giao mặt bằng và cưỡng chế nếu cần thiết. Mô hình này nhấn mạnh nguyên tắc công khai, minh bạch, công bằng và kịp thời trong thực hiện chính sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: bồi thường về đất, hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất, tái định cư bắt buộc, giải phóng mặt bằng, giá đất cụ thể, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật, số liệu thống kê của UBND thị xã Nghi Sơn, Ban Quản lý Khu kinh tế Nghi Sơn, các tài liệu liên quan đến dự án tuyến đường Đông Tây 4 và chính sách đất đai.

  • Số liệu sơ cấp: Khảo sát thực địa, phỏng vấn sâu 20 cán bộ quản lý đất đai, địa chính, Ban Quản lý Khu kinh tế và 141 hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án (chiếm 50% tổng số hộ bị thu hồi đất), phân chia theo nhóm mất đất sản xuất, mất một phần đất ở và mất hoàn toàn đất ở.

Phương pháp phân tích so sánh được áp dụng để đối chiếu thực trạng thực hiện chính sách với quy định pháp luật hiện hành. Cỡ mẫu khảo sát đảm bảo tính đại diện, phương pháp chọn mẫu theo phân tầng nhằm phản ánh đa dạng các nhóm đối tượng bị ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu từ tháng 6/2021 đến tháng 4/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội thuận lợi cho phát triển dự án: Thị xã Nghi Sơn có vị trí địa lý chiến lược với diện tích đất nông nghiệp chiếm khoảng 31% tổng diện tích, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đạt 24,4% năm 2021, thu nhập bình quân đầu người đạt 55 triệu đồng/năm. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp (giảm 5% so với 2015) và tăng tỷ trọng công nghiệp - xây dựng (tăng 7,5%).

  2. Công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng còn nhiều tồn tại: Trong tổng số 8.686 quyết định thu hồi đất, diện tích thu hồi trên 298,98 ha, công tác bồi thường và hỗ trợ gặp khó khăn do chênh lệch giá đất bồi thường so với giá thị trường, thủ tục hành chính kéo dài, khiếu kiện kéo dài. Khoảng 33% người dân cho rằng đơn giá bồi thường tài sản chưa phù hợp, 20% cán bộ gặp khó khăn trong xác minh nguồn gốc đất.

  3. Ảnh hưởng đến đời sống người dân: Sau thu hồi đất, nhiều hộ dân mất đất sản xuất gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm mới, khoảng 25,3% lao động vẫn làm nông nghiệp nhưng với thu nhập bấp bênh. Người dân chưa biết cách sử dụng hiệu quả tiền bồi thường, dẫn đến khó khăn trong ổn định đời sống. Tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt 80%, tuy nhiên việc chuyển đổi nghề còn hạn chế.

  4. Hiệu quả tái định cư chưa đồng đều: Khu tái định cư được xây dựng nhưng chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu về hạ tầng, dịch vụ và việc làm cho người dân. Một số hộ không có nhu cầu tái định cư hoặc không hài lòng với vị trí, chất lượng nhà ở mới, dẫn đến chậm bàn giao mặt bằng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do sự chênh lệch giữa giá bồi thường do Nhà nước quy định và giá thị trường, thủ tục hành chính phức tạp, công tác xác minh nguồn gốc đất còn sai sót, cũng như hạn chế trong công tác tuyên truyền, vận động người dân. So với các nghiên cứu tại Bắc Giang và Hà Tĩnh, các yếu tố tài chính và chính sách có ảnh hưởng lớn đến tiến độ GPMB. Kết quả khảo sát tại Nghi Sơn tương đồng với các nghiên cứu cho thấy đời sống người dân sau thu hồi đất phụ thuộc nhiều vào trình độ học vấn và khả năng chuyển đổi nghề nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các nhóm hộ bị ảnh hưởng theo loại đất thu hồi, biểu đồ so sánh giá bồi thường và giá thị trường, bảng tổng hợp ý kiến người dân về mức độ hài lòng với chính sách bồi thường và tái định cư.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm đảm bảo quyền lợi người dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến chính sách định giá đất bồi thường: Điều chỉnh đơn giá bồi thường sát với giá thị trường, áp dụng cơ chế tham vấn người dân và chuyên gia để đảm bảo công bằng, minh bạch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh Thanh Hóa, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  2. Đơn giản hóa thủ tục hành chính: Rút ngắn thời gian thẩm định, phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: UBND thị xã Nghi Sơn, các phòng ban liên quan.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động: Tổ chức các buổi đối thoại, tập huấn cho người dân về quyền lợi, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; nâng cao nhận thức pháp luật đất đai. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND phường Hải Thượng, các tổ chức xã hội.

  4. Phát triển hạ tầng và dịch vụ khu tái định cư: Đầu tư đồng bộ hạ tầng kỹ thuật, tạo việc làm, hỗ trợ đào tạo nghề cho người dân tái định cư nhằm ổn định đời sống. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: Ban Quản lý Khu kinh tế Nghi Sơn, UBND thị xã.

  5. Xây dựng cơ chế giải quyết khiếu nại hiệu quả: Thiết lập kênh tiếp nhận, xử lý khiếu nại nhanh chóng, công khai, minh bạch để giảm thiểu tranh chấp kéo dài. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: UBND thị xã, các cơ quan pháp luật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý Nhà nước về đất đai: Nâng cao hiểu biết về thực trạng và giải pháp quản lý bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ tái định cư, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý.

  2. Nhà đầu tư và Ban Quản lý dự án: Hiểu rõ các khó khăn, vướng mắc trong công tác bồi thường, hỗ trợ để chủ động phối hợp với chính quyền địa phương, giảm thiểu rủi ro dự án.

  3. Người dân bị thu hồi đất và các tổ chức xã hội: Nắm bắt quyền lợi, chính sách áp dụng, từ đó bảo vệ quyền lợi hợp pháp, tham gia đóng góp ý kiến xây dựng chính sách.

  4. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực quản lý đất đai, phát triển đô thị: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, phân tích chuyên sâu về chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại địa phương có tốc độ phát triển nhanh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách bồi thường đất đai tại dự án tuyến đường Đông Tây 4 được thực hiện như thế nào?
    Chính sách bồi thường dựa trên Luật Đất đai 2013 và Nghị định 47/2014/NĐ-CP, bao gồm bồi thường về đất, tài sản gắn liền với đất, hỗ trợ ổn định đời sống và tái định cư. Người dân được chi trả tiền bồi thường hoặc bố trí đất, nhà ở tái định cư theo phương án đã phê duyệt.

  2. Nguyên nhân chính gây chậm tiến độ giải phóng mặt bằng là gì?
    Chủ yếu do chênh lệch giá bồi thường so với giá thị trường, thủ tục hành chính phức tạp, khó khăn trong xác minh nguồn gốc đất, khiếu kiện kéo dài và hạn chế trong công tác tuyên truyền, vận động người dân.

  3. Người dân bị thu hồi đất có được hỗ trợ đào tạo nghề và tìm việc làm không?
    Có, theo quy định, người dân mất đất nông nghiệp hoặc đất ở phải di chuyển chỗ ở được hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm nhằm ổn định thu nhập và đời sống.

  4. Khu tái định cư có đáp ứng được nhu cầu của người dân không?
    Khu tái định cư đã được xây dựng nhưng còn hạn chế về hạ tầng, dịch vụ và việc làm, một số hộ không hài lòng về vị trí và chất lượng nhà ở, dẫn đến khó khăn trong ổn định cuộc sống.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu khiếu kiện trong công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng?
    Cần tăng cường công khai minh bạch, tham vấn ý kiến người dân, điều chỉnh giá bồi thường sát thực tế, đơn giản hóa thủ tục, đồng thời thiết lập cơ chế giải quyết khiếu nại nhanh chóng, công bằng.

Kết luận

  • Thị xã Nghi Sơn có điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội thuận lợi, với tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 24,4% năm 2021, tạo động lực phát triển các dự án hạ tầng trọng điểm.
  • Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dự án tuyến đường Đông Tây 4 còn nhiều tồn tại như chênh lệch giá bồi thường, thủ tục kéo dài, khiếu kiện và khó khăn trong ổn định đời sống người dân.
  • Người dân bị thu hồi đất gặp khó khăn trong chuyển đổi nghề nghiệp và sử dụng hiệu quả tiền bồi thường, ảnh hưởng đến thu nhập và ổn định xã hội.
  • Cần cải tiến chính sách định giá đất, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường tuyên truyền, phát triển hạ tầng khu tái định cư và xây dựng cơ chế giải quyết khiếu nại hiệu quả.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách quản lý đất đai, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại thị xã Nghi Sơn.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và nhà đầu tư cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, đảm bảo quyền lợi người dân và tiến độ dự án. Đề nghị các bên liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để phát huy tối đa lợi ích chung.