Đánh Giá Chất Lượng Quản Lý Nghiên Cứu Khoa Học Trong Trường Đại Học

Kinh tế Việt Nam tăng trưởng nhanh từ năm 1986, nhưng đang đối mặt với "bẫy thu nhập trung bình" và "bẫy công nghệ thấp". Để duy trì tăng trưởng bền vững, cần cải thiện năng lực cạnh tranh. Tri thức, chủ yếu từ các trường đại học (ĐH), đóng vai trò quan trọng trong chính sách KH&CN. Vị thế và năng suất của hệ thống ĐH trở thành mục tiêu chiến lược và chỉ tiêu cạnh tranh toàn cầu. Đầu tư vào NCKH chủ yếu từ khu vực công, khoảng 2% tổng ngân sách. Nghiên cứu tập trung ở các trường ĐH và viện nghiên cứu, nhưng đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội còn hạn chế.

Kinh phí NCKH trong trường ĐH đến từ nhiều nguồn: ngân sách Nhà nước thông qua đấu thầu đề tài, kinh phí thường xuyên từ cơ quan chủ quản (Bộ), khu vực tư nhân thông qua hợp tác và tài trợ, chính phủ, trường ĐH, viện nghiên cứu và các tổ chức nước ngoài thông qua quan hệ quốc tế, và trích một phần từ nguồn thu của nhà trường. Phần lớn kinh phí đến từ ngân sách Nhà nước. Các cơ quan tài trợ khác nhau quản lý và kiểm soát chất lượng đề tài NCKH theo hướng dẫn riêng, đảm bảo tuân thủ Luật KH&CN và các Thông tư liên quan. NAFOSTED, chuyên tài trợ nghiên cứu cơ bản, dựa vào thông lệ quốc tế, đặc biệt là yêu cầu về bài báo quốc tế trong kết quả nghiên cứu.

Luận văn so sánh cách thức quản lý đề tài NCKH hiện tại với thông lệ quốc tế, tìm ra sự khác biệt và nguyên nhân. Cách thức quản lý đề tài còn nhiều bất cập so với các chuẩn mực quốc tế, do đó cần phải nghiên cứu và tìm ra giải pháp để khắc phục các hạn chế. Phân tích nội dung văn bản về trình tự, thủ tục quản lý đề tài của Bộ KH&CN, Sở KH&CN TP.HCM, các ý kiến chuyên gia đúc kết kinh nghiệm quốc tế trong quản lý đề tài NCKH và thông tin khác được công bố trên các tạp chí chuyên ngành trực tuyến và các trang điện tử khác.

Việc thiếu khách quan trong khâu đánh giá đề cương, đánh giá định kỳ và đánh giá nghiệm thu là một vấn đề quan trọng. Cần sử dụng công cụ định lượng như công bố quốc tế và đăng ký sở hữu trí tuệ để tăng tính khách quan. Việc áp dụng chuẩn mực quốc tế vào đánh giá xét duyệt, đánh giá định kỳ, đánh giá nghiệm thu, đánh giá năng lực nhóm nghiên cứu và lựa chọn chuyên gia đánh giá là rất quan trọng để đảm bảo tính khách quan và minh bạch trong quản lý.

Quản lý Dựa Trên Kết Quả (RBM) là một phương pháp quản lý tập trung vào kết quả mong muốn hơn là quy trình. Trong lĩnh vực NCKH, RBM giúp tập trung vào các kết quả đầu ra quan trọng như bài báo quốc tế, sáng chế, và ứng dụng thực tiễn. Khung lý thuyết RBM giúp các cơ quan tài trợ xác định rõ mục tiêu, đo lường tiến độ, và đánh giá hiệu quả của các dự án nghiên cứu.

Để áp dụng RBM hiệu quả, cần xác định rõ các chỉ số đo lường kết quả (KPIs) cho từng giai đoạn của dự án nghiên cứu. KPIs có thể bao gồm số lượng bài báo quốc tế, số lượng đăng ký sở hữu trí tuệ, và mức độ ảnh hưởng của nghiên cứu đối với xã hội. Cần xây dựng hệ thống đánh giá và báo cáo thường xuyên để theo dõi tiến độ và điều chỉnh kế hoạch khi cần thiết.

Một giải pháp quan trọng là gắn kết định hướng nghiên cứu phục vụ kinh tế và xã hội. Điều này đòi hỏi sự tham gia của khu vực tư nhân và cơ quan quản lý trung ương và địa phương trong việc xác định hướng nghiên cứu ưu tiên. Cần tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu tiếp cận thông tin về nhu cầu của doanh nghiệp và xã hội, và khuyến khích họ thực hiện các nghiên cứu có tính ứng dụng cao.

Việc chuyển đổi sang cơ chế Quỹ trong quản lý đề tài là một giải pháp quan trọng để tăng tính linh hoạt trong cấp phát kinh phí. Cơ chế Quỹ cho phép các nhà nghiên cứu tiếp cận nguồn vốn nhanh chóng và dễ dàng hơn, đồng thời giảm thiểu các thủ tục hành chính phức tạp. Cần nhanh chóng tổng kết mô hình thí điểm NAFOSTED và chuyển việc quản lý đề tài sang cơ chế Quỹ.

Luận văn tiến hành phỏng vấn trực tiếp đại diện Bộ KH&CN, Sở KH&CN TP.HCM, và đại diện cơ sở NCKH. Các câu hỏi tập trung vào cách thức thực hiện quy trình, sự khác biệt so với thông lệ quốc tế, quan điểm về việc áp dụng thông lệ quốc tế, trở ngại, và nguyên nhân của trở ngại. Sau khi thu thập thông tin, luận văn tiến hành so sánh, đối chiếu với thông lệ quốc tế.

Do hạn chế thời gian và kinh phí, luận văn chưa thể khảo sát thái độ và hành vi của các bên liên quan là nhà trường và nhà khoa học đối với chính sách quản lý đề tài hiện nay. Những khuyến nghị dựa trên giả định cơ quan tài trợ đưa ra quy định, nhà trường và nhà khoa học tuân thủ quy định đó. Tác giả không thể khảo sát quy trình quản lý đề tài trên phạm vi toàn quốc. Luận văn chưa thể khảo sát thực tế mô hình NAFOSTED để đánh giá tính khả thi của việc áp dụng chuẩn mực quốc tế.

Luận văn chỉ ra những bất cập trong quy trình quản lý đề tài NCKH hiện nay so với thông lệ quốc tế. Cần có sự thay đổi trong tư duy quản lý, từ việc tập trung vào tuân thủ quy trình sang tập trung vào kết quả đầu ra. Cần tăng cường tính minh bạch và khách quan trong đánh giá và nghiệm thu đề tài.

Nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào khảo sát thái độ và hành vi của các nhà khoa học đối với các chính sách quản lý đề tài. Cần nghiên cứu sâu hơn về mô hình NAFOSTED và đánh giá tính khả thi của việc nhân rộng mô hình này. Các nhà hoạch định chính sách cần tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà khoa học tiếp cận nguồn vốn và giảm thiểu các thủ tục hành chính phức tạp.