Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng tại Việt Nam, đặc biệt là tại Thành phố Hồ Chí Minh, đang phát triển mạnh mẽ nhờ tăng trưởng kinh tế và tốc độ đô thị hóa nhanh chóng. Tuy nhiên, sự gia tăng này cũng kéo theo vấn đề nghiêm trọng về lãng phí vật tư tại các công trình xây dựng. Theo ước tính, tỷ lệ lãng phí vật liệu xây dựng dao động từ 8,5% đến 16,6%, trong khi chi phí vật liệu có thể chiếm tới 65% tổng chi phí dự án. Đại dịch COVID-19 càng làm trầm trọng thêm tình trạng này khi nhiều dự án bị ngưng trệ, dẫn đến tồn đọng vật tư không sử dụng được. Tại Việt Nam, mỗi ngày phát sinh khoảng trên 2.000 tấn chất thải xây dựng, gây áp lực lớn lên môi trường và chi phí đầu tư.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng lãng phí vật tư tại công trình xây dựng, đồng thời đề xuất các hành động cải tiến nhằm hạn chế lãng phí, từ đó giúp các nhà thầu xây dựng tối ưu hóa chi phí và nâng cao hiệu quả quản lý vật tư. Nghiên cứu tập trung khảo sát các dự án xây dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh lân cận trong giai đoạn từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin thực tiễn cho các nhà thầu và các bên liên quan nhằm giảm thiểu lãng phí vật tư, góp phần phát triển ngành xây dựng bền vững và tiết kiệm chi phí đầu tư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết và mô hình chính:

  1. Lý thuyết lãng phí vật tư trong xây dựng: Định nghĩa lãng phí vật tư là việc sử dụng vật liệu vượt quá mức cần thiết do các nguyên nhân như thiết kế thay đổi, tay nghề kém, quản lý kho bãi hạn chế, và quy trình thi công không hiệu quả. Lãng phí bao gồm cả vật tư thừa, hư hỏng và không sử dụng được, gây tăng chi phí và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.

  2. Mô hình QFD (Quality Function Deployment): Đây là phương pháp triển khai chức năng chất lượng, giúp chuyển đổi yêu cầu của khách hàng thành các thông số kỹ thuật và hành động cụ thể trong quá trình quản lý vật tư. Mô hình QFD gồm 4 giai đoạn chính: hoạch định, thiết kế, điều hành và kiểm soát, được thể hiện qua "ngôi nhà chất lượng" (House of QFD). Mô hình này giúp xác định mối liên hệ giữa nguyên nhân gây lãng phí và các hành động cải tiến, từ đó ưu tiên các giải pháp hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: lãng phí vật tư, vật liệu thừa, quản lý chất thải xây dựng, hành động cải tiến, và triển khai chức năng chất lượng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát định lượng kết hợp phân tích định tính, với quy trình gồm các bước:

  • Thu thập dữ liệu: Thiết kế bảng câu hỏi gồm 29 nguyên nhân và 18 hành động cải tiến, khảo sát 121 cán bộ kỹ thuật, quản lý vật tư tại các công trình xây dựng ở TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận. Dữ liệu được thu thập qua nền tảng Google Biểu mẫu.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 22 và Microsoft Excel để xử lý. Các phương pháp phân tích bao gồm:

    • Phương pháp trị trung bình để đánh giá mức độ quan trọng của nguyên nhân và hành động.
    • Kiểm định T-test để so sánh sự khác biệt giữa hai nhóm nhà thầu chính và phụ.
    • Phân tích nhân tố chính (PCA) với phép xoay Varimax nhằm rút gọn biến và xác định các nhân tố ẩn.
    • Kiểm tra tương quan xếp hạng Spearman để đánh giá sự đồng thuận giữa các nhóm.
    • Áp dụng mô hình QFD với các phương pháp AKAO, Lyman và Wasserman để xây dựng ma trận mối liên hệ giữa nguyên nhân và hành động cải tiến.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong 6 tháng, từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2023, gồm hai đợt khảo sát và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 7 nguyên nhân chính gây lãng phí vật tư tại công trình: Bao gồm năng lực giám sát và tay nghề thợ kém, thiết kế thay đổi phải đập bỏ làm lại, trình độ quản lý kho bãi hạn chế, quy trình thi công không đúng yêu cầu, thông tin thay đổi vật tư truyền đạt chậm, không tính toán tối ưu vật tư, và thiếu kế hoạch quản lý khoa học. Mức độ quan trọng trung bình của các nguyên nhân này đều trên 3,5 trên thang Likert 5 điểm.

  2. Phân tích hành động cải tiến: 4 hành động cải tiến chính được xác định gồm: nâng cao năng lực quản lý và giám sát, cải tiến quy trình quản lý vật tư, áp dụng công nghệ quản lý hiện đại, và tăng cường đào tạo nhân lực. Các hành động này được xếp hạng ưu tiên dựa trên trọng số tương đối từ mô hình QFD.

  3. Sự khác biệt giữa hai nhóm nhà thầu: Kết quả kiểm định T-test cho thấy có sự khác biệt đáng kể trong đánh giá nguyên nhân và hành động cải tiến giữa nhà thầu cung cấp vật tư và nhà thầu tự mua vật tư, với mức ý nghĩa p < 0,05.

  4. Mối liên hệ giữa nguyên nhân và hành động cải tiến: Qua mô hình QFD, các nguyên nhân được liên kết chặt chẽ với các hành động cải tiến tương ứng, giúp xác định thứ tự ưu tiên triển khai các giải pháp nhằm giảm thiểu lãng phí vật tư hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hàng đầu là năng lực giám sát và tay nghề thợ kém, điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy yếu tố con người đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lãng phí vật tư. Thiết kế thay đổi và thông tin truyền đạt chậm cũng là nguyên nhân phổ biến, phản ánh sự thiếu đồng bộ trong quy trình quản lý dự án. Sự khác biệt giữa hai nhóm nhà thầu cho thấy phương thức cung ứng vật tư ảnh hưởng đến nhận thức và thực thi các biện pháp kiểm soát lãng phí.

Việc áp dụng mô hình QFD giúp trực quan hóa mối quan hệ giữa nguyên nhân và hành động, từ đó đề xuất các giải pháp ưu tiên phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý chất thải xây dựng và cải tiến quy trình thi công. Biểu đồ ma trận QFD và bảng xếp hạng nguyên nhân, hành động cải tiến sẽ minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng và ưu tiên thực hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực giám sát và đào tạo tay nghề thợ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật thi công và quản lý vật tư, nhằm giảm thiểu sai sót và lãng phí. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do các công ty xây dựng phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành đảm nhiệm.

  2. Cải tiến quy trình quản lý vật tư tại công trường: Xây dựng hệ thống quản lý kho bãi khoa học, áp dụng các phần mềm quản lý vật tư hiện đại để theo dõi và kiểm soát chính xác lượng vật tư sử dụng. Triển khai trong vòng 3-6 tháng, do bộ phận quản lý dự án và kỹ thuật thực hiện.

  3. Áp dụng công nghệ quản lý tiên tiến: Sử dụng mô hình BIM (Building Information Modeling) và các công nghệ số hóa để đồng bộ thông tin thiết kế, thi công và vật tư, giảm thiểu sai sót do thay đổi thiết kế và truyền thông chậm. Thời gian áp dụng từ 6 tháng đến 1 năm, do các nhà thầu chính phối hợp với đơn vị tư vấn công nghệ.

  4. Tăng cường phối hợp và truyền thông giữa các bên liên quan: Thiết lập kênh thông tin nhanh chóng, minh bạch giữa thiết kế, thi công và quản lý vật tư để cập nhật kịp thời các thay đổi, tránh lãng phí do thông tin sai lệch hoặc chậm trễ. Thực hiện ngay trong các dự án hiện tại, do ban quản lý dự án chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà thầu xây dựng: Giúp nhận diện nguyên nhân gây lãng phí vật tư và áp dụng các hành động cải tiến phù hợp để tối ưu chi phí và nâng cao hiệu quả thi công.

  2. Quản lý dự án và kỹ sư công trình: Cung cấp cơ sở khoa học và công cụ quản lý vật tư hiệu quả, hỗ trợ ra quyết định trong việc kiểm soát chất lượng và chi phí.

  3. Chuyên gia tư vấn và giảng viên đào tạo ngành xây dựng: Là tài liệu tham khảo để cập nhật kiến thức về quản lý vật tư và phát triển các chương trình đào tạo thực tiễn.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và chính sách: Hỗ trợ xây dựng các chính sách, quy định về quản lý vật tư và giảm thiểu chất thải xây dựng, góp phần phát triển ngành xây dựng bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nguyên nhân nào gây lãng phí vật tư phổ biến nhất tại công trình?
    Năng lực giám sát và tay nghề thợ kém là nguyên nhân hàng đầu, chiếm tỷ lệ quan trọng cao trong khảo sát, dẫn đến nhiều sai sót và phải làm lại công việc.

  2. Mô hình QFD giúp gì trong việc giảm lãng phí vật tư?
    QFD giúp xác định mối liên hệ giữa nguyên nhân và hành động cải tiến, từ đó ưu tiên các giải pháp hiệu quả nhất để giảm thiểu lãng phí.

  3. Có sự khác biệt nào giữa các nhà thầu về nhận thức lãng phí không?
    Có, nhà thầu cung cấp vật tư và nhà thầu tự mua vật tư có đánh giá khác nhau về nguyên nhân và hành động cải tiến, do phương thức cung ứng và quản lý khác biệt.

  4. Các hành động cải tiến nào được ưu tiên triển khai?
    Nâng cao năng lực giám sát, cải tiến quy trình quản lý vật tư, áp dụng công nghệ quản lý hiện đại và tăng cường phối hợp truyền thông là các giải pháp ưu tiên.

  5. Lãng phí vật tư ảnh hưởng thế nào đến chi phí dự án?
    Lãng phí vật tư có thể chiếm từ 8,5% đến 16,6% vật liệu sử dụng, làm tăng chi phí đầu tư lên tới 30% chi phí vật liệu, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và hiệu quả dự án.

Kết luận

  • Xác định được 7 nguyên nhân chính gây lãng phí vật tư tại công trình xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh, với mức độ quan trọng trung bình trên 3,5/5.
  • Đề xuất 4 hành động cải tiến trọng yếu nhằm hạn chế lãng phí, được ưu tiên dựa trên mô hình QFD và đánh giá chuyên gia.
  • Phân tích cho thấy sự khác biệt trong nhận thức giữa các nhóm nhà thầu, ảnh hưởng đến việc triển khai các biện pháp kiểm soát lãng phí.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà thầu và quản lý dự án trong việc nâng cao hiệu quả quản lý vật tư.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong vòng 6-12 tháng để đạt hiệu quả giảm thiểu lãng phí và tiết kiệm chi phí đầu tư.

Để tiếp tục phát triển, các nhà thầu nên áp dụng các hành động cải tiến ưu tiên, đồng thời nghiên cứu mở rộng phạm vi khảo sát và áp dụng công nghệ mới trong quản lý vật tư. Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả và bền vững trong ngành xây dựng.