Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc đổi mới phương pháp dạy học đóng vai trò then chốt nhằm nâng cao năng lực ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp của học sinh. Theo ước tính, từ năm học 2002-2003, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo đổi mới chương trình môn Ngữ văn ở cấp Trung học cơ sở (THCS), đặc biệt là lớp 6 và lớp 7, nhằm phát triển toàn diện năng lực sử dụng tiếng Việt và văn học của học sinh. Luận văn tập trung nghiên cứu phương pháp dạy học biện pháp tu từ sô sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ theo hướng tích hợp trong chương trình Ngữ văn lớp 6, lớp 7 THCS tại một số địa phương tỉnh Nam Định.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng hệ thống phương pháp dạy học biện pháp tu từ phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS, đồng thời đánh giá hiệu quả áp dụng các biện pháp này trong thực tiễn giảng dạy. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THCS tại huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định trong năm học 2019-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn, phát triển năng lực ngôn ngữ, tư duy sáng tạo và khả năng giao tiếp xã hội của học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về biện pháp tu từ trong ngôn ngữ học và lý thuyết về phương pháp dạy học tích hợp.

  1. Lý thuyết biện pháp tu từ: Bao gồm các khái niệm về sô sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ – là những biện pháp ngôn ngữ giúp tăng cường tính biểu cảm, thẩm mỹ và hiệu quả giao tiếp trong văn bản. Mỗi biện pháp có đặc điểm cấu trúc và chức năng riêng biệt, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ của học sinh.

  2. Lý thuyết phương pháp dạy học tích hợp: Nhấn mạnh sự kết hợp các nội dung, kỹ năng và phương pháp dạy học nhằm tạo ra một hệ thống giáo dục toàn diện, giúp học sinh phát triển đồng bộ các năng lực. Qua đó, biện pháp tu từ được tích hợp linh hoạt vào các bài học Ngữ văn nhằm nâng cao hiệu quả tiếp thu và vận dụng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: biện pháp tu từ, phương pháp dạy học tích hợp, năng lực ngôn ngữ, kỹ năng giao tiếp, tâm sinh lý học học sinh THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực tế tại các trường THCS huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định, bao gồm quan sát tiết dạy, phỏng vấn giáo viên, khảo sát học sinh và phân tích tài liệu giảng dạy. Cỡ mẫu gồm 120 học sinh lớp 6 và lớp 7, cùng 10 giáo viên Ngữ văn tham gia giảng dạy.

Phương pháp phân tích dữ liệu kết hợp định tính và định lượng: phân tích nội dung các bài giảng, thống kê kết quả khảo sát, so sánh hiệu quả học tập trước và sau khi áp dụng phương pháp dạy học biện pháp tu từ tích hợp. Timeline nghiên cứu kéo dài 9 tháng, từ tháng 9/2019 đến tháng 5/2020, bao gồm các giai đoạn xây dựng phương pháp, thử nghiệm và đánh giá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả nâng cao nhận thức về biện pháp tu từ: Sau khi áp dụng phương pháp dạy học tích hợp biện pháp tu từ, 85% học sinh lớp 6 và 78% học sinh lớp 7 có khả năng nhận biết và giải thích đúng các biện pháp sô sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ trong văn bản, tăng khoảng 30% so với trước khi nghiên cứu.

  2. Phát triển kỹ năng vận dụng biện pháp tu từ trong viết văn: Tỷ lệ học sinh vận dụng thành thạo biện pháp tu từ trong bài tập làm văn tăng từ 40% lên 70% ở lớp 6 và từ 35% lên 65% ở lớp 7, thể hiện sự tiến bộ rõ rệt trong kỹ năng sáng tạo và biểu đạt.

  3. Tăng cường kỹ năng giao tiếp và thuyết trình: Qua các hoạt động nhóm và thảo luận, 75% học sinh thể hiện sự tự tin hơn trong giao tiếp, tăng 25% so với khảo sát ban đầu, đồng thời cải thiện khả năng trình bày ý tưởng mạch lạc, logic.

  4. Phản hồi tích cực từ giáo viên: 90% giáo viên đánh giá phương pháp dạy học biện pháp tu từ tích hợp giúp học sinh hứng thú học tập, dễ tiếp thu kiến thức và phát triển toàn diện hơn, đồng thời giảm áp lực giảng dạy.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những kết quả tích cực trên xuất phát từ việc phương pháp dạy học tích hợp biện pháp tu từ phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS, tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng lực ngôn ngữ một cách tự nhiên và sáng tạo. So sánh với một số nghiên cứu gần đây trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

Việc tích hợp biện pháp tu từ vào bài giảng không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc về ngôn ngữ mà còn phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giao tiếp xã hội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn phổ thông. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ nhận biết và vận dụng biện pháp tu từ trước và sau khi áp dụng phương pháp, cũng như bảng thống kê phản hồi của giáo viên và học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng tài liệu hướng dẫn dạy học biện pháp tu từ tích hợp: Biên soạn bộ tài liệu chi tiết, phù hợp với chương trình Ngữ văn lớp 6, 7, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên Ngữ văn: Đào tạo kỹ năng sử dụng phương pháp dạy học tích hợp biện pháp tu từ, nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp sư phạm. Thời gian: 3 tháng đầu năm học. Chủ thể: Phòng Giáo dục huyện, trường THCS.

  3. Áp dụng phương pháp trong giảng dạy thực tế và đánh giá định kỳ: Thực hiện thí điểm tại các trường THCS, đánh giá hiệu quả qua kết quả học tập và phản hồi của học sinh, giáo viên. Thời gian: 1 năm học. Chủ thể: Ban giám hiệu, giáo viên Ngữ văn.

  4. Khuyến khích nghiên cứu và phát triển thêm các biện pháp tu từ khác: Mở rộng nghiên cứu sang các biện pháp tu từ khác nhằm đa dạng hóa phương pháp dạy học Ngữ văn. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Các nhà nghiên cứu giáo dục, giảng viên đại học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THCS: Nắm bắt phương pháp dạy học biện pháp tu từ tích hợp, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Áp dụng các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học trong quản lý và chỉ đạo chuyên môn tại các trường phổ thông.

  3. Sinh viên sư phạm Ngữ văn: Học tập, nghiên cứu và vận dụng các phương pháp dạy học hiện đại, chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và ngôn ngữ học: Tham khảo cơ sở lý thuyết và kết quả thực nghiệm về biện pháp tu từ và phương pháp dạy học tích hợp trong giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học biện pháp tu từ tích hợp là gì?
    Là phương pháp kết hợp các biện pháp tu từ như sô sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ vào bài giảng Ngữ văn nhằm phát triển đồng bộ năng lực ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp của học sinh.

  2. Tại sao nên áp dụng phương pháp này trong dạy học Ngữ văn THCS?
    Phương pháp giúp học sinh hiểu sâu sắc về ngôn ngữ, phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng giao tiếp, đồng thời tăng hứng thú học tập và hiệu quả tiếp thu kiến thức.

  3. Phương pháp được áp dụng như thế nào trong thực tế?
    Thông qua các hoạt động nhóm, thảo luận, làm bài tập vận dụng biện pháp tu từ trong viết văn và thuyết trình, giáo viên hướng dẫn học sinh nhận biết và sử dụng linh hoạt các biện pháp này.

  4. Hiệu quả của phương pháp được đánh giá ra sao?
    Qua khảo sát và phân tích kết quả học tập, tỷ lệ học sinh nhận biết và vận dụng biện pháp tu từ tăng từ 30-35%, kỹ năng giao tiếp cải thiện rõ rệt, giáo viên và học sinh đều phản hồi tích cực.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao năng lực áp dụng phương pháp này?
    Giáo viên cần tham gia các khóa tập huấn chuyên sâu, sử dụng tài liệu hướng dẫn chi tiết và thực hành thường xuyên trong giảng dạy để nâng cao kỹ năng và hiệu quả áp dụng.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hệ thống phương pháp dạy học biện pháp tu từ sô sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ theo hướng tích hợp phù hợp với học sinh lớp 6, 7 THCS.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng vận dụng biện pháp tu từ và kỹ năng giao tiếp của học sinh.
  • Phản hồi tích cực từ giáo viên và học sinh khẳng định tính khả thi và hiệu quả của phương pháp trong đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phổ biến và nâng cao năng lực áp dụng phương pháp trong thực tế giảng dạy.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu mở rộng các biện pháp tu từ khác và áp dụng phương pháp tích hợp trong các môn học khác để phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Next steps: Triển khai tập huấn giáo viên, biên soạn tài liệu hướng dẫn, thí điểm áp dụng rộng rãi trong năm học tiếp theo.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu hãy cùng phối hợp để đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông Việt Nam.