I. Khái niệm công lý và cơ sở lý luận
Luận án xác định công lý là giá trị nền tảng, cốt lõi trong việc tổ chức xã hội. Công lý được hiểu là sự công bằng, sự phân phối nguồn lực và quyền lợi một cách hợp lý, dựa trên các nguyên tắc đạo đức và pháp luật. Hiến pháp Việt Nam 2013, như một văn kiện quan trọng, thể hiện cam kết của Nhà nước đối với công lý. Luận án phân tích sâu về cơ sở kinh tế - xã hội của công lý, bao gồm các yếu tố thiết yếu như sự phát triển kinh tế bền vững, sự phân bổ công bằng của cải vật chất và cơ hội, sự tôn trọng quyền con người, và sự bảo đảm quyền công dân. Đặc điểm cơ bản của công lý được làm rõ, bao gồm tính khách quan, tính công bằng, tính nhất quán và tính khả thi. Luận án cũng đề cập đến các loại hình công lý, ví dụ như công lý phân phối, công lý bồi thường, và công lý thủ tục. Công lý không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà là giá trị thực tiễn, cần được hiện thực hóa trong cuộc sống.
1.1 Nguồn gốc và lịch sử tư tưởng về công lý
Luận án khảo sát nguồn gốc công lý từ các tư tưởng triết học cổ đại, như quan điểm của Plato và Aristotle, cho đến các học thuyết hiện đại. Tư tưởng Hồ Chí Minh về công lý được xem xét như một đóng góp quan trọng cho lý luận công lý trong bối cảnh Việt Nam. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về công lý được phân tích, nhấn mạnh vai trò của công lý trong việc xây dựng một xã hội xã hội chủ nghĩa. Sự phát triển của tư tưởng công lý ở Việt Nam được luận giải trong bối cảnh lịch sử, từ những giai đoạn sơ khai đến thời kỳ đổi mới. Lịch sử tư pháp Việt Nam cũng được nghiên cứu để làm rõ sự phát triển và thay đổi trong nhận thức và thực tiễn công lý. Luận án chỉ ra sự chuyển biến trong nhận thức về công lý từ quan điểm “chính trị - tư pháp” ban đầu đến tầm quan trọng ngày nay trong các văn kiện chính trị pháp lý quan trọng, như Hiến pháp Việt Nam 2013.
1.2 Thể hiện công lý trong Hiến pháp Việt Nam 2013
Luận án tập trung phân tích các điều khoản trong Hiến pháp Việt Nam 2013 liên quan đến công lý. Các quyền cơ bản của công dân, như quyền tự do dân chủ, quyền được bảo vệ pháp luật, quyền và nghĩa vụ của công dân, được xem xét như là những biểu hiện cụ thể của công lý trong hệ thống pháp luật. Nguyên tắc công bằng xã hội và nguyên tắc nhà nước pháp quyền được phân tích về vai trò trong việc bảo đảm công lý. Luận án đánh giá hiệu quả của các quy định pháp luật này trong thực tiễn. Cơ quan tư pháp, đặc biệt là Tòa án nhân dân, được xem xét vai trò trọng yếu trong việc bảo đảm công lý và thực thi pháp luật. Viện kiểm sát nhân dân được phân tích về chức năng giám sát việc thực thi pháp luật và bảo vệ công lý. Luận án cũng đề cập đến những thách thức trong việc thực thi và bảo đảm công lý, như sự thiếu minh bạch, tham nhũng và thiếu hiệu quả của cơ quan nhà nước.
II. Thực trạng thể hiện công lý ở Việt Nam
Phần này trình bày thực trạng thể hiện công lý trong hệ thống pháp luật và thực tiễn ở Việt Nam. Luận án phân tích những thành tựu đạt được trong việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân và đảm bảo công lý xã hội. Tuy nhiên, cũng chỉ ra những tồn tại, hạn chế, yếu kém trong việc thực thi pháp luật, giải quyết tranh chấp và bảo vệ quyền được bảo vệ pháp luật. Thực trạng công lý tại Việt Nam được phân tích đa chiều, bao gồm cả khía cạnh tích cực và tiêu cực. Các vấn đề như thiếu minh bạch trong tố tụng, chậm trễ trong giải quyết tranh chấp, và sự bất cập trong cơ chế giám sát được nêu ra. Luận án đề cập đến ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế - xã hội đến thực trạng công lý. Thực tiễn bảo vệ công lý ở Việt Nam được đánh giá khách quan, dựa trên số liệu thống kê và các nghiên cứu thực tế.
2.1 Đánh giá hiệu quả thực thi pháp luật và bảo vệ quyền công dân
Luận án phân tích hiệu quả thực thi pháp luật trong bảo vệ quyền công dân. Sự nghiêm minh pháp luật được đánh giá dựa trên số lượng vụ án được giải quyết, tỷ lệ án oan, sai, và sự nhanh chóng, công bằng trong quá trình xét xử. Cải cách tư pháp được đề cập đến như một giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật. Luận án phân tích vai trò của các cơ quan nhà nước, bao gồm cơ quan tư pháp, cơ quan hành pháp, và cơ quan lập pháp, trong việc bảo vệ quyền công dân. Trách nhiệm nhà nước trong việc bảo đảm công lý được nhấn mạnh. Sự tham gia của công dân trong việc giám sát và bảo vệ công lý cũng được đề cập. Luận án chỉ ra những điểm mạnh, điểm yếu trong hệ thống pháp luật và đề xuất những giải pháp để khắc phục những tồn tại, hạn chế.
2.2 Thách thức và vấn đề cần giải quyết
Luận án chỉ ra những thách thức trong việc bảo đảm công lý tại Việt Nam. Sự bất bình đẳng về kinh tế, xã hội, và quyền lực được xem xét là một trong những nguyên nhân gây ra sự bất công. Tham nhũng và thiếu minh bạch trong hoạt động của cơ quan nhà nước được chỉ ra là những trở ngại lớn trong việc thực thi pháp luật và bảo vệ công lý. Giải quyết tranh chấp còn nhiều khó khăn, chậm trễ, và chưa đảm bảo tính công bằng. Sự thiếu hiểu biết pháp luật của người dân cũng là một nguyên nhân dẫn đến việc vi phạm pháp luật và khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi của mình. Luận án đề cập đến sự cần thiết của việc nâng cao nhận thức về pháp luật cho người dân, cải thiện hiệu quả hoạt động của cơ quan nhà nước, và tăng cường giám sát để khắc phục những vấn đề này.
III. Giải pháp thúc đẩy và bảo vệ công lý
Phần này đề xuất các giải pháp để thúc đẩy và bảo vệ công lý ở Việt Nam. Luận án nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường nghiêm minh pháp luật, và nâng cao chất lượng hoạt động của cơ quan nhà nước. Cải cách tư pháp, cải cách hành chính được xem xét là những giải pháp then chốt. Việc tăng cường sự tham gia của công dân trong việc giám sát và bảo vệ công lý được khuyến khích. Luận án cũng đề cập đến vai trò của giáo dục pháp luật trong việc nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ của mình. So sánh hệ thống pháp luật Việt Nam với quốc tế giúp tìm ra những bài học kinh nghiệm quý báu. Các giải pháp được đề xuất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội và người dân.
3.1 Hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế thực thi
Luận án đề xuất hoàn thiện khung pháp lý về bảo vệ quyền con người, quyền công dân, và xử lý vi phạm pháp luật. Cần có những quy định cụ thể, rõ ràng, dễ hiểu, đảm bảo tính công bằng, khách quan. Cơ chế thực thi pháp luật cần được cải thiện, tăng cường sự giám sát và trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước. Cơ chế phòng chống tham nhũng cần được củng cố, đảm bảo tính minh bạch, công khai trong hoạt động của các cơ quan nhà nước. Giải quyết tranh chấp cần được tiến hành nhanh chóng, hiệu quả, đảm bảo tính công bằng cho tất cả các bên liên quan. Luận án cũng đề cập đến việc cần phải có những biện pháp để bảo đảm việc thực thi pháp luật được thống nhất, đồng bộ trên toàn quốc.
3.2 Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể liên quan
Luận án nhấn mạnh vai trò của giáo dục pháp luật trong việc nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ của mình. Cần có những chương trình giáo dục pháp luật phù hợp với từng đối tượng, từng vùng miền. Vai trò của công dân trong việc giám sát và bảo vệ công lý cần được thúc đẩy. Cơ quan nhà nước cần tăng cường trách nhiệm giải trình và minh bạch trong hoạt động của mình. Luận án đề cập đến việc cần phải xây dựng một văn hóa pháp luật trong xã hội, trong đó mọi người đều tôn trọng và tuân thủ pháp luật. Vai trò của các tổ chức xã hội trong việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật và bảo vệ quyền lợi cho người dân cũng cần được chú trọng.
