Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn 2012-2016, huyện Trà Lĩnh, tỉnh Cao Bằng đã trải qua quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa với nhiều biến chuyển tích cực. Với diện tích đất tự nhiên 25.118,35 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm tới 92,4%, huyện có tiềm năng lớn để phát triển nông nghiệp hàng hóa. Tuy nhiên, cơ cấu kinh tế hiện nay vẫn chủ yếu dựa vào sản xuất tự cung tự cấp, giá trị hàng hóa thấp, thu nhập bình quân đầu người còn thấp so với mặt bằng chung của tỉnh và cả nước. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại huyện Trà Lĩnh, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng, thế mạnh, khó khăn và đề xuất giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp đến năm 2020.
Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Trà Lĩnh với số liệu thứ cấp từ các báo cáo thống kê giai đoạn 2012-2016 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2017. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, tăng giá trị sản phẩm, cải thiện đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương bền vững. Qua đó, nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông nghiệp hàng hóa phù hợp với điều kiện đặc thù của huyện miền núi biên giới này.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết về cơ cấu kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp. Cơ cấu kinh tế được hiểu là tổng thể các mối quan hệ giữa các bộ phận hợp thành nền kinh tế, bao gồm các ngành, vùng lãnh thổ và thành phần kinh tế. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là quá trình biến đổi tỷ trọng và vai trò của các ngành kinh tế nhằm phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và thị trường. Sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp là hình thức sản xuất nhằm tạo ra sản phẩm để trao đổi, bán ra thị trường thay vì chỉ phục vụ tiêu dùng nội bộ.
Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:
- Cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp: tỷ trọng và mối quan hệ giữa các tiểu ngành trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, thủy sản trong tổng thể ngành nông nghiệp.
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa: quá trình đa dạng hóa, chuyên môn hóa sản phẩm nông nghiệp dựa trên nhu cầu thị trường nhằm nâng cao giá trị và thu nhập.
- Tỷ suất hàng hóa: tỷ lệ giá trị sản phẩm nông nghiệp được tiêu thụ trên thị trường so với tổng giá trị sản xuất, phản ánh mức độ hàng hóa hóa sản xuất.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm số liệu thứ cấp từ Niên giám Thống kê huyện Trà Lĩnh, báo cáo phát triển nông nghiệp và kinh tế xã hội giai đoạn 2012-2016, cùng số liệu sơ cấp thu thập qua 22 phiếu điều tra phỏng vấn các cán bộ quản lý nông nghiệp và lãnh đạo địa phương năm 2017. Phương pháp chọn mẫu là điều tra toàn bộ tổng thể đối tượng quản lý nông nghiệp trên địa bàn huyện.
Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tương đối và tuyệt đối để đánh giá chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp qua các năm. Phương pháp phân tích SWOT được áp dụng để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại huyện Trà Lĩnh. Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2017 đến cuối năm 2018.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa có tiến triển tích cực:
Giá trị sản xuất nông nghiệp huyện Trà Lĩnh tăng bình quân 12,65% năm 2016 so với năm 2015, đạt 807 tỷ đồng, vượt 7,17% kế hoạch. Tỷ trọng ngành trồng trọt giảm nhẹ, trong khi chăn nuôi và lâm nghiệp tăng lên, phản ánh sự đa dạng hóa sản phẩm. Tỷ suất hàng hóa một số sản phẩm chủ lực như cây quýt, cây hồi, hoa ly đạt trên 60%, cho thấy mức độ hàng hóa hóa ngày càng cao.Hình thành các vùng chuyên canh tập trung và mô hình sản xuất hàng hóa:
Một số vùng chuyên canh cây quýt, cây hồi, hoa ly đã được hình thành với diện tích hàng trăm ha, áp dụng kỹ thuật thâm canh và công nghệ mới. Mô hình kinh tế trang trại, gia trại phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa, góp phần nâng cao giá trị sản phẩm trên đơn vị diện tích, ví dụ giá trị sản phẩm thu được trên 1 ha đất trồng trọt đạt khoảng 110 triệu đồng năm 2016, tăng hơn 46 triệu đồng so với năm 2010.Yếu tố ảnh hưởng đa dạng và phức tạp:
Vốn đầu tư, tiến bộ khoa học kỹ thuật, thị trường tiêu thụ, lợi thế vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên là những nhân tố quan trọng thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu. Tuy nhiên, hạn chế về cơ sở hạ tầng, trình độ lao động, thị trường tiêu thụ còn nhỏ hẹp và thiếu ổn định là những khó khăn lớn.Phân tích SWOT cho thấy huyện có nhiều thế mạnh về tài nguyên đất đai, khí hậu phù hợp với sản xuất nông nghiệp hàng hóa, nhưng cũng đối mặt với thách thức về hạ tầng, vốn và thị trường.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại huyện Trà Lĩnh đã đạt được những bước tiến đáng kể, phù hợp với xu hướng phát triển chung của tỉnh Cao Bằng và các huyện miền núi khác. Việc tăng giá trị sản xuất và tỷ suất hàng hóa phản ánh sự chuyển đổi từ sản xuất tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa có quy mô và chất lượng cao hơn.
So sánh với các huyện miền núi như Đầm Hà (Quảng Ninh) và Lâm Thao (Phú Thọ), Trà Lĩnh còn nhiều hạn chế về hạ tầng và thị trường tiêu thụ, nhưng có lợi thế về tài nguyên rừng và khí hậu thuận lợi cho phát triển các sản phẩm đặc thù như cây hồi, cây quýt. Các mô hình kinh tế trang trại và vùng chuyên canh tập trung đã góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất, tuy nhiên cần đẩy mạnh hơn nữa ứng dụng khoa học kỹ thuật và liên kết chuỗi giá trị.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng giá trị sản xuất nông nghiệp giai đoạn 2012-2016, bảng phân tích tỷ trọng các tiểu ngành nông nghiệp và biểu đồ SWOT để minh họa điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức.
Đề xuất và khuyến nghị
Tập trung đầu tư xây dựng và phát triển vùng chuyên canh tập trung
Ưu tiên nguồn lực đầu tư hạ tầng, kỹ thuật cho các vùng chuyên canh cây quýt, cây hồi, hoa ly và các sản phẩm chủ lực khác. Mục tiêu nâng diện tích vùng chuyên canh lên khoảng 30% diện tích đất nông nghiệp trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở Nông nghiệp và các doanh nghiệp.Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của chính quyền và người dân
Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo về chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng sản xuất hàng hóa, kỹ thuật canh tác tiên tiến và quản lý sản xuất. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân áp dụng kỹ thuật mới lên 50% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp huyện, các tổ chức khuyến nông.Đẩy mạnh công tác khuyến nông và ứng dụng khoa học kỹ thuật
Hỗ trợ chuyển giao công nghệ, giống cây trồng vật nuôi năng suất cao, kỹ thuật bảo quản sau thu hoạch và chế biến sản phẩm. Mục tiêu tăng năng suất cây trồng chính lên 15% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông tỉnh, các viện nghiên cứu.Tổ chức lại sản xuất, phát triển kinh tế hợp tác, trang trại, gia trại
Khuyến khích liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, xây dựng các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất hàng hóa quy mô lớn, đảm bảo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Mục tiêu tăng số lượng trang trại đạt chuẩn lên 50% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức hợp tác xã.Hỗ trợ tìm kiếm và mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm
Tăng cường xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu sản phẩm, ký kết hợp đồng tiêu thụ với các doanh nghiệp, siêu thị trong và ngoài tỉnh. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm tiêu thụ qua kênh chính thức lên 60% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Kinh tế huyện, các doanh nghiệp.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Lãnh đạo và cán bộ quản lý địa phương
Giúp hoạch định chính sách phát triển nông nghiệp phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp.Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp
Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại vùng miền núi.Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp
Tham khảo các mô hình sản xuất hàng hóa, vùng chuyên canh và cơ hội đầu tư phát triển sản xuất nông nghiệp tại huyện Trà Lĩnh.Các tổ chức khuyến nông, hợp tác xã và người nông dân
Áp dụng các giải pháp kỹ thuật, tổ chức sản xuất và liên kết thị trường nhằm nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập.
Câu hỏi thường gặp
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa là gì?
Đây là quá trình thay đổi tỷ trọng các tiểu ngành nông nghiệp, đa dạng hóa và chuyên môn hóa sản phẩm dựa trên nhu cầu thị trường nhằm nâng cao giá trị và thu nhập cho người nông dân.Tại sao huyện Trà Lĩnh cần chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp?
Vì hiện nay sản xuất chủ yếu tự cung tự cấp, giá trị hàng hóa thấp, thu nhập người dân còn thấp, chuyển dịch giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, phát triển kinh tế bền vững.Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp tại Trà Lĩnh?
Vốn đầu tư, tiến bộ khoa học kỹ thuật, thị trường tiêu thụ và điều kiện tự nhiên là những yếu tố quan trọng nhất.Các giải pháp chính để thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp tại Trà Lĩnh là gì?
Đầu tư phát triển vùng chuyên canh, nâng cao nhận thức và kỹ thuật cho người dân, tổ chức lại sản xuất, hỗ trợ thị trường và xúc tiến thương mại.Làm thế nào để người nông dân tại Trà Lĩnh tiếp cận được tiến bộ kỹ thuật mới?
Thông qua các chương trình khuyến nông, tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ vốn và liên kết với các doanh nghiệp, viện nghiên cứu để chuyển giao công nghệ.
Kết luận
- Huyện Trà Lĩnh có tiềm năng lớn về đất đai và khí hậu thuận lợi cho phát triển nông nghiệp hàng hóa với diện tích đất nông nghiệp chiếm 92,4% tổng diện tích.
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa đã đạt được những kết quả tích cực, giá trị sản xuất tăng bình quân 12,65% năm 2016.
- Các yếu tố như vốn đầu tư, khoa học kỹ thuật, thị trường và lợi thế tự nhiên đóng vai trò quyết định trong quá trình chuyển dịch.
- Huyện cần tập trung phát triển vùng chuyên canh, nâng cao năng lực quản lý, đẩy mạnh khuyến nông và tổ chức lại sản xuất để nâng cao hiệu quả.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường liên kết chuỗi giá trị và mở rộng thị trường tiêu thụ nhằm phát triển bền vững ngành nông nghiệp huyện Trà Lĩnh.
Hành động ngay hôm nay để góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại huyện Trà Lĩnh, nâng cao đời sống người dân và phát triển kinh tế địa phương bền vững!