Chuyển Biến Xã Hội Vùng Nông Thôn Châu Thổ Sông Hồng Thế Kỷ XVII-XVIII

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan tài liệu

1.2. Nghiên cứu chung về làng xã vùng nông thôn châu thổ sông Hồng

1.3. Nghiên cứu về tổ chức hành chính và thiết chế quản lý xã hội vùng nông thôn châu thổ sông Hồng

1.4. Nghiên cứu về chế độ ruộng đất và kinh tế vùng nông thôn châu thổ sông Hồng

1.5. Nghiên cứu về chuyển biến xã hội vùng nông thôn châu thổ sông Hồng

1.6. Địa bàn nghiên cứu

1.7. Điều kiện tự nhiên

1.8. Tổ chức đơn vị hành chính và quản lý

1.8.1. Diên cách hành chính

1.8.2. Tổ chức bộ máy

1.9. Hoạt động sản xuất

1.9.1. Sản xuất nông nghiệp

1.9.2. Thủ công nghiệp, thương nghiệp

1.10. Tiểu kết Chương 1

2. CHƯƠNG 2: CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHUYỂN BIẾN XÃ HỘI VÙNG NÔNG THÔN CHÂU THỔ SÔNG HỒNG THẾ KỶ XVII - XVIII

2.1. Tác động của bối cảnh lịch sử

2.2. Các yếu tố chính trị. Thiết chế chính trị “lưỡng đầu”

2.3. Đánh dẹp các thế lực họ Mạc và chiến tranh Trịnh - Nguyễn

2.4. Các yếu tố kinh tế

2.5. Sự phát triển của chế độ tư hữu ruộng đất

2.6. Sự khởi sắc của kinh tế hàng hoá và hưng khởi của đô thị

2.7. Các yếu tố văn hoá

2.8. Sự trỗi dậy của Phật giáo và tín ngưỡng dân gian

2.9. Tiếp xúc, giao lưu văn hoá với phương Tây. Tác động của chính sách nhà nước

2.10. Chính sách tô thuế

2.11. Chính sách binh dịch, lao dịch và các nghĩa vụ khác với Nhà nước

2.12. Thiên tai và hạn chế trong khắc phục của Nhà nước

2.13. Tiểu kết Chương 2

3. CHƯƠNG 3: DI ĐỘNG XÃ HỘI VÀ CHUYỂN BIẾN TRONG THIẾT CHẾ XÃ HỘI VÙNG NÔNG THÔN CHÂU THỔ SÔNG HỒNG THẾ KỶ XVII - XVIII

3.1. Di động xã hội

3.2. Di dân nông thôn - thành thị

3.3. Người nước ngoài

3.4. Cơ chế đẳng cấp và giao lưu đẳng cấp

3.4.1. Cơ chế đẳng cấp

3.4.2. Cơ chế “giao lưu” đẳng cấp

3.5. Chuyển biến trong thiết chế xã hội nông thôn

3.5.1. Mối quan hệ Nhà nước và làng xã

3.5.2. Phân chia lợi ích từ nguồn lực làng xã

3.5.3. Thiết chế quản lý: tính song hành giữa hai bộ phận nhà nước và làng xã

3.5.4. Phản ứng của làng xã trước áp lực nhà nước. Nạn cường hào, các hiện tượng xã hội nổi bật

3.5.5. Nạn cường hào. Hiện tượng dân xiêu tán - ngụ cư

3.5.6. Khởi nghĩa nông dân

3.6. Tiểu kết Chương 3

4. CHƯƠNG 4: CHUYỂN BIẾN TRONG CẤU TRÚC XÃ HỘI NGHỀ NGHIỆP VÙNG NÔNG THÔN CHÂU THỔ SÔNG HỒNG THẾ KỶ XVII - XVIII

4.1. Tầng lớp Nho sĩ

4.2. Tầng lớp Nho sĩ bình dân

4.3. Phân hoá trong bộ phận Nho sĩ quan liêu

4.4. Tầng lớp nông dân

4.5. Sự lớn mạnh của tầng lớp địa chủ

4.6. Xu hướng thu hẹp của nông dân tư hữu và tình trạng bần cùng hoá

4.7. Tầng lớp thợ thủ công, thương nhân và mối quan hệ giữa tiềm lực kinh tế và địa vị xã hội

4.7.1. Thợ thủ công và làng nghề

4.7.2. Thương nhân và làng buôn

4.7.3. Mối quan hệ giữa tiềm lực kinh tế và địa vị xã hội

4.8. Tiểu kết Chương 4

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về chuyển biến xã hội vùng nông thôn châu thổ sông Hồng

Chuyển biến xã hội vùng nông thôn châu thổ sông Hồng trong thế kỷ XVII-XVIII là một chủ đề quan trọng trong nghiên cứu lịch sử Việt Nam. Vùng nông thôn này không chỉ là nơi sản xuất nông nghiệp chủ yếu mà còn là nơi diễn ra nhiều biến động xã hội. Chuyển biến xã hội ở đây phản ánh sự thay đổi trong cấu trúc xã hội, từ tổ chức hành chính đến mối quan hệ giữa các giai tầng. Nghiên cứu này nhằm làm rõ các yếu tố tác động đến biến đổi xã hội, từ bối cảnh lịch sử đến các chính sách của nhà nước. Đặc biệt, sự phát triển của kinh tế nông thôn và văn hóa nông thôn đã tạo ra những thay đổi đáng kể trong đời sống của cư dân. Những yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống nông thôn mà còn góp phần định hình lịch sử Việt Nam trong giai đoạn này.

1.1. Bối cảnh lịch sử và xã hội

Bối cảnh lịch sử của thế kỷ XVII-XVIII tại châu thổ sông Hồng là một giai đoạn đầy biến động. Sự phân chia lãnh thổ giữa Đàng Ngoài và Đàng Trong đã tạo ra những tác động sâu sắc đến xã hội nông thôn. Các cuộc chiến tranh và chính sách cai trị của các chúa Trịnh, chúa Nguyễn đã làm thay đổi cấu trúc xã hội. Tình hình xã hội trong giai đoạn này không chỉ phản ánh sự phát triển của nông nghiệp mà còn là sự gia tăng của cường hào và các hiện tượng xã hội như xiêu tán và ngụ cư. Những yếu tố này đã tạo ra một bức tranh đa dạng về di động xã hội và chuyển biến trong thiết chế xã hội.

II. Các yếu tố tác động đến chuyển biến xã hội

Nhiều yếu tố đã tác động đến chuyển biến xã hội ở vùng nông thôn châu thổ sông Hồng trong thế kỷ XVII-XVIII. Các yếu tố chính trị, kinh tế và văn hóa đều có vai trò quan trọng. Chính sách của nhà nước, đặc biệt là chính sách tô thuế và binh dịch, đã tạo ra áp lực lớn lên cư dân nông thôn. Sự phát triển của kinh tế hàng hóa và hưng khởi đô thị cũng đã thúc đẩy sự chuyển biến trong cấu trúc xã hội. Bên cạnh đó, sự trỗi dậy của Phật giáo và các tín ngưỡng dân gian đã tạo ra những thay đổi trong văn hóa nông thôn. Những yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống nông thôn mà còn định hình các mối quan hệ xã hội trong cộng đồng.

2.1. Tác động của chính trị và kinh tế

Chính trị và kinh tế là hai yếu tố chính tác động đến chuyển biến xã hội. Sự phân chia quyền lực giữa các chúa Trịnh và chúa Nguyễn đã tạo ra những xung đột và bất ổn. Điều này dẫn đến sự thay đổi trong cấu trúc xã hội và di động xã hội. Bên cạnh đó, sự phát triển của chế độ tư hữu ruộng đất đã làm gia tăng sự phân hóa trong xã hội. Kinh tế nông thôn không chỉ phát triển mà còn mở rộng ra các lĩnh vực khác như thủ công nghiệp và thương nghiệp, tạo ra những cơ hội mới cho cư dân nông thôn.

III. Di động xã hội và chuyển biến trong thiết chế xã hội

Di động xã hội là một khía cạnh quan trọng trong nghiên cứu chuyển biến xã hội. Trong thế kỷ XVII-XVIII, sự di dân từ nông thôn ra thành phố và ngược lại đã diễn ra mạnh mẽ. Di động xã hội không chỉ phản ánh sự thay đổi trong vị trí xã hội mà còn là sự thay đổi trong cấu trúc nghề nghiệp. Các tầng lớp như nông dân, địa chủ, và thương nhân đã có sự phân hóa rõ rệt. Sự gia tăng của cường hào và các hiện tượng xã hội như khởi nghĩa nông dân cũng là những biểu hiện của sự chuyển biến trong thiết chế xã hội. Những thay đổi này đã tạo ra những thách thức lớn cho chính quyền và cộng đồng.

3.1. Chuyển biến trong thiết chế xã hội nông thôn

Thiết chế xã hội nông thôn đã trải qua nhiều thay đổi trong thế kỷ XVII-XVIII. Mối quan hệ giữa nhà nước và làng xã trở nên phức tạp hơn. Chính quyền trung ương cố gắng kiểm soát làng xã, trong khi làng xã tìm cách tự quản và tự trị. Sự xuất hiện của cường hào đã làm gia tăng áp lực lên cư dân nông thôn, dẫn đến các hiện tượng như xiêu tán và ngụ cư. Những thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống nông thôn mà còn tác động đến cục diện xã hội của Đại Việt trong giai đoạn này.

IV. Kết luận và ý nghĩa thực tiễn

Nghiên cứu về chuyển biến xã hội vùng nông thôn châu thổ sông Hồng trong thế kỷ XVII-XVIII không chỉ giúp hiểu rõ hơn về lịch sử Việt Nam mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc quản lý làng xã hiện nay. Những bài học từ quá khứ có thể được áp dụng trong bối cảnh hiện đại, đặc biệt là trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Việc nhận diện các yếu tố tác động đến chuyển biến xã hội sẽ giúp các nhà quản lý có cái nhìn sâu sắc hơn về các vấn đề xã hội hiện tại. Đồng thời, việc nghiên cứu này cũng góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong cộng đồng nông thôn.

4.1. Ý nghĩa của nghiên cứu

Nghiên cứu này không chỉ mang lại cái nhìn tổng quan về chuyển biến xã hội mà còn chỉ ra những thách thức và cơ hội cho nông thôn Việt Nam hiện nay. Việc hiểu rõ các yếu tố tác động đến đời sống nông thôn sẽ giúp xây dựng các chính sách phù hợp, góp phần phát triển bền vững cho khu vực nông thôn. Hơn nữa, việc bảo tồn các giá trị văn hóa và xã hội trong cộng đồng nông thôn là rất cần thiết để duy trì bản sắc văn hóa dân tộc.

Nghiên Cứu Chuyển Biến Xã Hội Vùng Nông Thôn Châu Thổ Sông Hồng Thế Kỷ XVII và XVIII