Chủ Nghĩa Hiện Sinh: Triết Học Về Con Người và Tác Động Đến Đời Sống

• Trường học: Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Đề tài: Chủ Nghĩa Hiện Sinh: Triết Học Về Con Người và Tác Động Đến Đời Sống
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2010
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA HIỆN SINH
• 1.1. Tiền đề lý luận và điều kiện lịch sử ra đời chủ nghĩa hiện sinh
• 1.2. Chủ nghĩa hiện sinh hiện đại ra đời và những năm giữa thế kỷ XIX
• 1.3. Những tư tưởng hiện sinh tiêu biểu
• 2. CHƯƠNG 2: ẢNH HƯỞNG CỦA CHỦ NGHĨA HIỆN SINH ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG VĂN HÓA XÃ HỘI PHƯƠNG TÂY HIỆN ĐẠI
• 2.1. Ảnh hưởng tư tưởng hiện sinh đối với một số ngành nghệ thuật
• 2.2. Ảnh hưởng tư tưởng hiện sinh đối với một số ngành khoa học xã hội và nhân văn
• 2.3. Ảnh hưởng tư tưởng hiện sinh đối với một số phương trào xã hội
• 3. CHƯƠNG 3: ẢNH HƯỞNG CỦA CHỦ NGHĨA HIỆN SINH Ở VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG TIẾP NHẬN NÓ HIỆN NAY
• 3.1. Ảnh hưởng của chủ nghĩa hiện sinh ở Việt Nam
• 3.2. Một số định hướng tiếp nhận chủ nghĩa hiện sinh ở Việt Nam hiện nay
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Chủ Nghĩa Hiện Sinh Là Gì Tổng Quan Triết Học và Ý Nghĩa

Chủ nghĩa hiện sinh hình thành ở châu Âu từ nửa cuối thế kỷ XIX, phát triển mạnh mẽ trước và sau Đại chiến thế giới thứ hai. Đây là triết học về con người, từ bỏ những triết lý viển vông về Thượng đế, ý niệm tuyệt đối, vật tự nó… để đến thẳng với con người và những vấn đề liên quan trực tiếp đến cuộc sống con người. Chủ nghĩa hiện sinh không còn dùng lối tư duy trừu tượng và những lập luận biện chứng của các triết gia xưa kia nữa mà nó đã “xuống đường”, “nhập cuộc” vào văn học nghệ thuật quần chúng (kịch, tiểu thuyết, báo chí…) và đời sống xã hội. Điều này gây nên một phong trào hiện sinh rầm rộ trong một thời gian dài ở các nước phương Tây và sau đó lan rộng ra nhiều khu vực khác trên thế giới.

1.1. Nguồn gốc và quá trình phát triển của triết học hiện sinh

Chủ nghĩa hiện sinh hiện đại ra đời vào những năm giữa thế kỷ XIX do triết gia Đan Mạch Soren Kierkegaard khởi xướng. Tuy nhiên, sự xuất hiện của chủ nghĩa hiện sinh không phải ngẫu nhiên, không phải là sự sáng tạo thuần túy của một số cá nhân, nó là sự kế thừa những di sản tư tưởng quá khứ và do những điều kiện lịch sử đương thời quy định. Những tư tưởng hiện sinh thể hiện rõ ràng nhất trong những trang bản thảo được xuất bản năm 1670 dưới tiêu đề Tư tưởng (Pensées) của nhà triết học Pháp Blaise Pascal (1623 – 1662). Ở đó, ông đã mô tả nhiều chủ đề cơ bản giống với các triết gia hiện sinh sau này.

1.2. Đặc điểm cốt lõi của triết học hiện sinh

Chủ nghĩa hiện sinh là sự phản ứng trước sự thống trị của chủ nghĩa duy lý (Rationalism) vốn là truyền thống của triết học phương Tây. Chủ nghĩa duy lý, về mặt bản thể luận, coi thế giới là một chỉnh thể thống nhất tuân theo những quy luật tất yếu. Về mặt nhận thức luận, nó coi tư duy, lý tính con người có thể đạt đến chân lý khách quan, tức là nhận thức được toàn bộ thế giới. Phản đối quan điểm duy lý trên, chủ nghĩa hiện sinh cho rằng thế giới là một khối hỗn độn không tuân theo quy luật nào cả, lý tính con người hoàn toàn bất lực trong việc nhận thức, lý giải nó. Do vậy, mỗi người có quyền gán cho thế giới một ý nghĩa nào đó tùy thích.

II. Giải Mã Các Vấn Đề Cốt Lõi Tự Do Lựa Chọn Lo Âu

Chủ nghĩa hiện sinh tập trung vào tự do, lựa chọn, và lo âu như những trải nghiệm trung tâm của con người. Con người không bị ràng buộc bởi bản chất định trước, mà tự tạo ra bản thân thông qua hành động và quyết định của mình. Tuy nhiên, tự do này đi kèm với trách nhiệm, vì con người phải chịu trách nhiệm hoàn toàn cho những lựa chọn của mình. Sự nhận thức về tự do và trách nhiệm này dẫn đến lo âu, một cảm giác sâu sắc về sự bất định và vô nghĩa của cuộc sống.

2.1. Mối quan hệ giữa tự do và trách nhiệm trong hiện sinh

Trong triết học hiện sinh, tự do và trách nhiệm là hai mặt không thể tách rời. Tự do không chỉ là khả năng lựa chọn, mà còn là gánh nặng phải chịu trách nhiệm cho những lựa chọn đó. Con người không thể trốn tránh trách nhiệm bằng cách đổ lỗi cho hoàn cảnh, số phận, hay bất kỳ yếu tố bên ngoài nào khác. Bởi vì ngay cả khi bị ép buộc, con người vẫn có quyền lựa chọn thái độ của mình đối với hoàn cảnh đó. Jean-Paul Sartre khẳng định rằng “Con người bị nguyền rủa là phải tự do”, thể hiện gánh nặng của tự do tuyệt đối.

2.2. Lo âu hiện sinh và ý nghĩa của nó đối với cuộc sống

Lo âu hiện sinh (Existential Anxiety) là một trạng thái tâm lý đặc trưng của con người khi đối diện với sự hữu hạn của cuộc sống, sự vô nghĩa của thế giới, và gánh nặng của tự do. Lo âu không phải là một bệnh tâm lý, mà là một phản ứng tự nhiên và cần thiết đối với những sự thật cơ bản của cuộc sống. Thay vì cố gắng trốn tránh lo âu, con người nên chấp nhận nó và sử dụng nó như một động lực để sống một cuộc đời chân thực và ý nghĩa. Theo Heidegger, đối diện với lo âu giúp con người nhận ra tính hữu hạn của sự tồn tại và sống một cách đích thực hơn.

III. Ảnh Hưởng Chủ Nghĩa Hiện Sinh Đến Văn Hóa và Nghệ Thuật

Chủ nghĩa hiện sinh có ảnh hưởng sâu rộng đến văn hóa và nghệ thuật phương Tây hiện đại. Trong văn học, các tác phẩm như "Người xa lạ" của Albert Camus và "Buồn nôn" của Jean-Paul Sartre thể hiện sự vô nghĩa, sự cô đơn, và sự nổi loạn của con người trong một thế giới phi lý. Trong điện ảnh, các bộ phim như "Taxi Driver" và "Blade Runner" khám phá những vấn đề về bản sắc, tự do, và trách nhiệm trong một xã hội vô cảm.

3.1. Chủ nghĩa hiện sinh trong văn học Từ Camus đến Sartre

Các nhà văn hiện sinh sử dụng văn học để khám phá những vấn đề về sự tồn tại, tự do, và trách nhiệm. Albert Camus trong "Người xa lạ" mô tả một người đàn ông thờ ơ với cuộc sống và không tìm thấy ý nghĩa trong xã hội. Jean-Paul Sartre trong "Buồn nôn" khám phá cảm giác kinh tởm của con người khi đối diện với sự vô nghĩa của thế giới. Những tác phẩm này thể hiện sự nổi loạn chống lại những giá trị truyền thống và sự tìm kiếm ý nghĩa trong một thế giới phi lý.

3.2. Ảnh hưởng của triết học hiện sinh lên điện ảnh hiện đại

Điện ảnh hiện đại chịu ảnh hưởng sâu sắc từ triết học hiện sinh, thể hiện qua việc khám phá những vấn đề về bản sắc, tự do, và trách nhiệm trong một xã hội vô cảm. Các bộ phim như "Taxi Driver" và "Blade Runner" đặt ra những câu hỏi về ý nghĩa của cuộc sống, giá trị của con người, và sự lựa chọn trong một thế giới đầy rẫy sự bất công và bạo lực. Những bộ phim này thường có những nhân vật cô đơn, lạc lõng, và phải đối mặt với những quyết định khó khăn trong cuộc sống.

IV. Ứng Dụng Chủ Nghĩa Hiện Sinh Vào Đời Sống Cách Sống Ý Nghĩa

Chủ nghĩa hiện sinh không chỉ là một lý thuyết triết học, mà còn là một cách sống. Bằng cách chấp nhận tự do và trách nhiệm của mình, con người có thể tạo ra ý nghĩa cho cuộc sống của mình. Điều này đòi hỏi sự chân thực, sự can đảm, và sự sáng tạo. Thay vì sống theo những giá trị áp đặt từ bên ngoài, con người nên sống theo những giá trị mà mình tự lựa chọn. Việc sống chân thực với bản thân và can đảm đối mặt với những khó khăn của cuộc sống là chìa khóa để tìm thấy ý nghĩa và hạnh phúc.

4.1. Sống chân thực Bí quyết tạo nên ý nghĩa cuộc đời

Sống chân thực (Authenticity) là một khái niệm quan trọng trong triết học hiện sinh. Nó có nghĩa là sống phù hợp với giá trị và niềm tin thực sự của bản thân, thay vì cố gắng sống theo những kỳ vọng của người khác. Điều này đòi hỏi sự tự nhận thức, sự trung thực với bản thân, và sự can đảm để đối mặt với những hậu quả của việc sống khác biệt. Sống chân thực giúp con người tìm thấy ý nghĩa và hạnh phúc trong cuộc sống.

4.2. Vượt qua lo âu và tìm thấy niềm vui trong cuộc sống hiện sinh

Việc vượt qua lo âu và tìm thấy niềm vui trong cuộc sống hiện sinh đòi hỏi sự chấp nhận sự hữu hạn của cuộc sống và sự vô nghĩa của thế giới. Thay vì cố gắng trốn tránh những cảm xúc tiêu cực, con người nên chấp nhận chúng và sử dụng chúng như một động lực để sống một cuộc đời trọn vẹn hơn. Việc tìm kiếm ý nghĩa trong những điều nhỏ nhặt, xây dựng mối quan hệ ý nghĩa với người khác, và theo đuổi những đam mê của bản thân là những cách để tìm thấy niềm vui và hạnh phúc trong cuộc sống hiện sinh.

V. Chủ Nghĩa Hiện Sinh Ở Việt Nam Tiếp Nhận và Ảnh Hưởng

Chủ nghĩa hiện sinh có mặt ở miền Nam Việt Nam từ những năm đầu thập niên 60 và đã từng là bộ phận cấu thành quan trọng trong hệ tư tưởng của chế độ Ngụy quyền Sài Gòn. Ở Việt Nam từ sau giải phóng đến nay, chủ nghĩa hiện sinh vẫn thấp thoáng bóng dáng và ngày càng đậm nét hơn trong các tác phẩm văn học nghệ thuật và lối sống của một bộ phận thanh thiếu niên, nhất là ở những đô thị lớn. Tuy nhiên, việc nghiên cứu chủ nghĩa hiện sinh ở Việt Nam còn nhiều hạn chế, và cần có cái nhìn khách quan và toàn diện hơn về trào lưu tư tưởng này trong thời kỳ hội nhập hiện nay.

5.1. Lịch sử du nhập và phát triển của chủ nghĩa hiện sinh tại Việt Nam

Chủ nghĩa hiện sinh du nhập vào Việt Nam qua con đường văn học, báo chí, và các trường đại học ở miền Nam trước năm 1975. Nó trở thành một phần của trào lưu văn hóa phản chiến và tìm kiếm bản sắc của giới trí thức trẻ. Sau năm 1975, chủ nghĩa hiện sinh bị phê phán vì bị coi là một sản phẩm của chủ nghĩa tư bản và đi ngược lại với hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, chủ nghĩa hiện sinh đã được nghiên cứu và đánh giá lại một cách khách quan hơn.

5.2. Định hướng tiếp nhận chủ nghĩa hiện sinh tại Việt Nam hiện nay

Việc tiếp nhận chủ nghĩa hiện sinh tại Việt Nam hiện nay cần dựa trên lập trường Marxist, vận dụng đúng đắn phương pháp biện chứng duy vật. Cần xóa bỏ thiên kiến, nghiên cứu toàn diện và vạch đúng bản chất chủ nghĩa hiện sinh để có cách tiếp nhận phù hợp. Cần khai thác những giá trị tích cực của chủ nghĩa hiện sinh như sự đề cao tự do cá nhân, trách nhiệm, và sự tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống. Đồng thời, cần phê phán những biểu hiện tiêu cực của nó như sự bi quan, chủ nghĩa cá nhân, và sự phủ nhận giá trị xã hội.

VI. Kết Luận Tương Lai của Chủ Nghĩa Hiện Sinh Trong Thế Giới

Chủ nghĩa hiện sinh có thể đã lùi vào dĩ vãng trên bình diện lý luận, nhưng dấu ấn của nó trong đời sống văn hóa xã hội phương Tây vẫn còn rất sâu đậm. Đúng như giáo sư Trần Thái Đỉnh từng nhận xét: chủ nghĩa hiện sinh “đã ăn sâu vào quan niệm sống của người Âu Mỹ. Nó đã lắng vào lòng người thời đại, và trở thành một cái gì quá quen thuộc”. Chủ nghĩa hiện sinh tiếp tục ảnh hưởng đến cách chúng ta suy nghĩ về bản thân, về thế giới, và về ý nghĩa của cuộc sống. Nó là một nguồn cảm hứng cho sự tự do, sự sáng tạo, và sự tìm kiếm chân lý.

6.1. Giá trị và hạn chế của chủ nghĩa hiện sinh trong bối cảnh hiện đại

Chủ nghĩa hiện sinh có những giá trị quan trọng trong việc đề cao tự do cá nhân, trách nhiệm, và sự tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống. Nó giúp con người sống chân thực hơn với bản thân và đối mặt với những khó khăn của cuộc sống một cách can đảm hơn. Tuy nhiên, nó cũng có những hạn chế như sự bi quan, chủ nghĩa cá nhân, và sự phủ nhận giá trị xã hội. Cần có một cái nhìn cân bằng và phê phán để tận dụng những giá trị tích cực và hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của chủ nghĩa hiện sinh.

6.2. Hướng đi mới cho triết học hiện sinh trong tương lai

Trong tương lai, triết học hiện sinh có thể tiếp tục phát triển và thích ứng với những thách thức mới của thế giới hiện đại. Nó có thể kết hợp với các trào lưu tư tưởng khác như chủ nghĩa nữ quyền, chủ nghĩa sinh thái, và chủ nghĩa nhân văn để tạo ra những hướng đi mới cho sự phát triển của xã hội. Việc đối diện với những vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng, và xung đột xã hội đòi hỏi những suy nghĩ sáng tạo và những hành động trách nhiệm, và triết học hiện sinh có thể đóng góp một phần quan trọng vào quá trình này.