Luận văn thạc sĩ: Chiến lược sinh tồn của nhóm người bán hàng rong tại khu du lịch Bãi Sau Vũng Tàu qua lăng kính văn hóa học

• Tác giả: Lê Thị Anh
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Quỳnh Phương
• Trường học: Học viện Khoa học xã hội
• Chuyên ngành: Văn hóa học
• Đề tài: Chiến Lược Sinh Tồn Của Người Bán Hàng Rong Tại Bãi Sau Vũng Tàu: Góc Nhìn Văn Hóa Học
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ KHU DU LỊCH BÃI SAU, THÀNH PHỐ VŨNG TÀU
• 1.1. Cơ sở lý luận: thực hành văn hoá hàng ngày và chiến lược của “kẻ yếu”
• 1.2. Giới thiệu chung về Bà Rịa - Vũng Tàu và khu du lịch Bãi Sau
• 1.3. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC HÀNH ĐEO BÁM KHÁCH CỦA NHÓM NGƯỜI BÁN HÀNG RONG TẠI KHU DU LỊCH BÃI SAU, THÀNH PHỐ VŨNG TÀU
• 2.1. Thực trạng quy hoạch phát triển du lịch tại Vũng Tàu
• 2.2. Thực trạng “đeo bám” khách
• 2.3. “Đeo bám” khách và chiến lược đối phó của người bán hàng rong
• 2.4. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: "ĐEO BÁM KHÁCH" - CHIẾN LƯỢC SINH TỒN VÀ CÁC VẤN ĐỀ ĐẶT RA
• 3.1. Những ảnh hưởng của chính sách kinh tế vĩ mô
• 3.2. “Đeo bám khách” và những vấn đề đặt ra
• 3.3. Đằng sau chính sách “cấm” của địa phương
• 3.4. Tiểu kết chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về người bán hàng rong tại Bãi Sau Vũng Tàu

Người bán hàng rong tại Bãi Sau Vũng Tàu là một phần không thể thiếu trong bức tranh du lịch của khu vực này. Họ thường xuất hiện với những sản phẩm đa dạng, từ đồ ăn nhẹ đến đồ lưu niệm, nhằm phục vụ nhu cầu của du khách. Chiến lược sinh tồn của họ không chỉ đơn thuần là kiếm sống mà còn phản ánh những thói quen tiêu dùng của người tiêu dùng hiện đại. Theo nghiên cứu, những người này thường đến từ các vùng quê nghèo, họ chọn Bãi Sau như một nơi để mưu sinh, mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức. Hành vi “đeo bám” khách không chỉ là một chiến lược kinh doanh mà còn là một phản ứng tự nhiên trước những biến động của tình hình kinh tế và sự phát triển bền vững của ngành du lịch. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Họ không chỉ bán hàng, mà còn bán cả hy vọng và ước mơ của mình."

1.1. Đặc điểm văn hóa bán hàng rong

Văn hóa bán hàng rong tại Bãi Sau Vũng Tàu mang đậm dấu ấn của văn hóa ẩm thực và ngành dịch vụ địa phương. Những người bán hàng rong không chỉ đơn thuần là người cung cấp sản phẩm mà còn là những người truyền tải văn hóa ẩm thực của vùng miền. Họ thường sử dụng các nguyên liệu địa phương, tạo ra những món ăn mang hương vị đặc trưng. Hành vi “đeo bám” khách không chỉ là một chiến lược sinh tồn mà còn là một phần của thực hành văn hóa hàng ngày. Điều này cho thấy sự kết nối giữa ngành dịch vụ và văn hóa địa phương, đồng thời phản ánh sự đa dạng trong thị trường địa phương. Như một nhà nghiên cứu đã nhận định, "Mỗi món ăn là một câu chuyện, và mỗi người bán hàng rong là một người kể chuyện."

II. Thực trạng và thách thức của người bán hàng rong

Thực trạng của người bán hàng rong tại Bãi Sau Vũng Tàu đang gặp nhiều thách thức. Họ phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt từ các cơ sở kinh doanh chính thức và các quy định của chính quyền địa phương. Sự phát triển bền vững của ngành du lịch cũng đặt ra nhiều yêu cầu mới cho người bán hàng rong. Họ cần phải thay đổi chiến lược kinh doanh để phù hợp với thói quen tiêu dùng của du khách hiện đại. Nhiều người trong số họ đã bắt đầu áp dụng các phương pháp tiếp thị mới, như sử dụng mạng xã hội để quảng bá sản phẩm. Tuy nhiên, không phải ai cũng có khả năng tiếp cận công nghệ, điều này tạo ra một khoảng cách lớn trong tình hình kinh tế của họ. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Người bán hàng rong không chỉ là những người kiếm sống, mà còn là những người chiến đấu để tồn tại trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng."

2.1. Chiến lược kinh doanh của người bán hàng rong

Chiến lược kinh doanh của người bán hàng rong tại Bãi Sau Vũng Tàu rất đa dạng và linh hoạt. Họ thường xuyên điều chỉnh sản phẩm và giá cả để phù hợp với nhu cầu của khách hàng. Kinh nghiệm bán hàng của họ cho phép họ nhận biết được thời điểm nào là thời điểm cao điểm để bán hàng, từ đó tối ưu hóa doanh thu. Họ cũng thường xuyên tổ chức các chương trình khuyến mãi nhỏ để thu hút khách hàng. Tuy nhiên, những chiến lược này không phải lúc nào cũng thành công, đặc biệt là trong bối cảnh sự cạnh tranh ngày càng gia tăng từ các cơ sở kinh doanh chính thức. Như một nhà nghiên cứu đã nhận định, "Chiến lược kinh doanh của họ không chỉ là một cách kiếm sống, mà còn là một nghệ thuật tồn tại trong một thế giới đầy biến động."

III. Tác động xã hội và văn hóa của người bán hàng rong

Người bán hàng rong tại Bãi Sau Vũng Tàu không chỉ có vai trò kinh tế mà còn có tác động lớn đến tác động xã hội và văn hóa của khu vực. Họ tạo ra một không gian giao lưu văn hóa, nơi mà du khách có thể trải nghiệm những nét đẹp văn hóa địa phương thông qua ẩm thực. Hành vi “đeo bám” khách của họ cũng phản ánh những vấn đề xã hội như sự phát triển bền vững và tình hình kinh tế của người dân địa phương. Tuy nhiên, họ cũng phải đối mặt với sự kỳ thị từ xã hội, khi mà nhiều người coi họ là những kẻ làm phiền du khách. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Người bán hàng rong không chỉ là những người kiếm sống, mà còn là những người mang trong mình những câu chuyện và văn hóa của một vùng đất."

3.1. Vai trò của người bán hàng rong trong phát triển du lịch

Người bán hàng rong đóng một vai trò quan trọng trong phát triển du lịch tại Bãi Sau Vũng Tàu. Họ không chỉ cung cấp dịch vụ cho du khách mà còn góp phần tạo nên bầu không khí sôi động và hấp dẫn cho khu vực. Họ là những người đại diện cho văn hóa địa phương, mang đến cho du khách những trải nghiệm độc đáo và chân thực. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần có những chính sách hỗ trợ và quản lý hợp lý từ chính quyền địa phương. Như một nhà nghiên cứu đã nhận định, "Người bán hàng rong là một phần không thể thiếu trong bức tranh du lịch, và họ cần được công nhận và hỗ trợ để phát triển."

Tổng quan nghiên cứu

Du lịch Việt Nam là ngành kinh tế mũi nhọn với tiềm năng phát triển đa dạng, đặc biệt là các loại hình du lịch lịch sử, văn hóa và thiên nhiên. Năm 2015, Việt Nam đón khoảng 7,943 triệu lượt khách quốc tế và 57 triệu lượt khách nội địa, với tổng thu từ du lịch đạt khoảng 338 nghìn tỷ đồng. Mục tiêu đến năm 2020 là đón 8,5 triệu lượt khách quốc tế, 60 triệu lượt khách nội địa và doanh thu đạt 18-19 tỷ USD. Tuy nhiên, ngành du lịch cũng đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có hiện tượng “đeo bám khách” của người bán hàng rong, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh du lịch.

Bà Rịa - Vũng Tàu (BR-VT) là một trong những trung tâm du lịch trọng điểm của Việt Nam, với khu du lịch Bãi Sau là điểm đến thu hút đông đảo khách trong và ngoài nước. Hiện tượng người bán hàng rong “đeo bám” khách tại đây được truyền thông và dư luận phản ánh gay gắt, gây tâm lý e ngại cho du khách. Tuy nhiên, nhóm người bán hàng rong này chủ yếu là những người yếu thế, xuất thân từ vùng quê nghèo, có trình độ học vấn thấp và thiếu cơ hội phát triển kinh tế chính thức.

Nghiên cứu nhằm phân tích hiện tượng “đeo bám khách” tại khu du lịch Bãi Sau dưới góc nhìn văn hóa, xem đây như một chiến lược sinh tồn của nhóm người bán hàng rong trong bối cảnh phát triển du lịch và biến động xã hội. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Bãi Sau, thành phố Vũng Tàu, trong giai đoạn từ tháng 3 đến tháng 7 năm 2016. Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp góc nhìn nhân văn, đa chiều về hiện tượng này, hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách xây dựng giải pháp phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về văn hóa và thực hành văn hóa hàng ngày, chiến lược sinh tồn của nhóm yếu thế trong xã hội. Văn hóa được hiểu là tổng hợp các tri thức, tín ngưỡng, tập quán và thói quen mà con người tạo ra để thích ứng với cuộc sống (E.B. Tylor, 1871). Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh văn hóa là “phương thức sinh hoạt cùng biểu hiện nhằm thích ứng nhu cầu sinh tồn”. Gary Ferraro mở rộng khái niệm văn hóa bao gồm tất cả những gì con người có, nghĩ và làm trong xã hội.

Pierre Bourdieu và Michel de Certeau nhấn mạnh vai trò của thực hành hàng ngày và chiến thuật của nhóm người yếu thế để thích nghi và phản kháng trong bối cảnh quyền lực không cân bằng. James Scott gọi đây là “vũ khí của kẻ yếu” – những chiến thắng nhỏ trong cuộc sống hàng ngày nhằm đối phó với sự thống trị. Thuyết sinh tồn của Nguyễn Ngọc Huy và thuyết nhu cầu của Abraham Maslow cũng được vận dụng để giải thích bản năng và nhu cầu cơ bản thúc đẩy hành vi “đeo bám” khách của người bán hàng rong.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính với các thao tác chính gồm điền dã dân tộc học, phỏng vấn sâu và phân tích văn bản. Cỡ mẫu khảo sát gồm 50 người bán hàng rong, trong đó phỏng vấn sâu 15 người (7 người bán hàng rong, 3 cán bộ quản lý, 5 khách du lịch). Phương pháp chọn mẫu “trái bóng lăn” (snowball) giúp tiếp cận nhóm đối tượng nghiên cứu một cách tự nhiên và tin cậy.

Điền dã dân tộc học được thực hiện qua quan sát trực tiếp, tham gia cùng người bán hàng rong tại Bãi Sau, tạo điều kiện hiểu sâu sắc về thực hành “đeo bám” khách. Phỏng vấn sâu bán cấu trúc cho phép khai thác nguyên nhân, tâm lý và chiến lược sinh tồn của người bán hàng rong. Phân tích văn bản tập trung vào các bài báo, phỏng vấn chính sách và tài liệu truyền thông liên quan đến hiện tượng “đeo bám” khách tại Vũng Tàu.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 7 năm 2016, tập trung vào khu vực Bãi Sau, thành phố Vũng Tàu – trung tâm du lịch trọng điểm của tỉnh BR-VT.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng người bán hàng rong và hoạt động “đeo bám” khách
   Tại Bãi Sau, có khoảng 100 người bán hàng rong hoạt động, trong đó 78% là nữ, 88% có trình độ học vấn dưới cấp 3. Thời gian làm việc trung bình từ 10-15 tiếng/ngày chiếm 46%, thu nhập trung bình 200-250 nghìn đồng/ngày chiếm 38%. Người bán hàng rong chủ yếu đến từ miền Bắc (36%) và miền Trung (42%), chỉ 8% là người địa phương. Thâm niên bán hàng từ 5-10 năm chiếm 44%, cho thấy nghề này khá ổn định tại địa phương.

2. Chiến lược “đeo bám” khách như phương thức sinh tồn
   Người bán hàng rong tại Bãi Sau sử dụng chiến thuật tiếp cận khách hàng bằng cách nhẹ nhàng mời chào, theo sát và thuyết phục khách mua hàng. Thời gian thuyết phục có thể kéo dài từ 5 đến 30 phút. Họ nhận thức rõ sự khó chịu của khách nhưng coi đây là cách duy nhất để tồn tại. Thái độ ứng xử mềm mỏng, nhẫn nhịn và khéo léo được xem là “nghệ thuật” bán hàng.

3. Ảnh hưởng của chính sách và quản lý địa phương
   Các quy định cấm bán hàng rong và “đeo bám” khách được thực thi quyết liệt từ đầu năm 2016, khiến hoạt động bán hàng rong giảm mạnh, không còn xuất hiện nhiều trên bãi biển. Tuy nhiên, người bán hàng rong vẫn tìm cách đối phó bằng việc di chuyển, cảnh báo nhau khi có lực lượng chức năng, nài nỉ xin tha và chấp nhận nộp phạt để tiếp tục mưu sinh.

4. Phản hồi của khách du lịch về hiện tượng “đeo bám”
   Phần lớn khách du lịch được phỏng vấn cho biết không cảm thấy phiền toái nghiêm trọng khi bị “đeo bám”, thậm chí có người còn thấy thú vị và thuận mua vừa bán. Một số khách cho rằng việc bán hàng rong cung cấp dịch vụ giá rẻ, phù hợp với nhu cầu của họ. Tuy nhiên, dư luận và truyền thông vẫn có xu hướng đánh đồng “đeo bám” với hành vi chặt chém, ép giá, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh du lịch.

Thảo luận kết quả

Hành vi “đeo bám” khách của người bán hàng rong tại Bãi Sau được lý giải như một chiến lược sinh tồn của nhóm yếu thế trong xã hội, chịu nhiều áp lực về kinh tế, xã hội và chính sách quản lý. Việc họ lựa chọn hình thức này xuất phát từ nhu cầu cơ bản về sinh kế, thiếu vốn và điều kiện kinh tế để phát triển kinh doanh chính thức.

So sánh với các nghiên cứu tại Hà Nội và các đô thị lớn, nghề bán hàng rong tại Bãi Sau có tính ổn định cao hơn với thâm niên lâu dài. Điều này phản ánh sự gắn bó và phụ thuộc vào nghề của nhóm người này trong bối cảnh thiếu lựa chọn khác.

Phản ứng của khách du lịch đa dạng, không hoàn toàn tiêu cực như dư luận thường thấy, cho thấy cần có cái nhìn đa chiều và nhân văn hơn về hiện tượng này. Việc áp dụng các biện pháp cấm đoán cứng nhắc chưa giải quyết được tận gốc vấn đề mà còn tạo ra những khó khăn mới cho người bán hàng rong.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thu nhập, thời gian làm việc, quê quán và thâm niên của người bán hàng rong; bảng tổng hợp phản hồi khách du lịch về hiện tượng “đeo bám”.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng chính sách quản lý linh hoạt, nhân văn
   Cơ quan quản lý cần thiết kế các chính sách phù hợp, không chỉ cấm đoán mà còn hỗ trợ người bán hàng rong có điều kiện phát triển kinh tế hợp pháp, ví dụ như cấp phép kinh doanh, tạo khu vực bán hàng hợp pháp tại các điểm du lịch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: UBND tỉnh, Sở Du lịch.

2. Tổ chức đào tạo kỹ năng bán hàng và giao tiếp văn hóa
   Tổ chức các lớp đào tạo kỹ năng mềm, giao tiếp, ứng xử văn hóa cho người bán hàng rong nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, giảm thiểu xung đột với du khách. Thời gian: 6-12 tháng; chủ thể: các tổ chức xã hội, trung tâm đào tạo nghề.

3. Phát triển mô hình chợ du lịch và điểm bán hàng tập trung
   Hoàn thiện và quảng bá chợ du lịch, điểm bán hàng tập trung tại Bãi Sau để người bán hàng rong có địa điểm kinh doanh ổn định, giảm hiện tượng “đeo bám” khách trên bãi biển. Thời gian: 1-3 năm; chủ thể: chính quyền địa phương, doanh nghiệp đầu tư.

4. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng
   Triển khai các chiến dịch truyền thông nhằm thay đổi nhận thức của du khách và cộng đồng về người bán hàng rong, giảm kỳ thị và tạo môi trường thân thiện. Thời gian: liên tục; chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, báo chí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch
   Giúp hiểu rõ thực trạng và nguyên nhân của hiện tượng “đeo bám” khách, từ đó xây dựng chính sách quản lý phù hợp, nhân văn và hiệu quả.

2. Các tổ chức xã hội và trung tâm đào tạo nghề
   Cung cấp cơ sở để thiết kế các chương trình đào tạo kỹ năng mềm, hỗ trợ người bán hàng rong nâng cao năng lực và cải thiện đời sống.

3. Nhà nghiên cứu văn hóa và xã hội học
   Nghiên cứu cung cấp góc nhìn sâu sắc về thực hành văn hóa hàng ngày và chiến lược sinh tồn của nhóm yếu thế trong xã hội hiện đại.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch
   Hiểu được bối cảnh xã hội và văn hóa tại các điểm du lịch, từ đó phát triển các mô hình kinh doanh du lịch bền vững, thân thiện với cộng đồng địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiện tượng “đeo bám” khách là gì?
   Đây là hành vi người bán hàng rong theo sát, mời chào khách du lịch để thuyết phục họ mua hàng, thường bị xem là phiền phức nhưng thực chất là chiến lược sinh tồn của nhóm yếu thế.

2. Nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng này?
   Chủ yếu do hoàn cảnh kinh tế khó khăn, thiếu vốn, trình độ thấp và áp lực từ chính sách quản lý khiến người bán hàng rong phải chọn cách tiếp cận khách trực tiếp để tồn tại.

3. Khách du lịch có phản ứng thế nào khi bị “đeo bám”?
   Phản hồi đa dạng, nhiều khách không cảm thấy phiền toái nghiêm trọng, thậm chí còn thấy thuận tiện và hài lòng với dịch vụ giá rẻ, trong khi dư luận thường có cái nhìn tiêu cực.

4. Chính sách hiện nay có hiệu quả không?
   Các biện pháp cấm đoán cứng nhắc chưa giải quyết triệt để vấn đề, người bán hàng rong vẫn tìm cách đối phó và tiếp tục hoạt động, gây khó khăn cho quản lý.

5. Giải pháp nào được đề xuất để cải thiện tình hình?
   Cần chính sách linh hoạt, hỗ trợ người bán hàng rong hợp pháp hóa hoạt động, đào tạo kỹ năng, phát triển điểm bán hàng tập trung và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kết luận

• Hiện tượng “đeo bám” khách của người bán hàng rong tại Bãi Sau là chiến lược sinh tồn của nhóm yếu thế trong bối cảnh kinh tế xã hội hiện đại.
• Người bán hàng rong chủ yếu là người di cư từ các vùng quê nghèo, có trình độ học vấn thấp, làm việc với cường độ cao và thu nhập trung bình thấp.
• Hành vi “đeo bám” khách được thực hiện một cách bài bản, mềm mỏng và khéo léo nhằm thuyết phục khách mua hàng, đồng thời là cách thức phản kháng nhỏ trong cuộc sống hàng ngày.
• Các chính sách cấm đoán hiện nay chưa giải quyết triệt để vấn đề, cần có giải pháp quản lý nhân văn, linh hoạt và hỗ trợ phát triển kinh tế hợp pháp cho người bán hàng rong.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp du lịch xây dựng chiến lược phát triển bền vững, góp phần nâng cao hình ảnh du lịch Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và tổ chức liên quan nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các khía cạnh văn hóa và xã hội của hoạt động bán hàng rong tại các điểm du lịch khác. Độc giả và nhà quản lý được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện thực tiễn quản lý du lịch.