Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nguồn nhân lực khoa học và công nghệ (KH&CN) được xem là yếu tố quyết định sự thành công của quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt trong lĩnh vực truyền hình, vốn đòi hỏi nhiều chất xám và sáng tạo, nguồn nhân lực KH&CN đóng vai trò then chốt không chỉ trong sản xuất nội dung mà còn trong phát triển kỹ thuật sản xuất và truyền dẫn phát sóng. Tại Việt Nam, theo Quyết định 22/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, đến năm 2020, toàn bộ hệ thống truyền hình phải chuyển đổi sang công nghệ số. VTV9, kênh truyền hình khu vực của Đài Truyền hình Việt Nam, đã phát sóng từ năm 2007 và trở thành một trong năm kênh truyền hình được yêu thích nhất cả nước. Tuy nhiên, VTV9 vẫn chưa có chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN bài bản để đáp ứng yêu cầu số hóa công nghệ truyền hình.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đề xuất định hướng chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN cho VTV9 theo hướng số hóa công nghệ truyền hình, nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ công nghệ analog sang kỹ thuật số. Phạm vi nghiên cứu bao gồm giai đoạn từ năm 2007 đến 2020, tập trung tại VTV9 và mở rộng khảo sát tại một số đài truyền hình trong nước và quốc tế có điều kiện tương đồng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nguồn nhân lực KH&CN trong lĩnh vực truyền hình số, đồng thời góp phần xây dựng chính sách và chiến lược phát triển nhân lực cho Đài Truyền hình Việt Nam nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về nguồn nhân lực KH&CN, chuyên môn hóa sản xuất và công nghệ truyền hình số. Khái niệm nguồn nhân lực KH&CN được hiểu là tập hợp những người tham gia vào các hoạt động nghiên cứu sáng tạo, giảng dạy, quản lý, khai thác sử dụng và sáng tác, góp phần tạo ra sự tiến bộ KH&CN và phát triển xã hội. Chuyên môn hóa được xem là phân công lao động hợp lý nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, trong đó có các hình thức chuyên môn hóa sản phẩm, bộ phận, chi tiết sản phẩm và giai đoạn công nghệ.

Trong lĩnh vực truyền hình, chuyên môn hóa tập trung vào sản phẩm là các chương trình truyền hình, trải qua các giai đoạn tiền kỳ, hậu kỳ, phát sóng. Công nghệ truyền hình số bao gồm nhiều công nghệ phần cứng và phần mềm như công nghệ âm thanh, ánh sáng, truyền phát thông tin, lưu trữ và xử lý hình ảnh. Mối quan hệ giữa nguồn nhân lực KH&CN và số hóa công nghệ truyền hình thể hiện qua sự thay đổi về năng lực, trình độ và cơ cấu nhân lực khi chuyển đổi từ công nghệ analog sang kỹ thuật số.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập tài liệu, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu nhân lực, kế hoạch phát triển, các văn bản pháp luật liên quan đến số hóa truyền hình và các báo cáo nội bộ của VTV9. Phỏng vấn được thực hiện với Ban Giám đốc, trưởng phòng và các cán bộ chủ chốt của VTV9 nhằm thu thập quan điểm về chiến lược phát triển nhân lực KH&CN. Phương pháp quan sát và tham dự các cuộc họp, hoạt động sản xuất tại VTV9 giúp đánh giá thực trạng phân bố và sử dụng nhân lực.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 173 cán bộ, viên chức và 35 cộng tác viên tại VTV9, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các khối quản lý và sản xuất. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2010 đến 2013, tập trung phân tích giai đoạn chuyển đổi công nghệ và phát triển nhân lực phục vụ số hóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu nhân lực hiện tại của VTV9: Trung tâm có 173 cán bộ, viên chức và 35 cộng tác viên, trong đó 135 người có trình độ đại học trở lên, chiếm khoảng 65% tổng số nhân lực. Tuy nhiên, lực lượng nhân sự KH&CN chuyên sâu chỉ khoảng 10 người, chủ yếu làm việc tại các bộ phận khoa giáo và phát triển thiết bị. Đáng chú ý, 64% nhân lực kỹ thuật được đào tạo theo công nghệ analog, chưa được đào tạo chuyên sâu về số hóa.

  2. Tỷ lệ số hóa thiết bị tại VTV9: Đến năm 2012, tỷ lệ số hóa thiết bị đạt khoảng 80% ở khâu tiền kỳ, 75% ở khâu hậu kỳ và trên 70% ở khâu phát sóng. Tuy nhiên, các công đoạn thu thập, quản lý thông tin và kiểm duyệt có tỷ lệ số hóa thấp dưới 45%. Điều này cho thấy sự chưa đồng bộ trong quá trình số hóa công nghệ truyền hình.

  3. Chiến lược đào tạo nhân lực: Trong giai đoạn 2010-2012, VTV9 tổ chức rất ít các khóa đào tạo chuyên môn về công nghệ số, chủ yếu là các khóa tập huấn ngắn hạn cho đội ngũ thời sự, âm thanh và quay phim. Kế hoạch đào tạo dài hạn chưa được xây dựng rõ ràng, phụ thuộc nhiều vào tiến độ đầu tư thiết bị. Việc phối hợp đào tạo với các cơ sở giáo dục đại học gần như không có.

  4. Chiến lược tuyển dụng: Trong 3 năm 2010-2012, số lượng tuyển dụng biên chế giảm dần, trong khi số lượng cộng tác viên tăng mạnh, tập trung chủ yếu vào đội ngũ tạo nội dung. Tiêu chí tuyển dụng chưa bao gồm yêu cầu về kiến thức số hóa, dẫn đến phần lớn cộng tác viên chưa có nhận thức và kỹ năng về công nghệ số. Lực lượng kỹ thuật vận hành thiết bị số mới còn thiếu hụt nghiêm trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy VTV9 đang đối mặt với thách thức lớn trong việc phát triển nguồn nhân lực KH&CN phù hợp với xu hướng số hóa công nghệ truyền hình. Cơ cấu nhân lực hiện tại chưa đáp ứng được yêu cầu về trình độ và kỹ năng số hóa, đặc biệt là lực lượng kỹ thuật chuyên sâu. Tỷ lệ số hóa thiết bị chưa đồng bộ giữa các khâu sản xuất gây khó khăn trong vận hành và quản lý.

Chiến lược đào tạo và tuyển dụng hiện tại mang tính thụ động, thiếu tầm nhìn dài hạn và chưa có sự phối hợp chặt chẽ với các cơ sở đào tạo chuyên ngành. Điều này trái ngược với các nghiên cứu quốc tế về chuyển đổi số truyền hình, nơi nguồn nhân lực được đào tạo bài bản và có chiến lược phát triển rõ ràng. Việc thiếu hụt nhân lực số hóa có thể làm chậm tiến độ số hóa toàn diện và ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm truyền hình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu trình độ nhân lực, tỷ lệ số hóa thiết bị theo từng khâu và biểu đồ xu hướng tuyển dụng biên chế và cộng tác viên, giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng phát triển nhân lực tại VTV9.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược đào tạo bài bản và liên tục: Thiết kế các chương trình đào tạo dài hạn và ngắn hạn về công nghệ số cho toàn bộ nhân lực, đặc biệt là kỹ thuật viên và cán bộ quản lý. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhân lực được đào tạo chuyên sâu về số hóa lên ít nhất 70% trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc VTV9 phối hợp với các trường đại học chuyên ngành.

  2. Tăng cường hợp tác với các cơ sở đào tạo và chuyên gia quốc tế: Thiết lập mối quan hệ đối tác với các trường đại học, viện nghiên cứu và chuyên gia nước ngoài để tổ chức đào tạo, chuyển giao công nghệ và thực tập cho nhân lực. Thời gian triển khai từ năm 2024 đến 2026 nhằm chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho giai đoạn số hóa hoàn toàn.

  3. Cơ cấu lại nhân lực theo hướng chuyên môn hóa sản phẩm và công nghệ số: Phân bổ lại nhân lực theo các khâu sản xuất chương trình truyền hình số, đảm bảo mỗi nhân sự có khả năng đảm nhận nhiều giai đoạn liên tiếp trong quy trình sản xuất. Mục tiêu tăng hiệu quả sử dụng nhân lực và thiết bị số hóa trong vòng 2 năm tới.

  4. Chính sách tuyển dụng linh hoạt và ưu tiên nhân lực KH&CN: Xây dựng tiêu chí tuyển dụng mới bao gồm yêu cầu về kiến thức và kỹ năng số hóa, ưu tiên tuyển dụng nhân lực trẻ, có trình độ chuyên môn phù hợp. Đồng thời phát triển đội ngũ cộng tác viên chất lượng cao làm nguồn nhân lực dự phòng. Thời gian áp dụng từ năm 2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý các đài truyền hình: Giúp xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN phù hợp với xu hướng số hóa, nâng cao hiệu quả sản xuất và phát sóng.

  2. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý khoa học và công nghệ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về mối quan hệ giữa nguồn nhân lực KH&CN và chuyển đổi công nghệ truyền hình.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành báo chí, truyền hình và công nghệ thông tin: Là tài liệu tham khảo để phát triển giáo trình đào tạo theo hướng số hóa, cập nhật kiến thức mới về công nghệ truyền hình.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển nguồn nhân lực KH&CN trong lĩnh vực truyền hình, góp phần thúc đẩy quá trình số hóa toàn quốc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nguồn nhân lực KH&CN lại quan trọng trong số hóa truyền hình?
    Nguồn nhân lực KH&CN là lực lượng trực tiếp vận hành, nghiên cứu và phát triển công nghệ số, đảm bảo quá trình chuyển đổi từ analog sang kỹ thuật số diễn ra hiệu quả và bền vững.

  2. VTV9 hiện tại có đủ nhân lực để thực hiện số hóa không?
    Theo khảo sát, VTV9 thiếu hụt nhân lực kỹ thuật số chuyên sâu, phần lớn nhân lực hiện tại được đào tạo theo công nghệ analog, chưa đáp ứng yêu cầu số hóa.

  3. Chiến lược đào tạo nhân lực số hóa của VTV9 như thế nào?
    Hiện tại, VTV9 chưa có chiến lược đào tạo dài hạn bài bản, chủ yếu tổ chức các khóa tập huấn ngắn hạn phụ thuộc vào tiến độ đầu tư thiết bị.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng nhân lực trong số hóa truyền hình?
    Cần cơ cấu lại nhân lực theo hướng chuyên môn hóa sản phẩm, đào tạo đa kỹ năng cho nhân viên để họ có thể đảm nhận nhiều giai đoạn sản xuất liên tiếp.

  5. Vai trò của cộng tác viên trong chiến lược nhân lực của VTV9 là gì?
    Cộng tác viên được sử dụng để tăng tính linh hoạt và năng động trong sản xuất nội dung, đồng thời là nguồn nhân lực dự phòng để phát hiện và bồi dưỡng nhân sự chính thức.

Kết luận

  • Nguồn nhân lực KH&CN là yếu tố then chốt quyết định thành công của quá trình số hóa công nghệ truyền hình tại VTV9.
  • Cơ cấu nhân lực hiện tại chưa đáp ứng được yêu cầu về trình độ và kỹ năng số hóa, đặc biệt là lực lượng kỹ thuật chuyên sâu.
  • Chiến lược đào tạo và tuyển dụng của VTV9 còn mang tính thụ động, thiếu tầm nhìn dài hạn và chưa có sự phối hợp hiệu quả với các cơ sở đào tạo.
  • Cần xây dựng chiến lược phát triển nhân lực bài bản, tập trung vào đào tạo chuyên sâu, cơ cấu lại nhân lực và chính sách tuyển dụng linh hoạt.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, tăng cường hợp tác đào tạo, cơ cấu lại nhân lực và hoàn thiện chính sách tuyển dụng nhằm đáp ứng mục tiêu số hóa toàn diện đến năm 2020.

Hành động ngay hôm nay để chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai số hóa truyền hình tại VTV9 và các đài truyền hình khác là điều cần thiết để không bị tụt hậu trong kỷ nguyên công nghệ số.