I. Tổng Quan Chiến Lược Hành Động Hướng Đông Của Ấn Độ
Khu vực Đông Nam Á có vị trí địa chính trị và kinh tế đặc biệt quan trọng, là ngã tư đường hàng hải quốc tế nối liền Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Trong lịch sử, mối quan hệ giữa Ấn Độ và Đông Nam Á đã có từ lâu đời, góp phần hình thành nên mối quan hệ tốt đẹp giữa hai bên. Ấn Độ coi Đông Nam Á là khu vực láng giềng mở rộng và tăng cường kết nối với ASEAN có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy các mối quan hệ ngoại giao, kinh tế và văn hóa. Việc Ấn Độ thực thi chính sách đối ngoại đối với khu vực Đông Nam Á đã đem lại những hiệu quả tích cực như đảm bảo lợi ích và tăng cường tiềm lực quốc gia, gia tăng hội nhập kinh tế, tạo thế và lực mới, góp phần khẳng định vị thế của Ấn Độ ở Đông Nam Á, tạo điều kiện cho Ấn Độ thách thức sự trỗi dậy của Trung Quốc, tạo thế cân bằng trong khu vực và trên trường quốc tế.
1.1. Vị Trí Chiến Lược Của Đông Nam Á Trong Chính Sách Ấn Độ
Khu vực Đông Nam Á đóng vai trò như hành lang, cầu nối hay trạm trung chuyển giữa Ấn Độ, Tây Á và Địa Trung Hải với Trung Quốc, Nhật Bản. Nền tảng tương tác hòa bình giữa Ấn Độ và Đông Nam Á đã góp phần hình thành mối quan hệ tốt đẹp. Ấn Độ coi Đông Nam Á là khu vực láng giềng mở rộng, tăng kết nối với ASEAN để thúc đẩy quan hệ ngoại giao, kinh tế và văn hóa. Theo Vũ Dương Ninh (2010), Đông Nam Á án ngữ trên con đường hàng hải quốc tế, nối liền Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương.
1.2. Tầm Quan Trọng Của ASEAN Đối Với Chính Sách Đối Ngoại Ấn Độ
ASEAN ngày càng hoàn thiện về thể chế và trở thành tâm điểm can dự của các nước lớn trên thế giới, đặt Ấn Độ trước nguy cơ bị tụt lại trong quan hệ với khu vực Đông Nam Á. Đây chính là tiền đề, động lực để Ấn Độ quyết tâm đẩy mạnh triển khai chính sách ngoại giao, khẳng định vị thế cường quốc với khu vực Đông Nam Á. Việc Ấn Độ thực thi chính sách đối ngoại đối với khu vực Đông Nam Á đã thực sự đem lại những hiệu quả tích cực.
II. Thách Thức và Cơ Hội Từ Chính Sách Hướng Đông Của Ấn Độ
Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, trật tự thế giới cũ mất đi, trật tự thế giới mới hình thành, các quốc gia trên thế giới đặc biệt là các nước lớn đều muốn khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế, trong đó có việc củng cố vai trò quốc gia trong khu vực và các diễn đàn, tổ chức quốc tế. Bên cạnh những hạn chế, tiến trình toàn cầu hóa và khu vực hóa cũng mở ra nhiều cơ hội hợp tác phát triển về mọi mặt giữa các quốc gia, thoát khỏi thế cô lập về ngoại giao, tận dụng mọi thời cơ để phát triển. Các quốc gia có xu hướng điều chỉnh chính sách đối ngoại theo hướng đa dạng hóa, đa phương hóa. Trong bối cảnh này, Ấn Độ cũng không nằm ngoài xu thế đó, từ việc bắt đầu quá trình thực hiện cải cách kinh tế và tự do hóa thương mại đến việc điều chỉnh chính sách đối ngoại.
2.1. Bối Cảnh Quốc Tế Thúc Đẩy Chính Sách Hướng Đông Của Ấn Độ
Ấn Độ, là một quốc gia có dân số lớn thứ hai trên thế giới, với một nền kinh tế đang phát triển và hội nhập, không gian truyền thống ở khu vực Nam Á và Trung Đông đang trở nên chật hẹp, việc mở rộng là điều vô cùng cần thiết. Hơn nữa, vào đầu những năm 90 của thế kỷ XX, khu vực châu Á – Thái Bình Dương nổi lên là một khu vực phát triển năng động nhất thế giới và trở thành trung tâm địa chính trị của quyền lực thế giới, trong đó quá trình khu vực hóa thành công của các quốc gia ASEAN đã tạo được sự chú ý từ Ấn Độ.
2.2. Lo Ngại An Ninh Và Tự Do Hóa Kinh Tế Thúc Đẩy Ấn Độ
Việc cả Mỹ và Liên Xô (cũ) đều suy giảm tầm ảnh hưởng ở khu vực này bởi việc cắt giảm quân đội đã làm xuất hiện một mối lo ngại về khoảng trống quyền lực, tạo điều kiện cho nhiều quốc gia trong khu vực có thể nhân cơ hội này khỏa lấp khoảng trống đó, trong đó Trung Quốc được xem là quốc gia quan tâm đến vấn đề này nhiều nhất. Những lo lắng về an ninh cùng với nhu cầu triển khai những chính sách kinh tế tự do hóa của Ấn Độ đã thúc đẩy Ấn Độ phải tiến hành hướng đông.
III. Chuyển Đổi Từ Chính Sách Hướng Đông Sang Hành Động Phía Đông
Chính sách Hướng Đông (LEP) được khởi xướng từ 6/1991 dưới thời thủ tướng Ấn Độ Narasimha Rao. Ngay khi lên nắm quyền, ông đã bắt tay vào điều chỉnh chính sách đối ngoại trên nhiều lĩnh vực, trong đó có chính sách Hướng Đông, đây là một trong những điều chỉnh quan trọng nhất của Ấn Độ thời kỳ hậu Chiến tranh lạnh. Thuật ngữ chính sách Hướng Đông được sử dụng lần đầu tiên trong văn bản chính thức của nhà nước Ấn Độ vào năm 1996. Mặc dù chính sách này ra đời, tồn tại và phát triển nhưng phải tới báo cáo thường niên 2006-2007, Bộ Ngoại giao Ấn Độ mới xác nhận rằng chính sách Hướng Đông đã ra đời vào năm 1992.
3.1. Khởi Xướng Chính Sách Hướng Đông LEP Năm 1991
Ấn Độ đã bắt đầu theo đuổi chính sánh Hướng Đông từ năm 1992 nhưng cho đến những năm gần đây nước này mới thực sự có những hành động thực hiện chính sách này. Ấn Độ có nhiều hoạt động liên quan đến việc xây dựng kinh tế ở vùng châu Á Thái Bình Dương. Ví dụ, Ấn Độ đã có những thỏa thuận thương mại với ASEAN, thỏa thuận về tự do thương mại với Singapore và Thái Lan, Nhật Bản và một số quốc gia châu Á khác nữa.
3.2. Mục Tiêu Và Thành Tựu Của Chính Sách Hướng Đông
Với những ảnh hưởng về kinh tế, Ấn Độ đang ngày càng trở nên gần hơn với khu vực châu Á Thái Bình Dương. Sự thay đổi đó thể hiện ở Chính sách Hướng Đông - một chính sách ngoại giao chiến lược quan trọng sau khi Ấn Độ bắt đầu thực hiện cải cách kinh tế, tự do hóa thương mại vào đầu thập niên 90 của thế kỷ XX. Chính sách Hướng Đông là sự thay đổi căn bản trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ từ chủ nghĩa lý tưởng sang chủ nghĩa thực dụng. Mục tiêu của Chính sách Hướng Đông được đặt ra trong chiến lược phát triển của Ấn Độ ban đầu là tăng cường quan hệ với các nước Đông Nam Á.
IV. Thủ Tướng Modi Và Chính Sách Hành Động Phía Đông Của Ấn Độ
Trong bối cảnh quốc tế mới, với sự trỗi dậy của Trung Quốc ở khu vực, Ấn Độ cũng cần có những điều chỉnh chính sách để không những giữ vững được tầm quan trọng, vai trò vốn có của mình trong khu vực mà còn tiếp tục tăng cường vị thế của mình để cho thấy mình có đủ khả năng cân bằng về chiến lược ở khu vực đối với Trung Quốc. Điều này làm cho Ấn Độ chứng minh được tiềm năng để trở thành một cường quốc trong khu vực ngang bằng với Trung Quốc, thúc đẩy cho việc Ấn Độ có sự thay đổi về chính sách khi chuyển từ chính sách Hướng Đông sang chính sách Hành động phía Đông (AEP) dưới thời thủ tướng Narenda Modi.
4.1. Nâng Cấp Cam Kết Của Ấn Độ Tại Châu Á Thái Bình Dương
Narendra Modi, Thủ tướng hiện tại của Ấn Độ, ông bắt đầu nhậm chức từ tháng 5 năm 2014. Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi khẳng định rằng Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) là trung tâm trong chính sách Hành động phía Đông của Ấn Độ. Từ khi nhậm chức đến nay, Modi đã có những sự thay đổi trên mọi lĩnh vực, trong đó có chính sách ngoại giao. Sự thay đổi của Modi cho thấy việc Ấn Độ đã phát triển chính sách đối ngoại của mình đối với khu vực Đông Nam Á lên một tầm cao mới.
4.2. Tăng Cường Ảnh Hưởng Của Ấn Độ Tại Khu Vực Đông Á
Năm 2016, Trung tâm Nghiên cứu quốc tế Woodrow Wilson đã công bố Sáng kiến Ấn Độ ở châu Á (India in Asia initiative) nhằm khảo sát về mối quan hệ của New Delhi với các nước láng giềng phương đông. Một số những nghiên cứu đáng chú ý về Modi trên thế giới như cuốn sách được Burke Jason xuất bản tháng 3/2010 có tiêu đề: Gujarat leader Narendra Modi grilled for 10 hours at massacre inquiry. Nghiên cứu này xoay quanh nhân vật gây nhiều tranh cãi nhất trên chính trường Ấn Độ - Narendra Modi.
V. Đông Nam Á Trong Chính Sách Hành Động Hướng Đông Của Ấn Độ
Mối quan hệ hợp tác giữa Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á trên phương diện chính trị, quốc phòng, an ninh ngày càng được củng cố. Chính sách của Ấn Độ với Đông Nam Á trên lĩnh vực kinh tế cũng được đẩy mạnh. Ảnh hưởng của khu vực Đông Nam Á trong chính sách đối nội, đối ngoại của Ấn Độ dưới thời Thủ tướng Modi ngày càng gia tăng. Việt Nam có vai trò quan trọng trong chính sách Hành động phía Đông của Ấn Độ.
5.1. Quan Hệ Hợp Tác Chính Trị Quốc Phòng An Ninh Ấn Độ ASEAN
Mối quan hệ hợp tác giữa Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á trên phương diện chính trị, quốc phòng, an ninh ngày càng được củng cố. Ấn Độ tăng cường hợp tác với các nước ASEAN trong các lĩnh vực như chống khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh hàng hải. Ấn Độ cũng tham gia tích cực vào các diễn đàn khu vực như ADMM+ để tăng cường hợp tác quốc phòng với các nước ASEAN.
5.2. Chính Sách Kinh Tế Của Ấn Độ Với Đông Nam Á
Chính sách của Ấn Độ với Đông Nam Á trên lĩnh vực kinh tế cũng được đẩy mạnh. Ấn Độ tăng cường đầu tư vào các nước ASEAN, đặc biệt là trong các lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, năng lượng, công nghệ thông tin. Ấn Độ cũng thúc đẩy thương mại với các nước ASEAN thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA). Theo TS Võ Xuân Vinh, ASEAN là đối tác thương mại quan trọng của Ấn Độ.
VI. Việt Nam Trong Chính Sách Hành Động Phía Đông Của Ấn Độ
Việt Nam có vai trò quan trọng trong chính sách Hành động phía Đông của Ấn Độ. Quan hệ Việt Nam - Ấn Độ là mối quan hệ truyền thống gắn bó lâu đời. Việc Ấn Độ cải cách toàn diện nền kinh tế, triển khai chính sách Hướng Đông và Việt Nam tiến hành đổi mới đất nước cùng những lợi ích tương đồng của hai nước trong bối cảnh khu vực và quốc tế mới đã đưa quan hệ Việt Nam- Ấn Độ lên tầm đối tác chiến lược vào năm 2007.
6.1. Quan Hệ Đối Tác Chiến Lược Việt Nam Ấn Độ
Trong bối cảnh đó, việc tìm hiểu chính sách đối ngoại của Ấn Độ - một cường quốc đang lên - đối với khu vực châu Á - Thái Bình Dương và vai trò của ASEAN trong chính sách đó cùng việc đánh giá tác động của chính sách Hướng Đông đối với Ấn Độ, ASEAN và quan hệ Việt Nam - Ấn Độ thực sự cần thiết. Theo TS Võ Xuân Vinh, quan hệ Việt Nam - Ấn Độ là mối quan hệ truyền thống gắn bó lâu đời.
6.2. Hợp Tác Quốc Phòng Việt Nam Ấn Độ Dưới Thời Thủ Tướng Modi
Thiếu tướng PGS TS Nguyễn Hồng Quân đã nghiên cứu về Quan hệ quốc phòng Việt Nam - Ấn Độ dưới chính quyền thủ tướng Narendra Modi. PGS TS Thái Văn Long hiến dịch ‘Made in India’ với hợp tác thương mại đầu tư Việt Nam - Ấn Độ. Những nghiên cứu này được in trong Việt Nam - Ấn Độ 45 năm quan hệ ngoại giao và 10 năm đối tác chiến lược Nhà xuất bản lý luận chính trị 2017.
