Chế Độ Tiền Lương Tối Thiểu Tại Việt Nam: Phân Tích và Đề Xuất

Từ Sắc lệnh 133/SL (7/1946) ấn định lương tối thiểu của công chức theo gạch (mỗi tháng 150 đồng – 15 kg gạo cho Hà Nội, Hải phòng và 130 đồng – 13 kg gạo cho các tỉnh khác) cho đến Sắc lệnh 77/SL (5/1950) quy định về thang lương chung 18 bậc cho công nhân giúp việc Chính phủ, quá trình hình thành và phát triển của chế độ tiền lương tối thiểu gắn liền với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Giai đoạn từ 1985 đến 1993 chứng kiến nhiều thay đổi về chế độ tiền lương nhằm thích ứng với tình hình lạm phát và biến động giá cả.

ILO có 3 Công ước xác định mức tiền lương tối thiểu: Công ước số 26 (1928) về cơ chế ấn định lương tối thiểu, Công ước số 99 (1951) về cơ chế ấn định lương tối thiểu trong nông nghiệp và Công ước số 131 (1970) về ấn định lương tối thiểu. Công ước số 131 năm 1970 đưa ra các yếu tố cần lưu ý để xác định mức lương tối thiểu, bao gồm nhu cầu của người lao động và gia đình họ, mức lương chung trong nước, giá sinh hoạt, các khoản trợ cấp an toàn xã hội và các yếu tố kinh tế.

Một trong những vấn đề nổi cộm là khoảng cách giữa mức lương tối thiểu và mức sống tối thiểu. Theo các nghiên cứu, mức lương tối thiểu hiện tại chưa đủ để trang trải các chi phí sinh hoạt cơ bản như ăn uống, nhà ở, đi lại, và chăm sóc sức khỏe cho người lao động và gia đình họ. Điều này gây ra nhiều khó khăn cho người lao động, đặc biệt là những người có thu nhập thấp.

Lạm phát là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tiền lương thực tế của người lao động. Khi giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng lên, sức mua của tiền lương giảm xuống, làm cho đời sống của người lao động trở nên khó khăn hơn. Việc điều chỉnh mức lương tối thiểu cần phải được thực hiện kịp thời và phù hợp với tốc độ lạm phát để đảm bảo tiền lương thực tế của người lao động không bị suy giảm.

Việc thực thi pháp luật về tiền lương tối thiểu vẫn còn nhiều hạn chế. Tình trạng doanh nghiệp trốn tránh hoặc lách luật để trả lương thấp hơn quy định vẫn diễn ra khá phổ biến. Điều này gây thiệt hại lớn cho người lao động và làm giảm hiệu quả của chính sách tiền lương tối thiểu. Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật về lao động, đặc biệt là các hành vi liên quan đến tiền lương.

Việc điều chỉnh mức lương tối thiểu cần dựa trên các căn cứ khoa học và thực tiễn, đảm bảo cân bằng giữa nhu cầu sống của người lao động và khả năng chi trả của doanh nghiệp. Cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế và xem xét các yếu tố như tốc độ tăng trưởng kinh tế, lạm phát, năng suất lao động, và mức sống trung bình của người dân.

Cơ chế điều chỉnh lương tối thiểu cần được cải thiện để đảm bảo tính kịp thời, minh bạch, và dân chủ. Cần tăng cường vai trò của các tổ chức đại diện cho người lao động và người sử dụng lao động trong quá trình tham vấn và quyết định mức lương tối thiểu.

Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về lao động, đặc biệt là các quy định về tiền lương tối thiểu. Xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm, đồng thời công khai thông tin về các doanh nghiệp vi phạm để răn đe và phòng ngừa.

Mức lương phải đảm bảo đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tối thiểu của người lao động và gia đình (ăn uống, nhà ở, đi lại, y tế,...). Cần tính toán chi tiết các khoản chi tiêu cần thiết để đảm bảo cuộc sống cơ bản.

Tính đến tốc độ tăng trưởng GDP, lạm phát, năng suất lao động, khả năng chi trả của doanh nghiệp,... Mức lương không nên quá cao gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức cạnh tranh của doanh nghiệp.

Nghiên cứu cách các quốc gia khác xác định mức lương tối thiểu và áp dụng những kinh nghiệm phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Mức lương tối thiểu vùng được quy định khác nhau cho từng vùng kinh tế khác nhau trên cả nước. Các vùng kinh tế có mức độ phát triển khác nhau sẽ có mức lương tối thiểu khác nhau, phản ánh chi phí sinh hoạt và điều kiện kinh tế của từng vùng.

Chế độ tiền lương tối thiểu áp dụng cho tất cả người lao động làm việc theo hợp đồng lao động, trừ một số trường hợp đặc biệt được pháp luật quy định. Các doanh nghiệp, tổ chức sử dụng lao động đều phải tuân thủ quy định về tiền lương tối thiểu.

Thực tế cho thấy vẫn còn tình trạng doanh nghiệp trả lương thấp hơn mức lương tối thiểu, đặc biệt là ở các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hoặc các khu vực kinh tế chưa phát triển. Việc kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm còn chưa thực sự hiệu quả.

Dự kiến mức lương tối thiểu sẽ tiếp tục được điều chỉnh tăng lên trong những năm tới để đảm bảo người lao động có thể trang trải cuộc sống và cải thiện mức sống.

Cơ chế tham vấn giữa các bên liên quan (Nhà nước, người lao động, người sử dụng lao động) sẽ được hoàn thiện để đảm bảo tính dân chủ và minh bạch trong quá trình xây dựng chính sách tiền lương.

Năng lực quản lý nhà nước về tiền lương sẽ được nâng cao để đảm bảo việc thực thi pháp luật được hiệu quả và bảo vệ quyền lợi của người lao động.