Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược gay gắt giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Việt Nam nổi lên như một điểm nóng với vị trí địa - chiến lược đặc biệt quan trọng. Giai đoạn 2017-2021 chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ của cạnh tranh sức mạnh mềm giữa Mỹ và Trung Quốc tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh xung đột tại Biển Đông. Theo ước tính, hơn 90% lượng vận tải thương mại toàn cầu thực hiện bằng đường biển và khoảng 45% trong số đó đi qua Biển Đông, khiến khu vực này trở thành mặt trận chiến lược trọng yếu. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng cạnh tranh sức mạnh mềm giữa hai nước lớn tại Việt Nam, đánh giá tác động của cuộc cạnh tranh này và đề xuất các đối sách phù hợp cho Việt Nam trong giai đoạn 2017-2021.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các yếu tố văn hóa quốc gia, giá trị quốc gia và chính sách ngoại giao của Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược trên Biển Đông. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách đối ngoại của Việt Nam, góp phần bảo vệ chủ quyền quốc gia, duy trì môi trường hòa bình và phát triển bền vững. Qua đó, luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện về sự cạnh tranh sức mạnh mềm giữa Mỹ và Trung Quốc, đồng thời làm rõ vai trò và vị thế chiến lược của Việt Nam trong cục diện quốc tế mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: Thuyết Chủ nghĩa Hiện thực trong quan hệ quốc tế và lý thuyết Sức mạnh mềm của Joseph Nye. Theo Thuyết Chủ nghĩa Hiện thực, cạnh tranh là bản chất của quan hệ quốc tế, trong đó các quốc gia không ngừng tìm cách nâng cao quyền lực để bảo vệ và mở rộng lợi ích quốc gia trong môi trường vô chính phủ. Cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc tại Biển Đông là minh chứng điển hình cho quan điểm này.

Lý thuyết Sức mạnh mềm được Nye định nghĩa là khả năng khiến người khác muốn điều bạn muốn thông qua sức hấp dẫn thay vì cưỡng chế. Ba nguồn lực chính tạo nên sức mạnh mềm gồm: văn hóa quốc gia, hệ giá trị quốc gia và chính sách quốc gia. Văn hóa bao gồm văn hóa hàn lâm và văn hóa đại chúng, đóng vai trò quan trọng trong việc lan tỏa giá trị và tư tưởng. Hệ giá trị quốc gia là những giá trị được các quốc gia khác chấp nhận và chia sẻ, tạo nên sức hấp dẫn. Chính sách quốc gia, đặc biệt là chính sách ngoại giao hợp pháp và đáng tin cậy, góp phần củng cố sức mạnh mềm.

Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các quan điểm mở rộng về sức mạnh mềm từ các học giả Trung Quốc, nhấn mạnh vai trò của sức mạnh kinh tế và chính trị trong cấu thành sức mạnh mềm, đồng thời phân tích đặc điểm cạnh tranh sức mạnh mềm trên thế giới hiện nay.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp lịch sử để đặt hiện tượng cạnh tranh sức mạnh mềm trong bối cảnh thời gian và không gian cụ thể (2017-2021, Việt Nam). Phương pháp phân tích địa - chính trị giúp làm rõ lợi ích và mục tiêu chiến lược của Mỹ và Trung Quốc tại Việt Nam. Phương pháp phân tích hệ thống và so sánh được áp dụng để tổng hợp các diễn biến và chính sách của hai nước.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm văn kiện Đảng, chính sách Nhà nước, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, báo cáo ngành, số liệu thống kê về du học sinh, viện trợ, và các bảng xếp hạng sức mạnh mềm. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia cũng được sử dụng để thu thập ý kiến đánh giá về tác động của cạnh tranh sức mạnh mềm tại Việt Nam.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các tài liệu chính thức, báo cáo định kỳ và các cuộc phỏng vấn chuyên gia trong lĩnh vực quan hệ quốc tế và chính sách đối ngoại. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các nguồn có tính đại diện và độ tin cậy cao. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách tổng hợp, so sánh và đối chiếu các số liệu, sự kiện nhằm rút ra kết luận chính xác và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Gia tăng cạnh tranh sức mạnh mềm giữa Mỹ và Trung Quốc tại Việt Nam: Giai đoạn 2017-2021 chứng kiến sự gia tăng đáng kể các hoạt động tuyên truyền, ngoại giao công chúng và viện trợ kinh tế của cả hai nước nhằm nâng cao ảnh hưởng tại Việt Nam. Ví dụ, ngân sách cho hoạt động tuyên truyền đối ngoại của Trung Quốc ước tính khoảng 10 tỷ USD mỗi năm, trong khi Mỹ tăng cường các chương trình hợp tác giáo dục và viện trợ nhân quyền.

  2. Ảnh hưởng đa chiều đến Việt Nam: Cạnh tranh sức mạnh mềm tác động đến nhiều lĩnh vực như văn hóa, giá trị quốc gia và chính sách ngoại giao. Số lượng du học sinh Việt Nam tại Trung Quốc và Mỹ tăng lên đáng kể trong giai đoạn này, phản ánh sự hấp dẫn của hai nền văn hóa và hệ thống giáo dục. Đồng thời, Việt Nam phải điều chỉnh chính sách ngoại giao để cân bằng ảnh hưởng giữa hai cường quốc.

  3. Vị thế địa - chiến lược của Việt Nam được nâng cao: Việt Nam trở thành điểm trung chuyển quan trọng trong các sáng kiến chiến lược như “Vành đai, con đường” của Trung Quốc và chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ. Với hơn 150-200 tàu qua lại mỗi ngày trên Biển Đông, Việt Nam giữ vai trò then chốt trong an ninh và kinh tế khu vực.

  4. Sự khác biệt trong cách tiếp cận sức mạnh mềm của Mỹ và Trung Quốc: Mỹ tập trung vào các giá trị dân chủ, nhân quyền và hợp tác đa phương, trong khi Trung Quốc chú trọng phát triển kinh tế, văn hóa truyền thống và chính sách ngoại giao mang tính kiểm soát. Điều này tạo ra sự cạnh tranh phức tạp và đa chiều tại Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự gia tăng cạnh tranh sức mạnh mềm xuất phát từ chiến lược toàn cầu và khu vực của Mỹ và Trung Quốc nhằm giành ưu thế tại Biển Đông. Sự khác biệt trong cách tiếp cận sức mạnh mềm phản ánh bản chất chính trị và văn hóa của mỗi quốc gia. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh ngân sách tuyên truyền, số lượng du học sinh và các chỉ số sức mạnh mềm trong giai đoạn 2017-2021 để minh họa rõ nét hơn.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn cung cấp cái nhìn toàn diện hơn về tác động của cạnh tranh sức mạnh mềm tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh xung đột Biển Đông. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc giúp Việt Nam nhận diện rõ hơn các thách thức và cơ hội, từ đó xây dựng chính sách đối ngoại linh hoạt, hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển sức mạnh mềm nội tại: Việt Nam cần đầu tư phát triển văn hóa, giáo dục và hệ giá trị quốc gia nhằm nâng cao sức hấp dẫn và uy tín trên trường quốc tế. Mục tiêu là tăng 20% số lượng chương trình giao lưu văn hóa và học bổng quốc tế trong vòng 3 năm tới, do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện.

  2. Xây dựng chính sách ngoại giao cân bằng, linh hoạt: Việt Nam cần duy trì quan hệ đối tác chiến lược với cả Mỹ và Trung Quốc, đồng thời chủ động tham gia các diễn đàn đa phương để bảo vệ lợi ích quốc gia. Đề xuất thiết lập cơ chế đối thoại thường xuyên với hai cường quốc nhằm giảm thiểu xung đột, do Bộ Ngoại giao chủ trì trong năm 2024.

  3. Tăng cường năng lực truyền thông và ngoại giao công chúng: Phát triển các kênh truyền thông quốc tế để quảng bá hình ảnh Việt Nam hòa bình, ổn định và phát triển bền vững. Mục tiêu là nâng cao chỉ số nhận diện quốc tế của Việt Nam trên các bảng xếp hạng sức mạnh mềm trong 5 năm tới, do Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông thực hiện.

  4. Phát huy vai trò trong hợp tác khu vực: Việt Nam cần chủ động tham gia và đề xuất các sáng kiến hợp tác an ninh, kinh tế trong ASEAN và khu vực Châu Á - Thái Bình Dương nhằm tăng cường vị thế và ảnh hưởng. Đề xuất tổ chức các hội nghị cấp cao định kỳ về an ninh biển và phát triển bền vững, do Bộ Quốc phòng và Bộ Ngoại giao phối hợp thực hiện trong giai đoạn 2023-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan ngoại giao: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp xây dựng chính sách đối ngoại linh hoạt, cân bằng giữa các cường quốc, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh sức mạnh mềm.

  2. Giảng viên và sinh viên ngành Quan hệ quốc tế, Châu Á học: Tài liệu tham khảo quý giá để hiểu sâu về cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung và vai trò của Việt Nam trong khu vực, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy.

  3. Các chuyên gia nghiên cứu về an ninh khu vực và Biển Đông: Luận văn phân tích chi tiết các yếu tố địa - chính trị, địa - kinh tế và địa - an ninh, giúp nhận diện các thách thức và cơ hội trong bối cảnh xung đột.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư quốc tế: Hiểu rõ bối cảnh cạnh tranh sức mạnh mềm giúp doanh nghiệp đánh giá môi trường đầu tư, hợp tác kinh doanh tại Việt Nam và khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cạnh tranh sức mạnh mềm là gì và tại sao nó quan trọng đối với Việt Nam?
    Cạnh tranh sức mạnh mềm là cuộc đua sử dụng sức hấp dẫn văn hóa, giá trị và chính sách để ảnh hưởng đến quốc gia khác. Đối với Việt Nam, đây là công cụ quan trọng để bảo vệ chủ quyền và nâng cao vị thế trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung.

  2. Mỹ và Trung Quốc sử dụng những công cụ nào để tăng cường sức mạnh mềm tại Việt Nam?
    Mỹ tập trung vào giáo dục, viện trợ nhân quyền và hợp tác đa phương; Trung Quốc chú trọng phát triển văn hóa truyền thống, viện trợ kinh tế và các sáng kiến như “Vành đai, con đường”.

  3. Việt Nam có thể làm gì để cân bằng ảnh hưởng của hai cường quốc này?
    Việt Nam cần phát triển sức mạnh mềm nội tại, xây dựng chính sách ngoại giao linh hoạt, tăng cường truyền thông quốc tế và chủ động tham gia hợp tác khu vực.

  4. Tác động của cạnh tranh sức mạnh mềm đến đời sống văn hóa và xã hội Việt Nam ra sao?
    Cạnh tranh này tạo ra sự đa dạng văn hóa, mở rộng cơ hội học tập và giao lưu quốc tế, nhưng cũng đặt ra thách thức về bảo vệ bản sắc văn hóa và giá trị truyền thống.

  5. Làm thế nào để đo lường sức mạnh mềm của một quốc gia?
    Sức mạnh mềm được đo bằng các chỉ số như mức độ hấp dẫn văn hóa, số lượng du học sinh, uy tín chính sách ngoại giao, và sự ủng hộ quốc tế, thông qua các bảng xếp hạng và khảo sát ý kiến.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ sự gia tăng cạnh tranh sức mạnh mềm giữa Mỹ và Trung Quốc tại Việt Nam trong giai đoạn 2017-2021, đặc biệt trong bối cảnh xung đột Biển Đông.
  • Phân tích chi tiết các nguồn lực tạo nên sức mạnh mềm và cách thức hai cường quốc triển khai tại Việt Nam.
  • Đánh giá tác động đa chiều của cạnh tranh sức mạnh mềm đến văn hóa, chính sách và vị thế chiến lược của Việt Nam.
  • Đề xuất các giải pháp phát triển sức mạnh mềm nội tại, xây dựng chính sách ngoại giao cân bằng và tăng cường hợp tác khu vực.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình giao lưu văn hóa, nâng cao năng lực truyền thông và thiết lập cơ chế đối thoại chiến lược với Mỹ và Trung Quốc.

Việt Nam cần chủ động, linh hoạt trong chính sách để bảo vệ lợi ích quốc gia, đồng thời tận dụng cơ hội từ cạnh tranh sức mạnh mềm nhằm phát triển bền vững và nâng cao vị thế trên trường quốc tế. Đề nghị các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu tiếp tục theo dõi, cập nhật diễn biến để điều chỉnh chiến lược phù hợp trong thời gian tới.