I. Tổng Quan Cạnh Tranh Sức Mạnh Mềm Trung Mỹ tại VN
Bước sang thế kỷ XXI, sức mạnh mềm đã trở thành một nguồn "tài nguyên quyền lực" mới của quốc gia, có tác động và ảnh hưởng mạnh mẽ đến quan hệ quốc tế. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và thế giới đang chuyển động hướng tới đa cực, sức mạnh mềm ngày càng trở thành trụ cột quan trọng trong việc góp phần nâng cao sức cạnh tranh và mở rộng phạm vi ảnh hưởng của các quốc gia. Do vậy, các nước trên thế giới, dù lớn hay nhỏ, phát triển hay đang phát triển, đều quan tâm xây dựng, củng cố, khai thác và phát huy sức mạnh mềm của mình như một nhiệm vụ mang tầm chiến lược quốc gia. Cạnh tranh chiến lược Mỹ và Trung Quốc từ lâu đã là tâm điểm của các mối quan hệ quốc tế. Kể từ khi Tổng thống Donald Trump lên nắm quyền vào đầu năm 2017 cho tới nay, khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đã trở thành địa bàn cạnh tranh chiến lược toàn diện giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong không gian chiến lược “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” của Mỹ và Sáng kiến “Vành đai, con đường” của Trung Quốc, Việt Nam đều chiếm một vị trí quan trọng, trở thành mặt trận quan trọng nhất trong cạnh tranh Trung - Mỹ trong bối cảnh thế giới có nhiều chuyển biến, đặc biệt xung đột, tranh chấp leo thang ở Biển Đông.
1.1. Vì Sao Cạnh Tranh Sức Mạnh Mềm Trung Mỹ Lại Quan Trọng
Cả Trung Quốc và Mỹ đều điều chỉnh chính sách, không ngừng sử dụng nhiều chính sách khác nhau nhằm nâng cao sức mạnh mềm, gia tăng ảnh hưởng của mình trong khu vực, trong đó có Việt Nam. Sự điều chỉnh chiến lược đó của Trung Quốc và Mỹ dẫn đến cạnh tranh gay gắt trên phạm vi toàn cầu cũng như ở cấp độ khu vực, đòi hỏi Việt Nam cần lựa chọn bước đi đúng đắn nhằm cân bằng giữa hai nước lớn Trung - Mỹ đồng thời điều chỉnh lại vị thế chiến lược toàn cầu và trong khu vực. Theo PGS. TS. Cù Chí Lợi trong cuốn sách “Điều chỉnh chiến lược của Trung Quốc và những tác động tới quan hệ Mỹ - Trung Quốc”, việc hiểu rõ những điều chỉnh này rất quan trọng để dự đoán tương lai quan hệ giữa các cường quốc.
1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Cạnh Tranh Sức Mạnh Mềm Trung Mỹ
Việc nghiên cứu cạnh tranh sức mạnh mềm Trung - Mỹ tại Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược trên Biển Đông là nhu cầu của thực tiễn. Nghiên cứu này không những cập nhật các chính sách, động thái mới nhất trong chiến lược cạnh tranh sức mạnh mềm giữa hai nước lớn Trung - Mỹ, từ đó đề xuất một số hàm ý cho Việt Nam trong xây dựng một chính sách khôn khéo, mềm dẻo nhằm bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia, duy trì môi trường hòa bình để phát triển bền vững. Như vậy, có thể thấy chưa có một công trình, bài viết nào trước đây có cách nhìn toàn diện về sự cạnh tranh sức mạnh mềm Mỹ - Trung Quốc trên biển Đông trong giai đoạn 2017 - 2021. Vì thế, Luận văn của tác giả sẽ cung cấp những vấn đề cơ bản trong quá trình mở rộng, chạy đua sức mạnh mềm của hai cường quốc Mỹ - Trung ở Việt Nam trong bối cảnh xung đột trên biển Đông giai đoạn 2017 — 2021 đồng thời đưa ra những đối sách của Việt Nam trước thực trạng đó.
II. Cơ Sở Lý Luận Cạnh Tranh Quyền Lực Mềm Trung Mỹ
Khái niệm cạnh tranh ra đời khi nền kinh tế thị trường xuất hiện. Tuy nhiên trong quá trình phát triển, khái niệm cạnh tranh không chỉ dừng ở lĩnh vực kinh tế, mà còn phát triển trên nhiều lĩnh vực khác. Hiểu đơn giản nhất, cạnh tranh là trạng thái đối đầu giữa hai hoặc nhiều chủ thể nhằm đạt được lợi ích nào đó. Mỗi chủ thể tham gia không ngần ngại hy sinh lợi ích của người khác để tối đa hóa lợi ích cá nhân, giành lấy lợi ích về phía mình. Cạnh tranh trong Lý thuyết chủ nghĩa hiện thực (còn gọi là Chính trị học quyền lực - Power Politics): theo chủ nghĩa hiện thực cạnh tranh là bản chất của quan hệ quốc tế, và mục đích của sự cạnh tranh đó là quyền lực/sức mạnh bởi: quốc gia - dân tộc là chủ thể chính, trung tâm quyền lực trong quan hệ quốc tế. Thế giới mà các quốc gia đang sống có đặc tính là vô chính phủ. Các quốc gia muốn tồn tại và phát triển phải tự mình nâng cao sức mạnh tổng thể của mình, cần có quyền lực, trước hết là quyền lực quân sự để cạnh tranh, bảo vệ và mở rộng lợi ích quốc gia - dân tộc, chống lại sự đe dọa từ bên ngoài.
2.1. Cạnh Tranh Sức Mạnh Mềm Bản Chất và Mục Đích
Chính vì vậy, xung đột lợi ích giữa các quốc gia là tuyệt đối, là bản chất, còn hợp tác là tương đối và hiện tượng. Thuyết Hiện thực cho rằng không có kẻ thù hay đồng minh nào là vĩnh viễn. Bất kỳ hình thức hợp tác nào cũng chỉ đơn giản là phương tiện phân bé quyền lực, đạt được lợi ích và quyền lực đã đặt ra. Theo đó, các quốc gia luôn tìm cách nâng cao quyền lực nhằm tự đảm bảo an ninh và sự tồn tại của mình trong hệ thống vô chính phủ thông qua việc cố gắng giành được càng nhiều nguồn lực càng tốt. Điều này dẫn tới việc các quốc gia luôn ở trong thế cạnh tranh và đối đầu lẫn nhau.
2.2. Vai Trò của Việt Nam Trong Cạnh Tranh Trung Mỹ
Thực tế lịch sử thế giới đã cho thấy, “sự cạnh tranh giữa các cường quốc là đặc trưng lâu dài của nền chính trị thế giới”. Financial Times cảnh báo rằng cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc là “sự phát triển địa chính trị quan trọng nhất trong thời đại của chúng ta. Cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra trên nhiều lĩnh vực, từ kinh tế, quân sự, ngoại giao,v. Đặc biệt, kế từ khi Tổng thống Donald Trump lên nắm quyền từ năm 2027 — 2021 với chính sách “Nước Mỹ trên hết” đã khiến cuộc cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng trở nên gay gắt, đặc biệt là vấn đề Biển Đông. Biển Đông trở thành một trong những đấu trường cạnh tranh chiến lược giữa hai nước này.
2.3. Định Nghĩa Sức Mạnh Mềm và Các Yếu Tố Cấu Thành
Theo Joseph Nye, sức mạnh mềm bao gồm khả năng thuyết phục thông qua văn hóa, giá trị và chính sách đối ngoại hấp dẫn. Điều này khác biệt với sức mạnh cứng, vốn dựa vào sức mạnh quân sự và kinh tế. Các yếu tố cấu thành sức mạnh mềm bao gồm: văn hóa (khiến người khác thấy hấp dẫn), giá trị chính trị (khiến trong nước và ngoài nước tuân theo), và chính sách đối ngoại (khiến người khác coi là hợp pháp và có đạo đức).
III. Thực Trạng Văn Hóa và Cạnh Tranh Sức Mạnh Mềm ở VN
Cạnh tranh về văn hóa quốc gia là một phần quan trọng của cạnh tranh sức mạnh mềm. Trung Quốc và Mỹ đều nỗ lực quảng bá văn hóa của mình tại Việt Nam. Trung Quốc thông qua các Viện Khổng Tử và các chương trình học bổng để thu hút sinh viên Việt Nam đến học tập tại Trung Quốc. Mỹ cũng có các chương trình tương tự, bao gồm Fulbright và các chương trình trao đổi sinh viên khác. Cả hai nước đều sử dụng các phương tiện truyền thông và mạng xã hội để quảng bá văn hóa của mình.
3.1. Ảnh Hưởng của Viện Khổng Tử Trung Quốc tại Việt Nam
Viện Khổng Tử là một công cụ quan trọng trong việc quảng bá văn hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, sự hiện diện của các Viện Khổng Tử cũng gây ra tranh cãi, với một số người lo ngại về sự ảnh hưởng của chính phủ Trung Quốc đối với giáo dục và văn hóa. Bảng 2.1 trong tài liệu gốc so sánh số lượng Học viện Khổng Tử Trung Quốc tại Việt Nam và một số nước trên thế giới.
3.2. So Sánh Số Lượng Du Học Sinh Việt Nam Tại Trung Quốc và Mỹ
Số lượng du học sinh Việt Nam tại Trung Quốc đã tăng lên đáng kể trong những năm gần đây. Bảng 2.2 và 2.4 trong tài liệu gốc cung cấp dữ liệu chi tiết về số lượng du học sinh Việt Nam tại Trung Quốc và Mỹ trong giai đoạn 2006-2021. Điều này cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng của sinh viên Việt Nam đối với giáo dục Trung Quốc, một phần do các chương trình học bổng hấp dẫn và sự gần gũi về địa lý.
3.3. Ưu Đãi và Lựa Chọn Điểm Đến Học Tập của Sinh Viên Việt Nam
Bảng 2.3 trong tài liệu gốc cho thấy lựa chọn điểm đến học tập của sinh viên Việt Nam. Mặc dù Mỹ vẫn là một điểm đến phổ biến, Trung Quốc đang trở nên cạnh tranh hơn nhờ các chính sách ưu đãi và sự tăng cường ngoại giao văn hóa. Bảng 2.5 cho thấy sức hấp dẫn của các quốc gia đối với thanh niên Việt Nam năm 2020, cho thấy sự thay đổi trong nhận thức và lựa chọn của giới trẻ.
IV. Tác Động Cạnh Tranh Sức Mạnh Mềm Đến Chính Sách Đối Ngoại
Cạnh tranh sức mạnh mềm Trung - Mỹ tác động đáng kể đến chính sách đối ngoại của Việt Nam. Việt Nam phải cân bằng quan hệ với cả hai cường quốc để đảm bảo lợi ích quốc gia. Điều này đòi hỏi một chính sách đối ngoại khôn khéo và linh hoạt, dựa trên nguyên tắc độc lập, tự chủ và đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ. Việt Nam cũng cần tăng cường sức mạnh mềm của mình để tăng cường vị thế và ảnh hưởng trong khu vực.
4.1. Đối Sách Của Việt Nam Trong Bối Cảnh Cạnh Tranh
Việt Nam cần có đối sách cụ thể với cả Trung Quốc và Mỹ để đảm bảo lợi ích quốc gia. Với Trung Quốc, Việt Nam cần duy trì quan hệ kinh tế ổn định và giải quyết các tranh chấp trên Biển Đông thông qua đối thoại hòa bình. Với Mỹ, Việt Nam cần tăng cường hợp tác kinh tế, an ninh và quốc phòng, đồng thời thúc đẩy các giá trị dân chủ và nhân quyền.
4.2. Vai Trò Của ASEAN Trong Cạnh Tranh Trung Mỹ Tại VN
ASEAN đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tác động tiêu cực của cạnh tranh Trung - Mỹ tại Việt Nam. ASEAN cung cấp một nền tảng cho đối thoại và hợp tác khu vực, giúp các nước thành viên cùng nhau giải quyết các thách thức chung. ASEAN cũng có thể đóng vai trò trung gian hòa giải trong các tranh chấp giữa Trung Quốc và Mỹ.
4.3. Ảnh Hưởng Cạnh Tranh đến An Ninh và Chủ Quyền Quốc Gia
Việt Nam cần tăng cường khả năng tự vệ và bảo vệ chủ quyền quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt giữa Trung Quốc và Mỹ. Điều này đòi hỏi đầu tư vào quân sự, an ninh mạng và các lĩnh vực khác. Việt Nam cũng cần tăng cường hợp tác với các đối tác khác trong khu vực và trên thế giới để đảm bảo an ninh và ổn định.
V. Phân Tích SWOT về Cạnh Tranh Sức Mạnh Mềm Trung Mỹ tại VN
Phân tích SWOT (Điểm mạnh, Điểm yếu, Cơ hội, Thách thức) về cạnh tranh sức mạnh mềm Trung-Mỹ tại Việt Nam cung cấp một cái nhìn tổng quan và toàn diện về tình hình. Điểm mạnh của Trung Quốc bao gồm sự gần gũi về địa lý và văn hóa, trong khi điểm mạnh của Mỹ là nền kinh tế và quân sự mạnh mẽ. Điểm yếu của Trung Quốc là sự thiếu minh bạch và các vấn đề nhân quyền, trong khi điểm yếu của Mỹ là sự can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác.
5.1. Điểm Mạnh và Điểm Yếu của Sức Mạnh Mềm Trung Quốc
Trung Quốc có điểm mạnh về ảnh hưởng văn hóa thông qua các hoạt động như Viện Khổng Tử và các chương trình trao đổi văn hóa. Tuy nhiên, điểm yếu của họ là các vấn đề về tự do ngôn luận và nhân quyền, gây ra sự hoài nghi trong một bộ phận dân chúng Việt Nam.
5.2. Điểm Mạnh và Điểm Yếu của Sức Mạnh Mềm Hoa Kỳ
Hoa Kỳ có điểm mạnh về các giá trị dân chủ, tự do, và nền giáo dục tiên tiến. Tuy nhiên, chính sách can thiệp vào công việc nội bộ và sự thay đổi chính quyền có thể làm suy yếu sức mạnh mềm của họ.
5.3. Cơ Hội và Thách Thức cho Việt Nam trong Cạnh Tranh Trung Mỹ
Cơ hội cho Việt Nam là tận dụng nguồn lực từ cả hai cường quốc để phát triển kinh tế và xã hội. Thách thức là duy trì sự cân bằng trong quan hệ đối ngoại và tránh bị lôi kéo vào các cuộc xung đột.
VI. Hướng Đi Xây Dựng Sức Mạnh Mềm Việt Nam Trong Bối Cảnh Mới
Để đối phó với cạnh tranh sức mạnh mềm Trung-Mỹ, Việt Nam cần xây dựng sức mạnh mềm của riêng mình. Điều này bao gồm việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tăng cường giáo dục và đào tạo, và thúc đẩy các giá trị dân chủ và nhân quyền. Việt Nam cũng cần tăng cường hợp tác với các nước khác trong khu vực và trên thế giới để tạo ra một mặt trận thống nhất chống lại sự can thiệp từ bên ngoài.
6.1. Phát Huy Giá Trị Văn Hóa Truyền Thống Việt Nam
Văn hóa Việt Nam là một nguồn sức mạnh mềm quan trọng. Chính phủ cần đầu tư vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới trong lĩnh vực văn hóa.
6.2. Tăng Cường Giáo Dục và Đào Tạo Chất Lượng Cao
Giáo dục và đào tạo là chìa khóa để xây dựng một xã hội tri thức và một nền kinh tế cạnh tranh. Việt Nam cần đầu tư vào giáo dục và đào tạo chất lượng cao, đồng thời khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới trong lĩnh vực này.
6.3. Thúc Đẩy Các Giá Trị Dân Chủ và Nhân Quyền
Các giá trị dân chủ và nhân quyền là nền tảng của một xã hội tự do và công bằng. Việt Nam cần thúc đẩy các giá trị này trong nước và trên trường quốc tế, đồng thời bảo vệ quyền tự do ngôn luận và tự do hội họp.
