Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong việc thực hiện các chức năng quản lý, phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng của đất nước. Trong đó, chi thường xuyên NSNN chiếm tỷ trọng lớn và có vai trò quan trọng trong duy trì hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) Lê Chân, thành phố Hải Phòng, công tác quản lý chi NSNN đã có nhiều chuyển biến tích cực trong giai đoạn 2013-2017 với tổng chi NSNN đạt khoảng 43.076 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm gần 99% tổng chi ngân sách trung ương trên địa bàn. Tuy nhiên, thực trạng quản lý chi NSNN tại KBNN Lê Chân vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như sử dụng ngân sách chưa hiệu quả, lãng phí, thất thoát và phát sinh tiêu cực. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chi NSNN tại KBNN Lê Chân, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, phù hợp với yêu cầu hiện đại hóa công tác quản lý tài chính công và hội nhập quốc tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi NSNN tại KBNN Lê Chân trong giai đoạn 2013-2017, với trọng tâm là chi thường xuyên và công tác kiểm soát chi qua Kho bạc. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương và hoàn thiện hệ thống quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai minh bạch, phân cấp quản lý và trách nhiệm giải trình trong quản lý ngân sách. Chi NSNN được phân thành chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, trong đó chi thường xuyên đảm bảo hoạt động liên tục của bộ máy nhà nước và các tổ chức công.

  • Mô hình kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước: Tập trung vào quy trình kiểm soát chi trước, trong và sau khi chi, nhằm đảm bảo chi đúng mục đích, đúng chế độ, tiêu chuẩn và định mức theo quy định pháp luật. Mô hình này bao gồm các khái niệm chính như kiểm soát tính hợp pháp, hợp lệ của hồ sơ chứng từ, kiểm soát điều kiện chi, kiểm soát chi thanh toán cho cá nhân và đơn vị.

  • Khái niệm chi thường xuyên ngân sách nhà nước: Là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, hỗ trợ các chính sách xã hội, quốc phòng, an ninh. Chi thường xuyên có tính định kỳ, chu kỳ và bao gồm nhiều lĩnh vực như giáo dục, y tế, quốc phòng, văn hóa, thể thao.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN: Bao gồm yếu tố pháp lý (Luật Ngân sách Nhà nước, các nghị định, thông tư), yếu tố tổ chức bộ máy, năng lực cán bộ, ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách, và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận biện chứng duy vật kết hợp các phương pháp cụ thể:

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính, số liệu thu chi NSNN tại KBNN Lê Chân giai đoạn 2013-2017; tài liệu pháp luật liên quan; các văn bản quy phạm pháp luật và quy chế nội bộ của KBNN.

  • Phương pháp điều tra, phỏng vấn trực tiếp: Thu thập ý kiến từ cán bộ KBNN Lê Chân, các đơn vị sử dụng ngân sách để đánh giá thực trạng và khó khăn trong công tác quản lý chi.

  • Phương pháp thống kê, tổng hợp và phân tích: Xử lý số liệu thu chi NSNN, phân tích tỷ lệ chi thường xuyên, mức độ tuân thủ quy trình kiểm soát chi, các tồn tại và nguyên nhân.

  • Phương pháp đối chiếu và so sánh: So sánh thực trạng quản lý chi NSNN tại KBNN Lê Chân với các kinh nghiệm quốc tế như Cộng hòa Pháp, Canada để rút ra bài học áp dụng.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu và thực trạng trong giai đoạn 2013-2017, thời gian thực hiện nghiên cứu từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2017.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ các khoản chi NSNN qua KBNN Lê Chân trong giai đoạn trên, với trọng tâm là các khoản chi thường xuyên và các hồ sơ chứng từ kiểm soát chi. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu toàn bộ và mẫu ngẫu nhiên có trọng số để phân tích chi tiết các khoản chi có rủi ro cao.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng chi NSNN và chi thường xuyên qua KBNN Lê Chân tăng trưởng ổn định
    Tổng chi NSNN giai đoạn 2013-2017 đạt khoảng 43.076 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm gần 99% tổng chi ngân sách trung ương trên địa bàn. Tỷ lệ chi thường xuyên so với tổng chi NSNN duy trì ở mức cao, phản ánh vai trò quan trọng của chi thường xuyên trong duy trì hoạt động bộ máy nhà nước.

  2. Tồn tại về hiệu quả sử dụng ngân sách và kiểm soát chi
    Qua kiểm soát chi thường xuyên, KBNN Lê Chân phát hiện và từ chối cấp phát khoảng 11 tỷ đồng chi không đủ điều kiện, chiếm khoảng 0,03% tổng chi NSNN. Các vi phạm chủ yếu gồm chi sai đối tượng, sai chế độ, sai định mức, không có hồ sơ chứng từ hợp lệ. Tỷ lệ vi phạm tuy nhỏ nhưng cho thấy tồn tại trong ý thức chấp hành và năng lực quản lý của một số đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Cán bộ kiểm soát chi còn hạn chế về trình độ và kinh nghiệm
    Đội ngũ cán bộ kiểm soát chi tại KBNN Lê Chân gồm 7 người, trình độ đại học chiếm 100%, tuy nhiên kỹ năng ngoại ngữ và tin học còn yếu, ảnh hưởng đến hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi. Điều này làm giảm khả năng phát hiện sai phạm và xử lý kịp thời các hồ sơ chi không hợp lệ.

  4. Quy trình kiểm soát chi được thực hiện đầy đủ nhưng còn chậm trễ
    Quy trình kiểm soát chi NSNN tại KBNN Lê Chân gồm 10 bước từ tiếp nhận hồ sơ đến thanh toán và lưu trữ chứng từ. Thời gian xử lý hồ sơ chi thường xuyên tối đa 2-3 ngày làm việc, tuy nhiên thực tế có trường hợp kéo dài do hồ sơ không đầy đủ hoặc sai sót, gây ảnh hưởng đến tiến độ chi tiêu của đơn vị.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tồn tại trong quản lý chi NSNN tại KBNN Lê Chân chủ yếu do:

  • Ý thức chấp hành của một số đơn vị sử dụng ngân sách còn hạn chế, dẫn đến việc lập hồ sơ chi không đúng quy định, thiếu minh bạch và không tuân thủ các tiêu chuẩn, định mức chi tiêu.

  • Hệ thống chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi NSNN chưa đồng bộ và chưa bao quát hết các nội dung chi phát sinh, gây khó khăn cho công tác kiểm soát và xử lý hồ sơ chi.

  • Năng lực cán bộ kiểm soát chi còn hạn chế, đặc biệt trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và xử lý các tình huống phức tạp, dẫn đến hiệu quả kiểm soát chưa cao.

  • Quy trình kiểm soát chi còn phức tạp, nhiều bước và chưa tối ưu, gây chậm trễ trong thanh toán, ảnh hưởng đến hoạt động của các đơn vị sử dụng ngân sách.

So sánh với kinh nghiệm quốc tế, như Cộng hòa Pháp và Canada, việc áp dụng mô hình kiểm soát chi theo ngưỡng rủi ro, tăng cường kiểm soát sau chi và phân cấp rõ ràng trách nhiệm đã giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi cũng được đẩy mạnh, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ và giảm thiểu sai sót.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tổng chi NSNN và chi thường xuyên giai đoạn 2013-2017, bảng thống kê các loại vi phạm chi ngân sách và biểu đồ cơ cấu trình độ cán bộ kiểm soát chi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện mô hình kiểm soát chi ngân sách theo nguyên tắc “một cửa, một giao dịch viên”
    Mục tiêu giảm thiểu chồng chéo, tăng tính minh bạch và trách nhiệm trong kiểm soát chi. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do KBNN phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai.

  2. Nâng cao năng lực, trình độ và phẩm chất đội ngũ cán bộ kiểm soát chi
    Tổ chức đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công, kỹ năng kiểm soát chi và ứng dụng công nghệ thông tin. Định kỳ đào tạo hàng năm, do KBNN phối hợp với các cơ sở đào tạo thực hiện.

  3. Hoàn thiện quy trình và hình thức kiểm soát chi
    Rút gọn các bước kiểm soát, áp dụng kiểm soát theo ngưỡng rủi ro, tăng cường kiểm soát sau chi để nâng cao hiệu quả. Thời gian triển khai trong 2 năm, do KBNN chủ trì phối hợp với Sở Tài chính và các đơn vị sử dụng ngân sách.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và kiểm soát chi ngân sách
    Triển khai hệ thống quản lý ngân sách và kho bạc điện tử, thanh toán không dùng tiền mặt, tự động hóa quy trình kiểm soát hồ sơ chi. Thời gian thực hiện trong 3 năm, do KBNN phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong chi ngân sách
    Xây dựng cơ chế báo cáo định kỳ, công khai kết quả kiểm soát chi và xử lý vi phạm. Thời gian thực hiện liên tục, do KBNN phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước và đơn vị sử dụng ngân sách.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Kho bạc Nhà nước
    Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp kiểm soát chi ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý và kiểm soát chi.

  2. Lãnh đạo và kế toán các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước
    Nắm rõ các quy định, tiêu chuẩn chi tiêu và yêu cầu kiểm soát chi để thực hiện đúng quy trình, tránh sai phạm và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công
    Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, bao gồm chi lương, phụ cấp, chi mua sắm vật tư, chi hỗ trợ chính sách xã hội, quốc phòng, an ninh. Ví dụ, chi trả lương cho cán bộ công chức hàng tháng.

  2. Tại sao công tác kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước lại quan trọng?
    Kho bạc Nhà nước là “trạm gác cuối cùng” trong việc kiểm soát chi ngân sách, đảm bảo chi đúng mục đích, đúng chế độ, tránh thất thoát, lãng phí. Ví dụ, KBNN Lê Chân đã từ chối cấp phát hàng tỷ đồng chi sai quy định.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi ngân sách tại KBNN Lê Chân là gì?
    Bao gồm ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách chưa cao, năng lực cán bộ kiểm soát còn hạn chế, quy trình kiểm soát phức tạp và chưa tối ưu, cũng như thiếu đồng bộ trong tiêu chuẩn, định mức chi.

  4. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng để cải thiện công tác quản lý chi ngân sách?
    Áp dụng mô hình kiểm soát chi theo ngưỡng rủi ro, tăng cường kiểm soát sau chi, phân cấp rõ trách nhiệm và ứng dụng công nghệ thông tin như tại Cộng hòa Pháp và Canada giúp nâng cao hiệu quả quản lý.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi ngân sách?
    Cần hoàn thiện quy trình kiểm soát, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình. Ví dụ, triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử giúp rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ.

Kết luận

  • Chi thường xuyên NSNN tại KBNN Lê Chân chiếm tỷ trọng lớn, đóng vai trò quan trọng trong duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội.
  • Thực trạng quản lý chi NSNN còn tồn tại nhiều hạn chế như vi phạm chế độ chi, hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ, năng lực cán bộ kiểm soát còn hạn chế.
  • Quy trình kiểm soát chi được thực hiện đầy đủ nhưng còn phức tạp và chưa tối ưu, gây chậm trễ trong thanh toán.
  • Kinh nghiệm quốc tế cho thấy cần áp dụng mô hình kiểm soát chi theo ngưỡng rủi ro, tăng cường kiểm soát sau chi và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các biện pháp hoàn thiện gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình kiểm soát, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường công khai minh bạch.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng quản lý chi ngân sách.

Call to action: Các cơ quan quản lý, KBNN và đơn vị sử dụng ngân sách cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các biện pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.