I. Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh tố tụng hình sự tại Việt Nam, giai đoạn điều tra vụ án hình sự đóng vai trò then chốt trong quá trình giải quyết vụ án. Kết quả của giai đoạn này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả của hoạt động buộc tội. Viện Kiểm sát (VKS) giữ vai trò quan trọng trong việc kiểm sát hoạt động điều tra, đảm bảo tính pháp chế ngay từ khi khởi tố vụ án cho đến khi kết thúc điều tra. Điều này không chỉ giúp phát hiện nhanh chóng và chính xác tội phạm mà còn ngăn ngừa oan sai, bảo vệ quyền lợi của người dân. Theo Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị, VKS cần nâng cao trách nhiệm trong giai đoạn điều tra, thể hiện qua việc phê chuẩn các quyết định khởi tố, bắt giữ và kiểm sát các hoạt động điều tra. Mặc dù đã có những chuyển biến tích cực, vẫn còn nhiều hạn chế trong hoạt động của VKS, như tình trạng đình chỉ điều tra do bị can không phạm tội và việc áp dụng biện pháp tạm giam chưa hợp lý. Do đó, việc cải cách tư pháp trong lĩnh vực này là cần thiết, nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng hoạt động điều tra, bảo vệ công lý và quyền con người.
II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận án này tập trung vào hoạt động của VKSND trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003. Đối tượng nghiên cứu là các hoạt động thực hiện chức năng truy tố và kiểm sát điều tra của VKS, từ khi vụ việc vi phạm pháp luật được khởi tố cho đến khi kết thúc điều tra. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các vụ án hình sự từ năm 2004 đến 2013, nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc trong phân tích. Nghiên cứu sẽ được thực hiện trên toàn quốc nhưng chú trọng vào các địa bàn trọng điểm như Hà Nội, Hải Phòng, Hồ Chí Minh và Đồng Nai, nơi có số lượng án hình sự lớn và đặc trưng cho tình hình tội phạm. Qua đó, luận án mong muốn cung cấp cái nhìn tổng quan về thực trạng hoạt động của VKS trong điều tra, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này.
III. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án không chỉ đóng góp vào việc hoàn thiện lý luận về hoạt động của VKS trong điều tra vụ án hình sự mà còn tạo cơ sở cho việc nhận thức thống nhất về chức năng và nhiệm vụ của VKS. Kết quả nghiên cứu có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho giảng dạy và nghiên cứu tại các trường đại học luật, các cơ sở đào tạo tư pháp. Ngoài ra, luận án cũng sẽ hỗ trợ trong việc soạn thảo các văn bản pháp luật liên quan đến chức năng của VKS trong giai đoạn điều tra, như Luật tổ chức VKS và Bộ luật Tố tụng hình sự. Những kiến nghị và giải pháp đưa ra trong luận án sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của VKS, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, bảo vệ quyền con người và bảo đảm công lý trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.
IV. Kết cấu của luận án
Luận án được chia thành ba chương chính. Chương 1 tập trung vào nhận thức chung về hoạt động của VKS trong điều tra vụ án hình sự, phân tích vai trò và trách nhiệm của VKS trong giai đoạn này. Chương 2 trình bày thực trạng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong điều tra, chỉ ra những tồn tại và hạn chế trong hoạt động của VKS. Cuối cùng, Chương 3 đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của VKS trong điều tra vụ án hình sự, phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay. Kết cấu này giúp người đọc dễ dàng theo dõi và hiểu rõ các vấn đề được nghiên cứu, đồng thời tạo điều kiện cho việc áp dụng vào thực tiễn.
V. Tổng quan về tình hình và kết quả nghiên cứu liên quan đến đề tài
Việc nghiên cứu cải cách tổ chức và hoạt động của VKS trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự đã thu hút sự quan tâm của nhiều học giả trong và ngoài nước. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng vai trò của cơ quan công tố trong hệ thống pháp luật là rất quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Nghiên cứu về các mô hình tố tụng hình sự của các quốc gia khác cho thấy sự cần thiết phải cải cách và đổi mới hoạt động của VKS, nhằm nâng cao hiệu quả trong việc phát hiện và xử lý tội phạm. Tuy nhiên, cần thận trọng trong việc áp dụng kinh nghiệm từ nước ngoài, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam. Luận án này sẽ tiếp tục khai thác các vấn đề lý luận và thực tiễn, từ đó đề xuất các giải pháp khả thi cho hoạt động của VKS trong điều tra vụ án hình sự.
