I. Tổng Quan Cải Cách Chính Quyền Đô Thị Việt Nam Hiện Nay
Việt Nam hiện có năm đô thị trực thuộc Trung ương đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng. Đảng và Nhà nước tập trung đầu tư phát triển các đô thị này để khai thác vị thế là động lực tăng trưởng kinh tế, trung tâm giáo dục, khoa học, công nghệ và giao thương quốc tế. Sự phát triển của các đô thị này có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật về chính quyền đô thị (CQĐT) chưa đầy đủ, gây cản trở cho sự phát triển và cạnh tranh của đô thị. Cần xây dựng cơ sở lý luận để thiết lập tổ chức CQĐT phù hợp với yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH).
1.1. Vai trò của các thành phố trực thuộc Trung ương
Năm thành phố trực thuộc Trung ương (Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ) là những đô thị loại đặc biệt, loại một, giữ vị trí cốt yếu về kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng. Đảng và Nhà nước xác định các đô thị này là những "cực" động lực tăng trưởng kinh tế, trung tâm giáo dục, khoa học, công nghệ lớn nhất, đầu mối giao thương sôi động giữa nước ta với thế giới trong thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
1.2. Sự cần thiết của cải cách hành chính đô thị
Việc xây dựng cơ sở lý luận để thiết lập tổ chức CQĐT tại các thành phố trực thuộc trung ương là nội dung cần tiếp tục hoàn thiện về mặt khoa học pháp lý. Hiến pháp năm 2013 đã gợi mở cho việc hoàn thiện CQĐT, yêu cầu khoa học pháp lý xây dựng cơ sở lý luận làm nền tảng để nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về CQĐT, trong đó đô thị tại các thành phố trực thuộc trung ương là một đối tượng cụ thể, điển hình.
II. Thách Thức Quản Lý Đô Thị Cần Cải Cách Tổ Chức
Thực tế cho thấy nhiều bất cập trong đời sống đô thị tại các thành phố trực thuộc Trung ương, như quy hoạch đô thị, phân cấp quản lý, giao thông, chỉnh trang, môi trường, kinh tế - văn hóa, và dân cư. Những bất cập này gây bức xúc trong xã hội và cản trở sự phát triển của thành phố. Cần giải quyết các vấn đề này từ việc quản lý đô thị, mà trung tâm là tổ chức CQĐT. Quản lý đô thị hiệu quả đòi hỏi hoàn thiện thiết chế nhà nước về tổ chức CQĐT. Mô hình tổ chức CQĐT hoàn thiện sẽ là cơ sở quan trọng để cải thiện và phát triển các thành phố.
2.1. Bất cập trong quy hoạch và quản lý đô thị
Những bất cập của đời sống đô thị từ thực tế tại các thành phố trực thuộc Trung ương được phản ánh nhiều qua tổng kết đánh giá của Đảng, Chính phủ, thông tin đại chúng và đặc biệt là trong các cuộc tiếp xúc cử tri, các diễn đàn hội nghị, hội thảo về thực trạng đô thị trong giai đoạn hai thập kỷ gần đây. Các vấn đề như quy hoạch đô thị, phân cấp trong quản lý đô thị, giao thông đô thị, chỉnh trang đô thị, môi trường đô thị, kinh tế - văn hóa đến dân cư đô thị đều có bất cập đến mức trầm trọng yêu cầu cấp thiết phải giải quyết.
2.2. Ảnh hưởng của bất cập đến phát triển kinh tế xã hội
Tất cả những bất cập đó dẫn đến bức xúc trong đời sống xã hội, cản trở phát triển của mỗi thành phố nếu không bắt đầu được giải quyết, cải thiện từ vấn đề quản lý đô thị mà trung tâm là tổ chức CQĐT. Quản lý đô thị theo nghĩa rộng hay hẹp thì vấn đề cốt lõi cần được nghiên cứu là hoàn thiện thiết chế nhà nước về tổ chức CQĐT.
2.3. Luật pháp và chính sách về chính quyền đô thị
Luật Tổ chức CQĐP năm 2015 ra đời nhằm luật hóa quy định Chương CQĐP của Hiến pháp năm 2013. Tuy nhiên, mô hình chính quyền luật quy định áp dụng cho các thành phố trực thuộc Trung ương chưa rõ nét, chưa thiết thực. Có những quy định giống nhau về cấp chính quyền trong mỗi đơn vị hành chính cho cả nông thôn và đô thị; cơ cấu các cơ quan trong mỗi cấp và trong CQĐP đô thị.
III. Giải Pháp Cải Cách Mô Hình Tổ Chức Chính Quyền Đô Thị
Cần xây dựng mô hình tổ chức CQĐT phù hợp với yêu cầu CNH, HĐH và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Mô hình này cần hướng đến xây dựng chính quyền điện tử, thành phố thông minh, và nền hành chính phục vụ. Thực tế tổ chức bộ máy hiện nay còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, và hoạt động trì trệ, gây khó khăn cho việc xây dựng thành phố hiện đại và phát triển bền vững. Nghiên cứu xây dựng tổ chức CQĐT, đặc biệt là các đô thị tại các thành phố trực thuộc Trung ương, trở thành nhu cầu cấp thiết.
3.1. Xây dựng chính quyền điện tử và thành phố thông minh
Nhu cầu quản lý đô thị hiện nay hướng đến xây dựng chính quyền điện tử, thành phố thông minh, nền hành chính phục vụ nhưng thực tế tổ chức bộ máy chưa phù hợp, còn hạn chế, bất cập (như: hệ thống cơ quan quản lý cồng kềnh, nhiều tầng nấc, cắt khúc); hoạt động còn trì trệ, kém hiệu lực, hiệu quả thì mục tiêu xây dựng thành phố hiện đại, phát triển bền vững khó đạt được.
3.2. Yêu cầu về bộ máy hành chính tinh gọn và hiệu quả
Từ nhận định và cách tiếp cận như nêu trên cho thấy, việc nghiên cứu xây dựng tổ chức CQĐT, đặc biệt là các đô thị tại các thành phố trực thuộc Trung ương trở thành nhu cầu cấp thiết xét trên cả phương diện lý luận và thực tiễn. Xây dựng hệ thống luận cứ thuyết phục để hoàn thiện mô hình tổ chức CQĐT tại các thành phố trực thuộc Trung ương không chỉ có ý nghĩa cho sự phát triển đô thị, mà còn là nhân tố để mỗi thành phố sớm hoàn thành sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra.
IV. Quan Điểm và Giải Pháp Hoàn Thiện Chính Quyền Đô Thị
Luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp để hoàn thiện tổ chức CQĐT tại các thành phố trực thuộc Trung ương, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH. Các giải pháp này bao gồm việc xác định rõ thẩm quyền của chính quyền đô thị, phân cấp quản lý hợp lý, và tăng cường sự tham gia của người dân vào quá trình quản lý đô thị. Cần có sự đổi mới trong tư duy và cách tiếp cận về quản lý đô thị để tạo ra sự phát triển bền vững.
4.1. Xác định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của CQĐT
Cần xác định rõ thẩm quyền của chính quyền đô thị trong các lĩnh vực quy hoạch, xây dựng, quản lý đất đai, môi trường, và các dịch vụ công. Đồng thời, cần quy định rõ trách nhiệm của CQĐT trong việc đảm bảo trật tự đô thị, an ninh, và an toàn cho người dân.
4.2. Phân cấp quản lý hợp lý và hiệu quả
Việc phân cấp quản lý cần đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả trong quản lý đô thị. Cần phân cấp cho các cấp chính quyền địa phương những thẩm quyền và nguồn lực phù hợp để thực hiện tốt chức năng quản lý đô thị. Đồng thời, cần tăng cường sự phối hợp giữa các cấp chính quyền và các cơ quan chức năng trong quản lý đô thị.
4.3. Tăng cường sự tham gia của người dân vào quản lý đô thị
Cần tạo điều kiện để người dân tham gia vào quá trình xây dựng quy hoạch, giám sát thực hiện quy hoạch, và đóng góp ý kiến vào các quyết định quản lý đô thị. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ của mình trong việc xây dựng và phát triển đô thị.
V. Đề Xuất Mô Hình Tổ Chức Chính Quyền Đô Thị Hiện Đại
Luận án đề xuất mô hình tổ chức chính quyền đô thị hướng đến các tiêu chí của một thành phố hiện đại: thành phố thông minh, chính quyền điện tử, nền hành chính phục vụ, đô thị văn minh, xanh, sạch và phát triển bền vững. Mô hình này cần đảm bảo tính linh hoạt, hiệu quả, và khả năng đáp ứng nhanh chóng các yêu cầu của sự phát triển đô thị. Cần có sự đầu tư vào công nghệ thông tin và đào tạo nguồn nhân lực để vận hành mô hình này.
5.1. Mô hình chính quyền đô thị thông minh
Mô hình này ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông để nâng cao hiệu quả quản lý đô thị, cung cấp dịch vụ công tốt hơn cho người dân, và tạo ra môi trường sống thông minh và tiện nghi.
5.2. Xây dựng nền hành chính phục vụ người dân
Cần xây dựng nền hành chính công khai, minh bạch, và trách nhiệm giải trình. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính, giảm thiểu phiền hà cho người dân và doanh nghiệp.
5.3. Phát triển đô thị bền vững và thân thiện với môi trường
Cần chú trọng đến bảo vệ môi trường, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, và phát triển giao thông công cộng. Đồng thời, cần tạo ra không gian xanh và các tiện ích công cộng để nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
VI. Kết Luận Tầm Quan Trọng Của Cải Cách Chính Quyền Đô Thị
Cải cách tổ chức chính quyền đô thị là yếu tố then chốt để các thành phố trực thuộc Trung ương hoàn thành sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Mô hình tổ chức CQĐT hoàn thiện sẽ tạo ra động lực mới cho sự phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao năng lực cạnh tranh của đô thị, và cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Cần có sự quyết tâm cao và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và các bên liên quan để thực hiện thành công quá trình cải cách này.
6.1. Động lực mới cho phát triển kinh tế xã hội
Mô hình tổ chức CQĐT hoàn thiện sẽ tạo ra môi trường thuận lợi cho đầu tư, kinh doanh, và phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn. Đồng thời, sẽ góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cải thiện hệ thống hạ tầng, và thu hút các nguồn lực từ bên ngoài.
6.2. Nâng cao năng lực cạnh tranh của đô thị
Cải cách CQĐT sẽ giúp các đô thị nâng cao năng lực cạnh tranh về môi trường đầu tư, chất lượng dịch vụ công, và khả năng thu hút nhân tài. Đồng thời, sẽ tạo ra môi trường sống hấp dẫn và thu hút du khách.
6.3. Cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân
Mô hình CQĐT hiệu quả sẽ cung cấp các dịch vụ công tốt hơn, đảm bảo an ninh trật tự, và tạo ra môi trường sống xanh, sạch, đẹp. Đồng thời, sẽ tạo điều kiện để người dân tham gia vào quá trình quản lý đô thị và hưởng thụ các thành quả của sự phát triển.
