Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn từ 2005 đến 2010, chi phí mua thuốc của người bệnh tại Việt Nam đã tăng gần gấp đôi, chiếm tới 60% tổng chi phí khám chữa bệnh. Tuy nhiên, tỷ lệ sử dụng thuốc sản xuất trong nước chỉ chiếm chưa đến 39% tổng chi phí mua thuốc tại các bệnh viện công lập, đặc biệt tại các bệnh viện tuyến trung ương chỉ chiếm khoảng 12%. Thị trường dược phẩm Việt Nam đang chịu áp lực cạnh tranh lớn từ các công ty dược đa quốc gia với lợi thế về tài chính, công nghệ và thương hiệu. Việc bác sĩ kê toa thuốc biệt dược gốc (thuốc được phát minh đầu tiên và được cấp bằng sáng chế) hay thuốc generic ảnh hưởng trực tiếp đến xu hướng tiêu dùng thuốc và chi phí điều trị. Nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc của các bác sĩ nội khoa tại Thành phố Hồ Chí Minh, với mục tiêu xây dựng mô hình các yếu tố tác động và đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Thành phố Hồ Chí Minh, khảo sát 107 bác sĩ nội khoa đang công tác tại các bệnh viện công và tư nhân. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các công ty dược đa quốc gia xây dựng chiến lược marketing hiệu quả, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu và quản lý y tế trong việc thúc đẩy sử dụng thuốc biệt dược gốc phù hợp với thực tiễn thị trường.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên mô hình nhận thức ảnh hưởng đến hành vi C-A-B (Cognition-Affect-Behaviour Paradigm), giải thích mối quan hệ giữa nhận thức, cảm xúc và hành vi của bác sĩ trong việc kê toa thuốc. Mô hình này cho thấy nhận thức của bác sĩ về thuốc biệt dược gốc ảnh hưởng đến thái độ và hành vi kê toa. Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo mô hình lựa chọn thuốc của Denig et al. (1988) với các yếu tố như thái độ, chuẩn chủ quan và kinh nghiệm của bác sĩ, cũng như mô hình của Kareem et al. (2011) về ảnh hưởng của trình dược viên, chất lượng thuốc, danh tiếng công ty và các chương trình marketing. Các khái niệm chính bao gồm:
- Thuốc biệt dược gốc: thuốc được phát minh đầu tiên, có bằng sáng chế và trải qua nghiên cứu lâm sàng nghiêm ngặt.
- Chuẩn chủ quan của bác sĩ: niềm tin và thái độ cá nhân ảnh hưởng đến quyết định kê toa.
- Sự chuyên nghiệp của trình dược viên (PSR): khả năng cung cấp thông tin y khoa và giao tiếp chuyên nghiệp với bác sĩ.
- Nguồn tham khảo chuyên môn: kinh nghiệm và khuyến cáo từ các bác sĩ đầu ngành hoặc đồng nghiệp.
- Các yếu tố về giá cả, chất lượng và danh tiếng công ty dược.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu khảo sát gồm 107 bác sĩ nội khoa tại Thành phố Hồ Chí Minh, được chọn theo phương pháp lấy mẫu thuận tiện. Dữ liệu thu thập qua bảng câu hỏi Likert 5 bậc, gồm 25 biến quan sát ban đầu đại diện cho 7 nhân tố. Quá trình phân tích dữ liệu gồm:
- Đánh giá độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, với tiêu chuẩn ≥ 0.6 để đảm bảo tính nhất quán nội tại.
- Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến và xác định cấu trúc nhân tố, sử dụng chỉ số KMO > 0.5 và kiểm định Bartlett có ý nghĩa thống kê (Sig. ≤ 0.05).
- Phân tích hồi quy bội để kiểm định mô hình và xác định mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc.
- Kiểm định sự khác biệt mức độ đánh giá các yếu tố theo đặc điểm cá nhân của bác sĩ bằng phương pháp Independent Sample T-test.
Thời gian nghiên cứu được thực hiện trong năm 2013, với dữ liệu thu thập từ các bệnh viện công và tư nhân tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
- Sự chuyên nghiệp trong marketing của công ty dược và nguồn tham khảo chuyên môn của bác sĩ là hai yếu tố có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc, với mức ý nghĩa p < 0.01. Trong đó, nguồn tham khảo chuyên môn có ảnh hưởng mạnh nhất với hệ số tương quan riêng phần (partial correlation) = 0.551, tiếp theo là sự chuyên nghiệp trong marketing với partial correlation = 0.287.
- Các yếu tố chất lượng thuốc biệt dược gốc, giá cả thuốc biệt dược gốc, danh tiếng công ty dược và chuẩn chủ quan của bác sĩ không có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến khuynh hướng kê toa (p > 0.05).
- Mô hình hồi quy giải thích được khoảng 49,2% biến thiên của khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc (R² hiệu chỉnh = 0.492).
- Kiểm định sự khác biệt theo giới tính và loại hình bệnh viện cho thấy không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ đánh giá các yếu tố như sự chuyên nghiệp trong marketing, chất lượng thuốc, chuẩn chủ quan và danh tiếng công ty. Tuy nhiên, có sự khác biệt có ý nghĩa về mức độ đánh giá nguồn tham khảo và giá cả thuốc giữa các nhóm bác sĩ khác nhau về giới tính và loại hình bệnh viện.
- Phân tích nhân tố khám phá (EFA) xác định 6 nhân tố chính ảnh hưởng đến khuynh hướng kê toa: Sự chuyên nghiệp trong marketing, chất lượng thuốc, chuẩn chủ quan, nguồn tham khảo chuyên môn, giá cả thuốc và danh tiếng công ty.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy sự chuyên nghiệp trong marketing của công ty dược và nguồn tham khảo chuyên môn là hai nhân tố chủ chốt thúc đẩy bác sĩ kê toa thuốc biệt dược gốc. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy thông tin y khoa chính xác và sự tương tác chuyên nghiệp từ trình dược viên giúp bác sĩ có cơ sở tin tưởng và lựa chọn thuốc biệt dược gốc. Ngược lại, yếu tố giá cả và chất lượng thuốc không ảnh hưởng đáng kể, có thể do bác sĩ coi chất lượng thuốc biệt dược gốc là tiêu chuẩn chung và giá cả không phải là yếu tố quyết định trong môi trường bệnh viện có bảo hiểm y tế. Sự khác biệt về đánh giá nguồn tham khảo và giá cả theo giới tính và loại hình bệnh viện phản ánh sự đa dạng trong nhận thức và điều kiện làm việc của bác sĩ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố và bảng so sánh kết quả kiểm định T-test theo đặc điểm cá nhân.
Đề xuất và khuyến nghị
- Tăng cường đào tạo và nâng cao chuyên nghiệp cho trình dược viên nhằm cung cấp thông tin y khoa chính xác, cập nhật và phù hợp với nhu cầu của bác sĩ nội khoa. Chủ thể thực hiện: các công ty dược phẩm đa quốc gia; Thời gian: 6-12 tháng.
- Phát triển các chương trình hội thảo, hội nghị chuyên môn có sự tham gia của các chuyên gia đầu ngành để tạo nguồn tham khảo chuyên môn đáng tin cậy cho bác sĩ. Chủ thể thực hiện: công ty dược, các tổ chức y tế; Thời gian: liên tục hàng năm.
- Xây dựng hệ thống tài liệu y khoa và case study minh họa hiệu quả điều trị thuốc biệt dược gốc để hỗ trợ bác sĩ trong quá trình kê toa. Chủ thể thực hiện: công ty dược, bệnh viện; Thời gian: 3-6 tháng.
- Khuyến khích nghiên cứu và khảo sát định kỳ về nhận thức và hành vi kê toa của bác sĩ để điều chỉnh chiến lược marketing và chính sách giá phù hợp với thực tế thị trường. Chủ thể thực hiện: các viện nghiên cứu, công ty dược; Thời gian: hàng năm.
- Tăng cường truyền thông về lợi ích và hiệu quả của thuốc biệt dược gốc nhằm nâng cao chuẩn chủ quan tích cực của bác sĩ và giảm thiểu sự phụ thuộc vào thuốc generic không rõ nguồn gốc. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, các công ty dược; Thời gian: 12 tháng.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
- Các công ty dược phẩm đa quốc gia và trong nước: Nghiên cứu cung cấp thông tin quan trọng để xây dựng chiến lược marketing, đào tạo trình dược viên và phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu bác sĩ nội khoa.
- Các nhà quản lý y tế và chính sách: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi kê toa thuốc biệt dược gốc, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ sử dụng thuốc hiệu quả, tiết kiệm chi phí.
- Bác sĩ nội khoa và các chuyên gia y tế: Cung cấp cái nhìn khoa học về các yếu tố tác động đến quyết định kê toa, giúp nâng cao nhận thức và thực hành kê toa hợp lý.
- Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản trị kinh doanh và y tế công cộng: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về hành vi tiêu dùng thuốc và marketing dược phẩm tại Việt Nam.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao sự chuyên nghiệp của trình dược viên lại quan trọng trong việc kê toa thuốc biệt dược gốc?
Sự chuyên nghiệp giúp trình dược viên cung cấp thông tin y khoa chính xác, cập nhật và phù hợp, tạo niềm tin cho bác sĩ khi lựa chọn thuốc biệt dược gốc. Ví dụ, các buổi hội thảo và tài liệu chuyên môn do trình dược viên cung cấp được đánh giá rất hữu ích.Giá cả thuốc biệt dược gốc có ảnh hưởng đến quyết định kê toa không?
Nghiên cứu cho thấy giá cả không có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến khuynh hướng kê toa, có thể do bác sĩ ưu tiên hiệu quả điều trị và chất lượng hơn là giá, đặc biệt trong môi trường bệnh viện có bảo hiểm y tế.Nguồn tham khảo chuyên môn ảnh hưởng thế nào đến hành vi kê toa?
Nguồn tham khảo từ các bác sĩ đầu ngành và đồng nghiệp có ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định kê toa, giúp bác sĩ tin tưởng và áp dụng các phương pháp điều trị đã được chứng minh hiệu quả.Chuẩn chủ quan của bác sĩ có vai trò gì trong việc kê toa?
Chuẩn chủ quan thể hiện niềm tin và thái độ cá nhân của bác sĩ về thuốc biệt dược gốc, tuy nhiên trong nghiên cứu này không có ảnh hưởng đáng kể, có thể do sự đồng thuận chung về chất lượng thuốc biệt dược gốc.Làm thế nào để các công ty dược phẩm cải thiện hiệu quả marketing đến bác sĩ?
Tăng cường đào tạo trình dược viên chuyên nghiệp, tổ chức hội thảo chuyên môn, cung cấp tài liệu y khoa chất lượng và xây dựng mối quan hệ bền vững với bác sĩ là các giải pháp hiệu quả.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định 6 yếu tố chính ảnh hưởng đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc của bác sĩ nội khoa tại TP. Hồ Chí Minh, trong đó sự chuyên nghiệp trong marketing và nguồn tham khảo chuyên môn có ảnh hưởng mạnh nhất.
- Mô hình hồi quy giải thích được gần 50% biến thiên trong hành vi kê toa, cho thấy tính phù hợp và thực tiễn của mô hình nghiên cứu.
- Giá cả, chất lượng thuốc, danh tiếng công ty và chuẩn chủ quan của bác sĩ không có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê trong bối cảnh nghiên cứu.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các công ty dược và nhà quản lý y tế trong việc xây dựng chiến lược phát triển thuốc biệt dược gốc tại Việt Nam.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao chuyên nghiệp trình dược viên, phát triển nguồn tham khảo chuyên môn và tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo nhằm thúc đẩy sử dụng thuốc biệt dược gốc hợp lý.
Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo trình dược viên, khảo sát định kỳ nhận thức bác sĩ và mở rộng nghiên cứu sang các chuyên khoa khác.
Call to action: Các công ty dược phẩm và cơ quan quản lý y tế cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng thuốc biệt dược gốc, góp phần cải thiện chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.