Tổng quan nghiên cứu

Quảng Nam là một tỉnh miền Trung Việt Nam nổi bật với bề dày truyền thống văn hóa và đa dạng các di sản văn hóa phi vật thể, trong đó có 6 di sản được công nhận cấp quốc gia như nghệ thuật bài chòi, múa tâng tung da dá, dệt thổ cẩm Cơ Tu, lễ rước cộ Bà Chợ Được, nghệ thuật hát bả trạo, cây nêu và bộ gu trong nghi lễ truyền thống của người Co. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa, việc bảo tồn và quảng bá các giá trị văn hóa phi vật thể trở thành nhiệm vụ cấp thiết nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và phát huy nguồn lực nội sinh cho sự phát triển bền vững. Báo chí địa phương, đặc biệt là báo chí Quảng Nam, đóng vai trò quan trọng trong công tác này thông qua việc tuyên truyền, giới thiệu và giám sát các hoạt động bảo tồn di sản.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng hoạt động của các cơ quan báo chí Quảng Nam như Báo Quảng Nam, Đài Phát thanh - Truyền hình Quảng Nam và Tạp chí Văn hóa Quảng Nam trong giai đoạn từ tháng 6/2017 đến tháng 6/2018. Mục tiêu chính là đánh giá hiệu quả công tác bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể qua báo chí, nhận diện những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng tuyên truyền. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần xây dựng chính sách, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát huy vai trò của báo chí trong bảo vệ di sản văn hóa địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu liên ngành bao gồm:

  • Lý thuyết truyền thông đại chúng: Báo chí được xem là phương tiện truyền đạt thông tin rộng rãi, có khả năng tác động đến nhận thức và hành vi của công chúng, đồng thời là công cụ giáo dục và định hướng xã hội.
  • Lý thuyết văn hóa và di sản văn hóa: Văn hóa được hiểu là hệ thống giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua lịch sử, trong đó di sản văn hóa phi vật thể là những giá trị tinh thần được truyền miệng, truyền nghề, biểu diễn và lưu giữ qua các hình thức phi vật thể.
  • Mô hình bảo tồn và phát huy di sản văn hóa: Bao gồm các hoạt động bảo tồn nguyên gốc, tôn tạo, truyền dạy, đồng thời kết hợp quảng bá để nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội gắn với di sản.
  • Khái niệm báo chí cách mạng và vai trò của báo chí trong phát triển văn hóa: Báo chí không chỉ là công cụ thông tin mà còn là lực lượng tiên phong trong việc bảo tồn, phát huy và quảng bá các giá trị văn hóa dân tộc.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: báo chí, văn hóa, di sản văn hóa phi vật thể, bảo tồn, quảng bá, truyền thông đại chúng, nhận thức cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu ứng dụng với các kỹ thuật sau:

  • Phân tích – tổng hợp: Đối chiếu lý luận với thực tiễn hoạt động báo chí Quảng Nam trong bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể.
  • Điều tra xã hội học định lượng: Thu thập ý kiến của 600 mẫu công chúng qua bảng hỏi anket nhằm đánh giá mức độ quan tâm, sự đáp ứng nhu cầu thông tin và sự thu hút của các sản phẩm báo chí liên quan đến di sản văn hóa phi vật thể.
  • Phỏng vấn sâu định tính: Thực hiện với các nhà nghiên cứu văn hóa, lãnh đạo cơ quan báo chí, phóng viên để làm rõ các khái niệm chuyên môn, đánh giá ưu nhược điểm và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tuyên truyền.
  • Nghiên cứu liên ngành: Kết hợp kiến thức từ báo chí học, văn hóa học, xã hội học và lịch sử để phân tích toàn diện thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Phương pháp so sánh: So sánh kết quả nghiên cứu với các công trình tương tự nhằm làm rõ điểm mạnh, điểm yếu và tính khả thi của các giải pháp đề xuất.

Thời gian nghiên cứu chính là từ tháng 6/2017 đến tháng 6/2018, phạm vi khảo sát tập trung vào các cơ quan báo chí chủ lực của Quảng Nam: Báo Quảng Nam, Đài Phát thanh - Truyền hình Quảng Nam và Tạp chí Văn hóa Quảng Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ quan tâm của công chúng đến thông tin về di sản văn hóa phi vật thể trên báo chí Quảng Nam đạt khoảng 75% theo khảo sát xã hội học, cho thấy sự quan tâm lớn của người dân đối với các nội dung liên quan đến bảo tồn và quảng bá di sản.
  2. Tỷ lệ các tác phẩm báo chí về bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể chiếm khoảng 12% tổng số bài viết trên báo chí Quảng Nam trong giai đoạn khảo sát, thể hiện sự chú trọng nhưng vẫn còn hạn chế về dung lượng và tần suất.
  3. Các hình thức báo chí sử dụng chủ yếu là báo in và truyền hình với tỷ lệ lần lượt khoảng 60% và 30% trong các sản phẩm truyền thông về di sản, trong khi báo điện tử và phát thanh chiếm tỷ lệ thấp hơn, cho thấy tiềm năng phát triển các kênh truyền thông đa phương tiện chưa được khai thác triệt để.
  4. Ý kiến công chúng phản ánh 65% cho rằng nội dung tuyên truyền về di sản văn hóa phi vật thể trên báo chí đã đáp ứng nhu cầu thông tin, nhưng chỉ 40% hài lòng về hình thức trình bày và tính hấp dẫn của các sản phẩm báo chí, cho thấy cần cải thiện về mặt hình thức và sáng tạo nội dung.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên có thể do nguồn lực về nhân sự, tài chính và công nghệ của các cơ quan báo chí địa phương còn hạn chế, chưa có chiến lược quảng bá bài bản và đồng bộ. So với các nghiên cứu về vai trò của báo chí trong bảo tồn văn hóa tại các địa phương khác, báo chí Quảng Nam đã có những bước tiến tích cực nhưng vẫn chưa phát huy hết tiềm năng. Việc tập trung nhiều vào báo in và truyền hình truyền thống trong khi chưa khai thác hiệu quả các nền tảng số làm giảm khả năng tiếp cận đa dạng đối tượng công chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Báo chí đã thực hiện tốt vai trò tuyên truyền chính sách, giáo dục nhận thức cộng đồng về giá trị di sản, đồng thời phát hiện và phản ánh các hành vi xâm hại di sản, góp phần nâng cao trách nhiệm xã hội. Tuy nhiên, để tăng cường hiệu quả, cần đổi mới nội dung, hình thức, tăng cường tương tác với công chúng và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý văn hóa, các tổ chức xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ bài viết theo loại hình báo chí, mức độ hài lòng của công chúng, cũng như bảng tổng hợp các đề xuất cải tiến từ phỏng vấn sâu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên về lĩnh vực văn hóa phi vật thể nhằm nâng cao chất lượng nội dung và khả năng khai thác sâu sắc các giá trị di sản. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với các cơ quan báo chí.
  2. Đa dạng hóa hình thức truyền thông, phát triển mạnh mẽ báo điện tử, mạng xã hội và các nền tảng số để quảng bá di sản văn hóa phi vật thể đến nhóm đối tượng trẻ và cộng đồng rộng lớn hơn. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Các cơ quan báo chí Quảng Nam.
  3. Xây dựng chiến lược truyền thông đồng bộ, phối hợp giữa các cơ quan báo chí với các tổ chức văn hóa, du lịch và chính quyền địa phương nhằm tạo các chiến dịch quảng bá trọng điểm, có sức lan tỏa mạnh mẽ. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Văn hóa, các cơ quan báo chí.
  4. Tăng cường nguồn lực tài chính và kỹ thuật cho công tác bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời khuyến khích xã hội hóa, huy động sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp. Thời gian: liên tục. Chủ thể: UBND tỉnh, các tổ chức xã hội, doanh nghiệp.
  5. Phát triển các chương trình giáo dục, truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị và trách nhiệm bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, kết hợp với các hoạt động văn hóa, lễ hội truyền thống. Thời gian: 1-3 năm. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Văn hóa, các cơ quan báo chí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý văn hóa và chính quyền địa phương: Nhận diện thực trạng, tham khảo các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể qua báo chí để xây dựng chính sách phù hợp.
  2. Cơ quan báo chí và phóng viên chuyên về lĩnh vực văn hóa: Nâng cao nhận thức, cải tiến nội dung và hình thức truyền thông, phát triển kỹ năng chuyên môn trong việc khai thác và quảng bá di sản văn hóa.
  3. Các nhà nghiên cứu, học giả về báo chí học và văn hóa học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về mối quan hệ giữa báo chí và bảo tồn văn hóa.
  4. Các tổ chức xã hội, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, du lịch: Tìm hiểu vai trò của truyền thông trong quảng bá di sản, từ đó phối hợp hiệu quả với báo chí để phát triển các sản phẩm văn hóa, du lịch gắn với di sản địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Báo chí Quảng Nam đã đóng góp như thế nào trong việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể?
    Báo chí Quảng Nam đã tích cực tuyên truyền chính sách, giới thiệu các giá trị văn hóa, phản ánh các hoạt động bảo tồn và phát hiện các hành vi xâm hại di sản, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng và trách nhiệm xã hội.

  2. Những hạn chế chính của báo chí Quảng Nam trong quảng bá di sản văn hóa phi vật thể là gì?
    Hạn chế gồm tần suất bài viết còn thấp, hình thức truyền thông chưa đa dạng, chưa khai thác hiệu quả các nền tảng số, nội dung chưa đủ hấp dẫn và sâu sắc để thu hút đa dạng đối tượng công chúng.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá hiệu quả báo chí trong đề tài này?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp, điều tra xã hội học định lượng với 600 mẫu công chúng, phỏng vấn sâu định tính với các chuyên gia và nhà báo, kết hợp nghiên cứu liên ngành và so sánh.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả truyền thông về di sản văn hóa phi vật thể qua báo chí?
    Cần đào tạo nâng cao năng lực phóng viên, đa dạng hóa hình thức truyền thông, xây dựng chiến lược truyền thông đồng bộ, tăng cường nguồn lực và phát triển các chương trình giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng.

  5. Vai trò của công chúng trong bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể qua báo chí là gì?
    Công chúng không chỉ là người tiếp nhận thông tin mà còn là chủ thể bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị di sản. Báo chí giúp nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi và tạo sự đồng thuận xã hội trong công tác bảo tồn.

Kết luận

  • Báo chí Quảng Nam đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương trong bối cảnh hội nhập.
  • Mức độ quan tâm của công chúng cao nhưng chất lượng và hình thức truyền thông còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực đội ngũ báo chí, đa dạng hóa hình thức truyền thông, tăng cường phối hợp liên ngành và huy động nguồn lực xã hội.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn và lý luận, làm cơ sở tham khảo cho các nhà quản lý, cơ quan báo chí và các tổ chức liên quan.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo, xây dựng chiến lược truyền thông đồng bộ và phát triển các chương trình giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng về di sản văn hóa phi vật thể.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể Quảng Nam qua báo chí, góp phần phát triển bền vững văn hóa và xã hội địa phương!