Luận án tiến sĩ: Ảnh hưởng của văn học dân gian trong truyện thiếu nhi Việt Nam từ 1975 đến 2010

• Tác giả: Hồ Hữu Nhật
• Người hướng dẫn: Lưu Khánh Thơ
• Trường học: Đại học Huế - Trường Đại học Khoa học
• Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
• Đề tài: Ảnh hưởng văn học dân gian trong truyện thiếu nhi Việt Nam giai đoạn 1975-2010
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Huế

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Lí do chọn đề tài
• 1.2. Mục đích nghiên cứu
• 1.3. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Đóng góp của luận án
• 1.7. Cấu trúc luận án
• 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Nghiên cứu về khái niệm văn học thiếu nhi và mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn học viết
• 2.1.1. Nghiên cứu về khái niệm văn học thiếu nhi
• 2.2. Những nghiên cứu về ảnh hưởng của văn học dân gian đối với văn học thiếu nhi
• 2.2.1. Nghiên cứu về ảnh hưởng của văn học dân gian đối với các sáng tác văn học thiếu nhi giai đoạn 1945 - 1975
• 2.2.2. Nghiên cứu về ảnh hưởng của văn học dân gian đối với các sáng tác văn học thiếu nhi giai đoạn 1975 - 2010
• 2.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu và hướng triển khai của đề tài
• 2.3.1. Đánh giá tình hình nghiên cứu
• 2.3.2. Hướng triển khai của đề tài
• 2.4. Tiểu kết chương 1
• 3. ẢNH HƯỞNG VĂN HỌC DÂN GIAN TRONG TRUYỆN THIẾU NHI VIỆT NAM 1975 - 2010 NHÌN TỪ CẢM HỨNG NGHỆ THUẬT, CỐT TRUYỆN VÀ MÔTIP
• 3.1. Ảnh hưởng nhìn từ cảm hứng nghệ thuật
• 3.1.1. Cảm hứng về nguồn gốc của vũ trụ và các hiện tượng tự nhiên
• 3.1.2. Cảm hứng về hành trình dựng nước và giữ nước của người Việt cổ
• 3.1.3. Cảm hứng về xung đột trong xã hội phân chia giai cấp
• 3.1.4. Cảm hứng về sự tích của loài vật, cây cỏ
• 3.2. Ảnh hưởng nhìn từ sự tái sinh cốt truyện truyện dân gian
• 3.2.1. Tái sinh cốt truyện trọn vẹn
• 3.2.2. Tái sinh cốt truyện không trọn vẹn
• 3.3. Ảnh hưởng nhìn từ sự thâm nhập các môtip truyện dân gian
• 3.3.1. Môtip mẹ ghẻ con chồng
• 3.3.2. Môtip đầu thai thần kì
• 3.3.3. Môtip kết thúc có hậu
• 3.4. Tiểu kết chương 2
• 4. ẢNH HƯỞNG VĂN HỌC DÂN GIAN TRONG TRUYỆN THIẾU NHI VIỆT NAM 1975 - 2010 NHÌN TỪ HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT, KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT VÀ THỜI GIAN NGHỆ THUẬT
• 4.1. Ảnh hưởng nhìn từ hình tượng nhân vật
• 4.1.1. Hình tượng nhân vật nguyên mẫu từ truyện dân gian
• 4.1.2. Hình tượng nhân vật đồng dạng với nhân vật truyện dân gian
• 4.2. Ảnh hưởng nhìn từ không gian nghệ thuật
• 4.2.1. Không gian đời thường
• 4.2.2. Không gian kì ảo
• 4.3. Ảnh hưởng nhìn từ thời gian nghệ thuật
• 4.3.1. Thời gian quá khứ mang tính phiếm chỉ
• 4.3.2. Thời gian kì ảo
• 4.4. Tiểu kết chương 3
• 5. PHƯƠNG THỨC TIẾP NHẬN VĂN HỌC DÂN GIAN CỦA TRUYỆN THIẾU NHI VIỆT NAM 1975 - 2010
• 5.1. Tiền đề của sự tiếp nhận văn học dân gian
• 5.2. Nhìn từ quy luật kế thừa và phát triển
• 5.3. Nhìn từ chủ thể sáng tạo
• 5.4. Nhìn từ lí thuyết liên văn bản
• 5.5. Cách thức tiếp nhận văn học dân gian
• 5.5.1. Dán ghép hoặc cải biên văn bản dân gian
• 5.5.2. Mượn nghệ thuật kể chuyện dân gian để tạo ra những cổ tích mới
• 5.5.3. Chuyển tải tích cũ, chuyện xưa bằng nghệ thuật kể chuyện hiện đại
• 5.5.4. Làm mới nội dung tư tưởng truyện dân gian
• 5.5.5. Viết tiếp chuyện xưa
• 5.6. Hiệu ứng thẩm mĩ của sự tiếp nhận văn học dân gian
• 5.6.1. Hiệu ứng thẩm mĩ đối với tác phẩm
• 5.6.2. Hiệu ứng thẩm mĩ đối với người tiếp nhận
• 5.7. Tiểu kết chương 4
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng quan về ảnh hưởng văn học dân gian

Văn học dân gian có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển truyện thiếu nhi Việt Nam giai đoạn 1975-2010. Sự ảnh hưởng này không chỉ thể hiện qua nội dung mà còn qua hình thức nghệ thuật. Các tác phẩm văn học thiếu nhi đã kế thừa và phát triển từ những truyền thuyết, huyền thoại, ca dao, và dân ca. Những yếu tố này không chỉ làm phong phú thêm nội dung mà còn tạo nên những giá trị văn hóa sâu sắc. Theo nghiên cứu, việc sử dụng chất liệu văn học dân gian trong truyện thiếu nhi không chỉ giúp trẻ em tiếp cận với văn hóa dân tộc mà còn hình thành nhân cách và tư duy nghệ thuật. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc bảo tồn và phát huy văn học dân gian trong bối cảnh hiện đại.

1.1. Khái niệm văn học dân gian

Khái niệm văn học dân gian được hiểu là những tác phẩm văn học được truyền miệng qua các thế hệ, phản ánh đời sống, tâm tư, tình cảm của nhân dân. Văn học dân gian không chỉ là nguồn cảm hứng cho các tác phẩm truyện thiếu nhi mà còn là kho tàng tri thức quý giá. Các nhà văn đã khéo léo lồng ghép những yếu tố này vào tác phẩm của mình, tạo nên sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Điều này không chỉ giúp trẻ em hiểu rõ hơn về văn hóa dân tộc mà còn khơi dậy lòng tự hào về nguồn cội văn hóa của mình.

II. Ảnh hưởng từ cảm hứng nghệ thuật

Cảm hứng nghệ thuật trong truyện thiếu nhi Việt Nam giai đoạn 1975-2010 chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn học dân gian. Các tác giả đã khai thác những cảm hứng về nguồn gốc vũ trụ, các hiện tượng tự nhiên, và hành trình dựng nước của dân tộc. Những cảm hứng này không chỉ làm phong phú thêm nội dung mà còn tạo nên những giá trị nghệ thuật độc đáo. Ví dụ, nhiều tác phẩm đã sử dụng hình ảnh các nhân vật trong huyền thoại để thể hiện tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc. Điều này cho thấy sự kết nối giữa văn học dân gian và truyện thiếu nhi là rất chặt chẽ.

2.1. Cảm hứng về nguồn gốc vũ trụ

Cảm hứng về nguồn gốc vũ trụ trong truyện thiếu nhi thường được thể hiện qua các câu chuyện về sự hình thành của thế giới, các hiện tượng tự nhiên. Những câu chuyện này không chỉ mang tính giải trí mà còn giáo dục trẻ em về sự kỳ diệu của thiên nhiên. Các tác phẩm như vậy giúp trẻ em hình thành nhận thức về thế giới xung quanh, từ đó phát triển tư duy và khả năng sáng tạo. Việc lồng ghép những yếu tố này vào truyện thiếu nhi không chỉ làm phong phú thêm nội dung mà còn tạo nên những giá trị văn hóa sâu sắc.

III. Ảnh hưởng từ hình tượng nhân vật

Hình tượng nhân vật trong truyện thiếu nhi Việt Nam giai đoạn 1975-2010 cũng chịu ảnh hưởng lớn từ văn học dân gian. Nhiều nhân vật trong các tác phẩm này được xây dựng dựa trên các nguyên mẫu từ truyền thuyết và huyền thoại. Những nhân vật này không chỉ mang tính biểu tượng mà còn thể hiện những giá trị đạo đức, nhân văn sâu sắc. Việc sử dụng hình tượng nhân vật từ văn học dân gian giúp trẻ em dễ dàng nhận diện và đồng cảm với các nhân vật, từ đó hình thành những bài học quý giá về cuộc sống.

3.1. Hình tượng nhân vật nguyên mẫu

Hình tượng nhân vật nguyên mẫu từ văn học dân gian thường mang những đặc điểm nổi bật, thể hiện tính cách và phẩm chất của con người Việt Nam. Những nhân vật như Thánh Gióng, Bánh Chưng Bánh Tét không chỉ là biểu tượng của lòng yêu nước mà còn là hình mẫu lý tưởng cho trẻ em. Việc xây dựng hình tượng nhân vật như vậy trong truyện thiếu nhi không chỉ giúp trẻ em hiểu rõ hơn về văn hóa dân tộc mà còn khơi dậy lòng tự hào về nguồn cội văn hóa của mình.

IV. Phương thức tiếp nhận văn học dân gian

Phương thức tiếp nhận văn học dân gian trong truyện thiếu nhi Việt Nam giai đoạn 1975-2010 thể hiện sự sáng tạo và đổi mới của các tác giả. Nhiều nhà văn đã áp dụng các phương pháp như dán ghép, cải biên văn bản dân gian để tạo ra những tác phẩm mới mẻ, hấp dẫn. Điều này không chỉ giúp bảo tồn văn học dân gian mà còn làm phong phú thêm nội dung và hình thức của truyện thiếu nhi. Sự tiếp nhận này không chỉ mang lại hiệu ứng thẩm mỹ mà còn tạo ra những giá trị giáo dục sâu sắc cho trẻ em.

4.1. Dán ghép và cải biên văn bản dân gian

Dán ghép và cải biên văn bản dân gian là một trong những phương thức tiếp nhận phổ biến trong truyện thiếu nhi. Các tác giả đã khéo léo lồng ghép những yếu tố từ văn học dân gian vào tác phẩm của mình, tạo nên sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Việc này không chỉ giúp trẻ em tiếp cận với văn hóa dân tộc mà còn hình thành nhân cách và tư duy nghệ thuật. Những tác phẩm như vậy thường mang lại hiệu ứng thẩm mỹ cao, giúp trẻ em cảm nhận được vẻ đẹp của văn hóa dân gian.