Luận văn thạc sĩ: Tác động của dòng tiền đến lượng tiền mặt trong các công ty Việt Nam dưới điều kiện hạn chế tài chính

• Tác giả: Nguyễn Thị Quỳnh Tâm
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Uyên Uyên
• Trường học: Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
• Đề tài: Ảnh hưởng của dòng tiền đến sự thay đổi lượng tiền mặt được nắm giữ của các công ty Việt Nam trong điều kiện hạn chế tài chính, thu nhập bất ổn và chi phí đại diện
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ kinh tế
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu và các câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Phương pháp nghiên cứu
• 1.4. Ý nghĩa đề tài
• 1.5. Kết cấu của đề tài
• 2. CHƯƠNG 2: KHUNG LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY
• 2.1. Khung lý thuyết về nắm giữ tiền
• 2.2. Lý thuyết đánh đổi
• 2.3. Lý thuyết trật tự phân hạng
• 2.4. Lý thuyết đại diện
• 3. CHƯƠNG 3: DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Dữ liệu nghiên cứu
• 3.2. Mô hình nghiên cứu, mô tả biến và các giả thuyết kỳ vọng
• 3.3. Phương pháp nghiên cứu và trình tự thực hiện
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Tác động của dòng tiền lên sự thay đổi trong lượng tiền mặt được nắm giữ trong doanh nghiệp
• 4.2. Biến động trong lượng tiền mặt được nắm giữ từ ảnh hưởng của dòng tiền của các công ty khác nhau thông qua việc sử dụng phương pháp Bayesian
• 4.3. Phân tích Ex-post
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• 5.1. Kết luận
• 5.2. Hạn chế nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Dòng tiền và quản lý tiền mặt

Dòng tiền là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến lượng tiền mặt được nắm giữ trong các công ty Việt Nam. Nghiên cứu chỉ ra rằng, khi dòng tiền tăng, các công ty có xu hướng tăng lượng tiền mặt nắm giữ. Ngược lại, khi dòng tiền giảm, lượng tiền mặt cũng giảm theo. Điều này phản ánh sự phụ thuộc của các công ty vào dòng tiền để duy trì tính thanh khoản và đáp ứng các nhu cầu tài chính ngắn hạn.

1.1. Tác động của dòng tiền

Tác động của dòng tiền đến lượng tiền mặt được phân tích thông qua các mô hình phân tích tài chính như Fixed Effects Model (FEM) và Generalized Method of Moments (GMM). Kết quả cho thấy, 94.1% công ty tăng lượng tiền mặt khi dòng tiền tăng, trong khi 5.9% công ty lại giảm lượng tiền mặt. Sự khác biệt này phản ánh sự đa dạng trong chiến lược quản lý dòng tiền của các công ty.

1.2. Quản lý tiền mặt hiệu quả

Quản lý tiền mặt hiệu quả là yếu tố then chốt giúp các công ty tối ưu hóa dòng tiền tự do. Các công ty có thu nhập bất ổn thường nắm giữ nhiều tiền mặt hơn để đối phó với các cú sốc tài chính. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc tối ưu hóa dòng tiền trong bối cảnh hạn chế tài chính.

II. Hạn chế tài chính và chiến lược tài chính

Hạn chế tài chính là yếu tố ảnh hưởng đáng kể đến lượng tiền mặt được nắm giữ. Các công ty gặp hạn chế tài chính thường có xu hướng tích lũy tiền mặt để đảm bảo khả năng thanh toán và đầu tư. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, hạn chế tài chính không phải là yếu tố duy nhất quyết định lượng tiền mặt nắm giữ.

2.1. Tác động của hạn chế tài chính

Hạn chế tài chính làm gia tăng nhu cầu nắm giữ tiền mặt để đối phó với các rủi ro tài chính. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy, các công ty có thu nhập bất ổn mới là nhóm tích lũy tiền mặt nhiều nhất, chứ không phải các công ty gặp hạn chế tài chính.

2.2. Chiến lược tài chính

Các chiến lược tài chính hiệu quả giúp công ty tối ưu hóa dòng tiền và lượng tiền mặt nắm giữ. Việc sử dụng các mô hình phân tích tài chính doanh nghiệp như Bayesian giúp xác định mức độ ảnh hưởng của dòng tiền đến lượng tiền mặt một cách chính xác hơn.

III. Thu nhập bất ổn và chi phí đại diện

Thu nhập bất ổn và chi phí đại diện là hai yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến lượng tiền mặt được nắm giữ. Các công ty có thu nhập bất ổn thường tích lũy tiền mặt để đối phó với các cú sốc thu nhập. Trong khi đó, chi phí đại diện không có tác động đáng kể đến lượng tiền mặt nắm giữ.

3.1. Tác động của thu nhập bất ổn

Thu nhập bất ổn làm gia tăng nhu cầu nắm giữ tiền mặt để đối phó với các rủi ro tài chính. Nghiên cứu chỉ ra rằng, các công ty có thu nhập bất ổn cao thường nắm giữ nhiều tiền mặt hơn so với các công ty có thu nhập ổn định.

3.2. Chi phí đại diện

Chi phí đại diện không có tác động đáng kể đến lượng tiền mặt nắm giữ. Điều này cho thấy, các công ty Việt Nam không tích lũy tiền mặt để phục vụ mục đích cá nhân của nhà quản lý, mà chủ yếu để đối phó với thu nhập bất ổn và hạn chế tài chính.

IV. Phân tích tài chính doanh nghiệp

Phân tích tài chính doanh nghiệp là công cụ quan trọng giúp đánh giá tình hình tài chính và hiệu quả tài chính của các công ty. Nghiên cứu sử dụng các mô hình phân tích tài chính như FEM, GMM, và Bayesian để phân tích tác động của dòng tiền đến lượng tiền mặt nắm giữ.

4.1. Mô hình phân tích

Các mô hình phân tích tài chính như FEM và GMM được sử dụng để kiểm soát các yếu tố nội sinh và đánh giá tác động của dòng tiền đến lượng tiền mặt. Kết quả cho thấy, dòng tiền có ảnh hưởng mạnh mẽ đến lượng tiền mặt nắm giữ.

4.2. Phương pháp Bayesian

Phương pháp Bayesian được sử dụng để phân tích biến động trong lượng tiền mặt từ ảnh hưởng của dòng tiền của từng công ty. Kết quả cho thấy sự khác biệt đáng kể trong hành vi nắm giữ tiền mặt giữa các công ty.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam chịu nhiều tác động từ khủng hoảng toàn cầu và biến động kinh tế, việc quản trị lượng tiền mặt của các doanh nghiệp trở thành vấn đề cấp thiết. Theo thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, số lượng doanh nghiệp phá sản và ngưng hoạt động tăng từ 53,922 doanh nghiệp năm 2011 lên đến 80,858 doanh nghiệp năm 2015. Điều này cho thấy sự bất ổn và hạn chế tài chính đang ảnh hưởng sâu sắc đến hoạt động của các công ty Việt Nam. Luận văn tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của dòng tiền đến sự thay đổi lượng tiền mặt được nắm giữ của các công ty Việt Nam trong điều kiện hạn chế tài chính, thu nhập bất ổn và chi phí đại diện, dựa trên dữ liệu của 253 công ty phi tài chính niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP. HCM và Hà Nội trong giai đoạn 2008-2015.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm kiểm định mức độ ảnh hưởng của dòng tiền đến sự thay đổi lượng tiền mặt được nắm giữ, đồng thời phân tích vai trò của hạn chế tài chính, thu nhập bất ổn và chi phí đại diện trong mối quan hệ này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các nhà quản trị doanh nghiệp xây dựng chiến lược quản trị tiền mặt tối ưu, nâng cao tính thanh khoản và khả năng ứng phó với rủi ro tài chính. Qua đó, góp phần nâng cao giá trị doanh nghiệp và hiệu quả hoạt động trong môi trường kinh tế đầy biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính để giải thích hành vi nắm giữ tiền mặt của doanh nghiệp:

• Lý thuyết đánh đổi: Các công ty cân bằng giữa lợi ích và chi phí của việc giữ tiền mặt. Tiền mặt giúp giảm chi phí giao dịch và tăng tính thanh khoản, nhưng cũng phát sinh chi phí cơ hội và chi phí đại diện khi giữ quá nhiều tiền.

• Lý thuyết trật tự phân hạng: Do bất cân xứng thông tin, các công ty ưu tiên sử dụng nguồn tài trợ nội bộ (tiền mặt) trước khi huy động vốn bên ngoài, nhằm giảm chi phí và rủi ro tài chính.

• Lý thuyết đại diện: Mâu thuẫn lợi ích giữa cổ đông và nhà quản lý có thể dẫn đến việc giữ tiền mặt quá mức, gây ra chi phí đại diện và làm giảm giá trị doanh nghiệp.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: dòng tiền (cash flow), hạn chế tài chính (financial constraints), thu nhập bất ổn (income volatility) và chi phí đại diện (agency costs).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng từ báo cáo tài chính của 253 công ty phi tài chính niêm yết trên HSX và HNX trong giai đoạn 2008-2015, với tổng cộng 1,777 quan sát. Các công ty tài chính, ngân hàng và những công ty có dữ liệu không đầy đủ hoặc bất thường được loại bỏ để đảm bảo tính chính xác.

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Hồi quy mô hình hiệu ứng cố định (FEM) để kiểm định ảnh hưởng của dòng tiền đến sự thay đổi lượng tiền mặt.

• Sử dụng Generalized Method of Moments (GMM) và System GMM (SYS-GMM) để kiểm soát nội sinh và tự tương quan trong mô hình.

• Phương pháp Bayesian được áp dụng để ước lượng hệ số thay đổi lượng tiền mặt do dòng tiền tác động ở cấp độ từng công ty, giúp phân tích sự khác biệt hành vi giữa các doanh nghiệp.

Các biến chính được mô tả và đo lường chi tiết, bao gồm biến phụ thuộc là tỷ lệ thay đổi lượng tiền mặt trên tổng tài sản, biến độc lập chính là tỷ lệ dòng tiền trên tổng tài sản, cùng các biến kiểm soát như quy mô công ty, giá trị thị trường trên giá trị sổ sách, tỷ lệ cổ tức, tỷ lệ nợ, lãi vay, độ lệch chuẩn thu nhập và các biến đại diện cho chất lượng quản trị doanh nghiệp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng tích cực của dòng tiền đến lượng tiền mặt: Kết quả hồi quy FEM, GMM và SYS-GMM đều cho thấy hệ số dòng tiền dương và có ý nghĩa thống kê cao (khoảng 0.289), khẳng định dòng tiền là yếu tố quan trọng quyết định sự thay đổi lượng tiền mặt được nắm giữ của các công ty Việt Nam.

2. Phân tích Bayesian cho thấy sự đa dạng hành vi giữa các công ty: Khoảng 94.1% công ty có xu hướng tăng lượng tiền mặt khi dòng tiền tăng, trong khi 5.9% công ty lại giảm lượng tiền mặt khi dòng tiền tăng. Giá trị trung bình hệ số thay đổi lượng tiền mặt do dòng tiền tác động là khoảng 0.142, với phạm vi từ -0.36 đến 0.44.

3. Thu nhập bất ổn là động lực chính cho việc giữ tiền mặt: Các công ty có thu nhập biến động cao và tương quan chuỗi thu nhập thấp có xu hướng giữ nhiều tiền mặt hơn để phòng ngừa rủi ro thu nhập bất ổn, phù hợp với lý thuyết động cơ phòng ngừa.

4. Hạn chế tài chính và chi phí đại diện không ảnh hưởng đáng kể: Kết quả phân tích cho thấy hạn chế tài chính và chi phí đại diện không phải là nguyên nhân chính dẫn đến sự thay đổi lượng tiền mặt được nắm giữ của các công ty Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế như Almeida et al. (2004) và D’Espallier et al. (2014), khẳng định vai trò quan trọng của dòng tiền trong quản trị tiền mặt. Việc sử dụng phương pháp Bayesian giúp làm rõ sự khác biệt hành vi giữa các công ty, cho thấy không phải tất cả doanh nghiệp đều phản ứng giống nhau với biến động dòng tiền.

Sự ảnh hưởng mạnh mẽ của thu nhập bất ổn cho thấy các công ty Việt Nam chủ yếu giữ tiền mặt để đối phó với rủi ro thu nhập không chắc chắn, thay vì do hạn chế tài chính hay chi phí đại diện. Điều này phản ánh đặc thù thị trường vốn Việt Nam, nơi các công ty có thể tiếp cận nguồn vốn bên ngoài nhưng vẫn phải đối mặt với biến động thu nhập lớn.

Việc hạn chế tài chính và chi phí đại diện không có tác động rõ ràng có thể do các công ty đã có chính sách quản trị tiền mặt hiệu quả hoặc do đặc điểm mẫu nghiên cứu chủ yếu là các công ty niêm yết có quy mô và quản trị tốt hơn.

Dữ liệu và kết quả có thể được trình bày qua các biểu đồ phân phối hệ số thay đổi lượng tiền mặt theo phương pháp Bayesian, bảng hồi quy FEM, GMM, SYS-GMM với các chỉ số kiểm định Sargan và AR(2) để minh chứng tính phù hợp và không có nội sinh trong mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản trị tiền mặt dựa trên phân tích dòng tiền và thu nhập bất ổn: Các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống dự báo dòng tiền và thu nhập để xác định lượng tiền mặt tối ưu, giảm thiểu rủi ro thanh khoản trong điều kiện thu nhập biến động.

2. Phát triển công cụ tài chính hỗ trợ quản lý rủi ro thu nhập: Các tổ chức tài chính và chính sách nhà nước nên thúc đẩy các sản phẩm bảo hiểm thu nhập và công cụ phòng ngừa rủi ro tài chính cho doanh nghiệp, giúp giảm áp lực giữ tiền mặt dự phòng.

3. Nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp: Tăng cường vai trò của hội đồng quản trị, đảm bảo sự độc lập và giám sát hiệu quả để hạn chế chi phí đại diện, đồng thời xây dựng chính sách quản trị tiền mặt minh bạch và hiệu quả.

4. Khuyến khích minh bạch thông tin và cải thiện tiếp cận vốn: Các cơ quan quản lý cần thúc đẩy minh bạch tài chính và giảm bất cân xứng thông tin, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn bên ngoài với chi phí hợp lý, giảm nhu cầu giữ tiền mặt quá mức.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 2-3 năm tới, với sự phối hợp giữa doanh nghiệp, cơ quan quản lý và các tổ chức tài chính nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tiền mặt và tăng cường sức chống chịu của doanh nghiệp trước biến động kinh tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản trị doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ tác động của dòng tiền và thu nhập bất ổn đến quản trị tiền mặt, từ đó xây dựng chiến lược tài chính phù hợp.

2. Chuyên gia tài chính và kế toán: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp phân tích hiện đại, hỗ trợ đánh giá và tư vấn chính sách quản trị tiền mặt.

3. Nhà nghiên cứu và học viên cao học: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu, phương pháp Bayesian và các phân tích thực nghiệm trong lĩnh vực tài chính doanh nghiệp.

4. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản trị tiền mặt của doanh nghiệp, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp nhằm ổn định thị trường tài chính doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

1. Dòng tiền ảnh hưởng như thế nào đến lượng tiền mặt của doanh nghiệp?
   Dòng tiền có tác động tích cực đến lượng tiền mặt; khi dòng tiền tăng, hầu hết doanh nghiệp có xu hướng tăng giữ tiền mặt để đảm bảo thanh khoản và cơ hội đầu tư.

2. Tại sao thu nhập bất ổn lại ảnh hưởng đến việc giữ tiền mặt?
   Thu nhập bất ổn tạo ra rủi ro tài chính, khiến doanh nghiệp giữ tiền mặt nhiều hơn để phòng ngừa các cú sốc thu nhập và đảm bảo khả năng thanh toán.

3. Hạn chế tài chính có phải là nguyên nhân chính khiến doanh nghiệp giữ nhiều tiền mặt?
   Nghiên cứu cho thấy hạn chế tài chính không phải là yếu tố chính ảnh hưởng đến sự thay đổi lượng tiền mặt trong các công ty Việt Nam giai đoạn 2008-2015.

4. Chi phí đại diện ảnh hưởng thế nào đến quản trị tiền mặt?
   Chi phí đại diện có thể làm doanh nghiệp giữ tiền mặt quá mức, nhưng trong nghiên cứu này, chi phí đại diện không có tác động rõ ràng đến sự thay đổi lượng tiền mặt được nắm giữ.

5. Phương pháp Bayesian có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
   Phương pháp Bayesian cho phép ước lượng hệ số riêng biệt cho từng công ty, giúp phân tích sự khác biệt hành vi và tránh các giả định nghiêm ngặt của các phương pháp truyền thống.

Kết luận

• Dòng tiền có ảnh hưởng tích cực và đáng kể đến sự thay đổi lượng tiền mặt được các công ty Việt Nam nắm giữ trong giai đoạn 2008-2015.
• Thu nhập bất ổn là động lực chính thúc đẩy các công ty giữ tiền mặt nhiều hơn nhằm phòng ngừa rủi ro tài chính.
• Hạn chế tài chính và chi phí đại diện không ảnh hưởng rõ ràng đến chính sách giữ tiền mặt của các công ty trong mẫu nghiên cứu.
• Phương pháp Bayesian giúp làm rõ sự khác biệt hành vi giữa các công ty trong việc quản trị tiền mặt dưới tác động của dòng tiền.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản trị và chính sách trong việc xây dựng chiến lược quản trị tiền mặt hiệu quả, phù hợp với điều kiện kinh tế Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các doanh nghiệp và nhà quản lý nên áp dụng kết quả nghiên cứu để tối ưu hóa quản trị tiền mặt, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng với các ngành nghề và giai đoạn khác nhằm nâng cao tính ứng dụng và hiệu quả quản trị tài chính doanh nghiệp.