Tổng quan nghiên cứu

Theo Tổng cục Thống kê (2017), tính đến ngày 31/12/2015, Việt Nam có khoảng 442.485 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm tới 98% tổng số doanh nghiệp. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, DNNVV đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế với hoạt động năng động và nhu cầu vốn lớn, tuy nhiên khả năng tiếp cận vốn vay ngân hàng của nhóm này vẫn còn nhiều hạn chế. Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước cho thấy dư nợ cho vay DNNVV tại các ngân hàng thương mại chỉ tăng 2,62% trong năm 2016, thấp hơn mức tăng trưởng chung của tín dụng nền kinh tế. Đồng thời, chỉ khoảng 30% DNNVV có thể tiếp cận được vốn vay ngân hàng, trong khi đó tỷ lệ hấp thụ vốn cũng rất thấp, chỉ chiếm 3% tổng vốn cho vay nền kinh tế.

Trước bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, việc nâng cao khả năng vay vốn ngân hàng của DNNVV là yếu tố then chốt để thúc đẩy đổi mới, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng vay vốn ngân hàng của DNNVV tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2012-2016. Qua đó, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tiếp cận vốn vay, góp phần hỗ trợ phát triển DNNVV và ổn định thị trường tín dụng.

Nghiên cứu tập trung vào các yếu tố như số năm hoạt động, năng lực quản lý chủ doanh nghiệp, tổng tài sản, tỷ suất lợi nhuận, tỷ số nợ, quan hệ với ngân hàng và tài sản đảm bảo. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, giúp các DNNVV nhận diện rõ các yếu tố ảnh hưởng và chủ động nâng cao năng lực tiếp cận vốn, đồng thời hỗ trợ BIDV và các ngân hàng thương mại điều chỉnh chính sách cho vay phù hợp với đặc thù DNNVV.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về tín dụng ngân hàng đối với DNNVV, bao gồm:

  • Lý thuyết tín dụng ngân hàng: Tín dụng ngân hàng là giao dịch tài sản giữa bên cho vay và bên đi vay, trong đó ngân hàng cung cấp vốn có hoàn trả kèm lãi suất. Đặc điểm tín dụng cho DNNVV là thường có tài sản đảm bảo, quy mô tín dụng thấp, chủ yếu cho vay ngắn hạn để bổ sung vốn lưu động.

  • Khái niệm DNNVV: DNNVV được phân loại theo số lao động, tổng tài sản và doanh thu theo quy định của Luật Hỗ trợ DNNVV (2017) và Nghị định số 56/2009/NĐ-CP. DNNVV có đặc điểm ưu thế như tính linh hoạt, đa dạng loại hình sở hữu, chi phí quản lý thấp, nhưng cũng gặp hạn chế về nguồn lực tài chính, trình độ quản lý và khả năng tiếp cận thị trường.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng vay vốn: Bao gồm số năm hoạt động (tuổi doanh nghiệp), năng lực quản lý chủ doanh nghiệp, tổng tài sản, tỷ suất lợi nhuận (ROE), tỷ số nợ, quan hệ với ngân hàng và tài sản đảm bảo. Các yếu tố này được kỳ vọng có tác động thuận hoặc nghịch đến khả năng tiếp cận vốn vay.

  • Mô hình hồi quy Binary Logistic: Sử dụng để phân tích xác suất doanh nghiệp được vay vốn dựa trên các biến độc lập. Mô hình này phù hợp với biến phụ thuộc nhị phân (vay được hoặc không vay được vốn).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ 167 hồ sơ vay vốn của DNNVV tại BIDV trên địa bàn TP.HCM trong giai đoạn 2012-2016, kết hợp với số liệu thứ cấp từ báo cáo thường niên BIDV, Cục Thống kê TP.HCM và các tạp chí chuyên ngành.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên các doanh nghiệp nhỏ và vừa có hồ sơ vay vốn tại BIDV trên địa bàn TP.HCM, đảm bảo cỡ mẫu tối thiểu theo quy định (5 quan sát cho mỗi biến trong mô hình).

  • Phân tích dữ liệu: Thống kê mô tả các biến nghiên cứu, kiểm định ma trận hệ số tương quan để phát hiện đa cộng tuyến, sử dụng hệ số phóng đại phương sai (VIF) để loại bỏ biến có đa cộng tuyến cao (VIF > 10). Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình bằng kiểm định Omnibus và đánh giá mức độ giải thích của mô hình qua hệ số R².

  • Mô hình nghiên cứu: Mô hình hồi quy Binary Logistic với biến phụ thuộc là khả năng vay vốn (1: vay được, 0: không vay được) và các biến độc lập gồm tuổi doanh nghiệp, trình độ học vấn chủ doanh nghiệp, tổng tài sản, tỷ suất lợi nhuận (ROE), tỷ số nợ, quan hệ với ngân hàng và tài sản đảm bảo.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu từ năm 2012 đến 2016, phân tích và đánh giá kết quả trong năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tuổi doanh nghiệp: Giá trị trung bình tuổi doanh nghiệp là 7,34 năm, dao động từ 3 đến 19 năm. Kết quả hồi quy cho thấy tuổi doanh nghiệp có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến khả năng vay vốn, doanh nghiệp hoạt động lâu năm có xác suất vay vốn cao hơn khoảng 15% so với doanh nghiệp mới thành lập.

  2. Trình độ học vấn của chủ doanh nghiệp: 56% người quản lý có trình độ từ cao đẳng trở lên. Trình độ học vấn cao làm tăng khả năng tiếp cận vốn vay, với tác động tích cực khoảng 20% so với nhóm có trình độ thấp hơn.

  3. Tổng tài sản doanh nghiệp: Giá trị trung bình tổng tài sản là 12,1 tỷ đồng, biến động lớn từ 1 đến 90 tỷ đồng. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu không tìm thấy mối quan hệ có ý nghĩa thống kê giữa quy mô tài sản và khả năng vay vốn, cho thấy chất lượng tài sản quan trọng hơn quy mô.

  4. Tỷ suất lợi nhuận (ROE): Trung bình ROE là 14,04%, có sự biến động lớn. ROE có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến khả năng vay vốn, doanh nghiệp có lợi nhuận cao hơn có khả năng vay vốn cao hơn khoảng 18%.

  5. Tỷ số nợ: Trung bình tỷ số nợ là 33,88%, dao động từ 1% đến 80%. Tỷ số nợ có tác động tích cực đến khả năng vay vốn, phù hợp với giả thuyết rằng doanh nghiệp có tỷ lệ nợ hợp lý sẽ được ngân hàng đánh giá cao hơn.

  6. Quan hệ với ngân hàng: Khoảng 47% doanh nghiệp đã có quan hệ nghiệp vụ với BIDV. Mối quan hệ này có tác động tích cực và mạnh mẽ đến khả năng vay vốn, doanh nghiệp có quan hệ với ngân hàng có xác suất vay vốn cao hơn 25% so với doanh nghiệp chưa có quan hệ.

  7. Tài sản đảm bảo: Doanh nghiệp có tài sản đảm bảo có khả năng vay vốn cao hơn đáng kể so với doanh nghiệp không có hoặc không đủ tài sản đảm bảo, với mức tăng xác suất vay vốn khoảng 30%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các yếu tố bên trong doanh nghiệp như tuổi doanh nghiệp, trình độ quản lý, tỷ suất lợi nhuận, tỷ số nợ, quan hệ với ngân hàng và tài sản đảm bảo đều có ảnh hưởng tích cực đến khả năng vay vốn ngân hàng. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của năng lực quản lý và mối quan hệ tín dụng trong việc nâng cao khả năng tiếp cận vốn.

Việc không tìm thấy ý nghĩa thống kê của tổng tài sản cho thấy quy mô tài sản không phải là yếu tố quyết định duy nhất, mà chất lượng tài sản và khả năng sử dụng vốn hiệu quả mới là yếu tố then chốt. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ doanh nghiệp vay vốn theo nhóm tuổi, trình độ quản lý và có/không có tài sản đảm bảo, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt về khả năng vay vốn.

So sánh với các nghiên cứu trước, kết quả cập nhật dữ liệu giai đoạn 2012-2016 cho thấy xu hướng tương tự nhưng có sự gia tăng vai trò của mối quan hệ với ngân hàng và tài sản đảm bảo trong bối cảnh thị trường tín dụng ngày càng cạnh tranh và yêu cầu khắt khe hơn về rủi ro.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý doanh nghiệp: Các DNNVV cần đầu tư đào tạo, nâng cao trình độ học vấn và kỹ năng quản lý cho chủ doanh nghiệp và đội ngũ quản lý nhằm tăng uy tín và khả năng thuyết phục ngân hàng trong quá trình vay vốn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: DNNVV, các tổ chức đào tạo.

  2. Xây dựng và duy trì mối quan hệ tín dụng bền vững với ngân hàng: Doanh nghiệp nên chủ động thiết lập và duy trì quan hệ nghiệp vụ với ngân hàng, sử dụng các dịch vụ ngân hàng để tạo dựng uy tín và thuận lợi trong tiếp cận vốn. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: DNNVV, BIDV.

  3. Tăng cường tài sản đảm bảo chất lượng: DNNVV cần chú trọng nâng cao chất lượng tài sản đảm bảo, đồng thời ngân hàng nên đa dạng hóa các hình thức tài sản đảm bảo phù hợp với đặc thù doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thời gian thực hiện: 1-3 năm; Chủ thể: DNNVV, BIDV.

  4. Cải tiến quy trình và chính sách cho vay tại BIDV: Ngân hàng cần đơn giản hóa thủ tục, tăng cường hỗ trợ tư vấn cho DNNVV, đồng thời xây dựng các sản phẩm tín dụng linh hoạt, phù hợp với nhu cầu và khả năng trả nợ của doanh nghiệp nhỏ và vừa. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: BIDV.

  5. Hỗ trợ pháp lý và thông tin cho DNNVV: Các cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường hỗ trợ về thông tin, tư vấn pháp lý và đào tạo nhằm giúp DNNVV nâng cao năng lực quản trị và khả năng tiếp cận vốn. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: các cơ quan quản lý, hiệp hội doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản trị DNNVV: Giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng vay vốn, từ đó xây dựng chiến lược quản lý và phát triển doanh nghiệp phù hợp để nâng cao khả năng tiếp cận vốn ngân hàng.

  2. Ngân hàng thương mại, đặc biệt BIDV: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách tín dụng, thiết kế sản phẩm và quy trình cho vay phù hợp với đặc thù DNNVV, nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Hỗ trợ xây dựng các chính sách hỗ trợ DNNVV tiếp cận vốn vay, phát triển thị trường tài chính và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

  4. Các tổ chức đào tạo và tư vấn doanh nghiệp: Là tài liệu tham khảo để thiết kế các chương trình đào tạo, tư vấn nâng cao năng lực quản lý và kỹ năng tiếp cận vốn cho DNNVV.

Câu hỏi thường gặp

  1. Những yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến khả năng vay vốn của DNNVV?
    Các yếu tố như tài sản đảm bảo, mối quan hệ với ngân hàng và trình độ quản lý chủ doanh nghiệp có ảnh hưởng mạnh nhất, giúp doanh nghiệp tăng xác suất được vay vốn.

  2. Tại sao tổng tài sản không phải là yếu tố quyết định khả năng vay vốn?
    Tổng tài sản không phản ánh đầy đủ chất lượng tài sản và khả năng sử dụng vốn hiệu quả, do đó ngân hàng ưu tiên đánh giá tài sản đảm bảo và năng lực quản lý hơn.

  3. Làm thế nào để DNNVV nâng cao khả năng tiếp cận vốn ngân hàng?
    DNNVV cần nâng cao trình độ quản lý, xây dựng mối quan hệ tín dụng bền vững, chuẩn bị tài sản đảm bảo chất lượng và có kế hoạch kinh doanh rõ ràng.

  4. Ngân hàng có thể làm gì để hỗ trợ DNNVV vay vốn dễ dàng hơn?
    Ngân hàng nên đơn giản hóa thủ tục, thiết kế sản phẩm tín dụng linh hoạt, tăng cường tư vấn và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình vay vốn.

  5. Nghiên cứu này có áp dụng cho các ngân hàng khác ngoài BIDV không?
    Mặc dù tập trung vào BIDV, các kết quả và khuyến nghị có thể áp dụng tương tự cho các ngân hàng thương mại khác có hoạt động cho vay DNNVV tại Việt Nam.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định và phân tích 7 nhân tố chính ảnh hưởng đến khả năng vay vốn ngân hàng của DNNVV tại BIDV TP.HCM trong giai đoạn 2012-2016.
  • Kết quả cho thấy tuổi doanh nghiệp, trình độ quản lý, tỷ suất lợi nhuận, tỷ số nợ, quan hệ với ngân hàng và tài sản đảm bảo có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê, trong khi quy mô tài sản không có ảnh hưởng đáng kể.
  • Nghiên cứu cập nhật dữ liệu mới, góp phần làm rõ các yếu tố ảnh hưởng trong bối cảnh thị trường tín dụng hiện nay, hỗ trợ các bên liên quan trong việc nâng cao hiệu quả tiếp cận vốn.
  • Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao năng lực quản lý doanh nghiệp, xây dựng mối quan hệ tín dụng, cải tiến chính sách và quy trình cho vay tại BIDV.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu sang các ngân hàng khác và cập nhật dữ liệu định kỳ để theo dõi xu hướng và hiệu quả chính sách.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao khả năng tiếp cận vốn vay ngân hàng, góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp nhỏ và vừa!