Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2008 đến 2018, hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam đã trải qua nhiều biến động quan trọng. Theo báo cáo ngành, lợi nhuận trung bình của hệ thống NHTM năm 2018 ước tăng khoảng 35%, tương đương hơn 83.000 tỷ đồng, phản ánh sự nỗ lực gia tăng hiệu quả hoạt động trong bối cảnh tăng trưởng tín dụng bị kiểm soát chặt chẽ. Đề tài nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của 13 NHTM niêm yết trên hai sàn HOSE và HNX trong giai đoạn này, nhằm xác định các nhân tố vi mô tác động trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng. Mục tiêu cụ thể bao gồm xác định các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá xu hướng và mức độ tác động của từng yếu tố, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm gia tăng lợi nhuận cho các NHTM. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong 11 năm và 13 ngân hàng niêm yết, sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính đã kiểm toán. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin cho nhà quản trị ngân hàng, nhà đầu tư và các cơ quan quản lý nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và ổn định tài chính của hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết kinh tế chủ đạo: lý thuyết lợi thế kinh tế về quy mô (Economies of scale theory) và lý thuyết rủi ro và lợi nhuận trong quản trị tài chính. Lý thuyết quy mô ngân hàng cho rằng quy mô lớn giúp giảm chi phí dài hạn, từ đó gia tăng lợi nhuận, tuy nhiên có giới hạn khi quy mô quá lớn có thể gây bất lợi. Lý thuyết rủi ro tín dụng nhấn mạnh rằng rủi ro tín dụng cao sẽ làm tăng chi phí dự phòng, giảm lợi nhuận. Ngoài ra, các khái niệm chính được sử dụng gồm: lợi nhuận đo bằng tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE), quy mô ngân hàng (logarit tổng tài sản), rủi ro tín dụng (tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ cho vay), quy mô vốn chủ sở hữu (tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản), tỷ lệ cho vay trên tổng vốn huy động, quy mô cho vay (tỷ lệ dư nợ cho vay trên tổng tài sản) và hiệu quả quản lý chi phí (tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập hoạt động).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của 13 NHTM niêm yết trên TTCK Việt Nam trong giai đoạn 2008-2018, thu thập qua hệ thống FiinPro. Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả để tổng quan dữ liệu, phân tích tương quan nhằm đánh giá mối quan hệ giữa các biến và kiểm tra đa cộng tuyến, và phân tích hồi quy dữ liệu bảng (panel data regression) với các mô hình Pooled OLS, Fixed Effects Model (FEM), Random Effects Model (REM) và cuối cùng là Generalized Least Squares (GLS) để khắc phục các khuyết tật mô hình như phương sai sai số thay đổi. Cỡ mẫu gồm 13 ngân hàng với 11 năm quan sát, tổng cộng khoảng 143 quan sát. Việc lựa chọn phương pháp hồi quy dữ liệu bảng giúp kiểm soát được sự khác biệt không quan sát được giữa các ngân hàng và thời gian, từ đó đưa ra kết quả chính xác hơn về ảnh hưởng của các yếu tố đến lợi nhuận.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô ngân hàng (BSIZE) có ảnh hưởng cùng chiều và có ý nghĩa thống kê đến lợi nhuận. Kết quả hồi quy GLS cho thấy hệ số ước lượng dương, phản ánh rằng ngân hàng có quy mô tài sản lớn hơn thường đạt lợi nhuận cao hơn, do khả năng huy động vốn với chi phí thấp và khai thác hiệu quả nguồn lực.

  2. Tỷ lệ cho vay trên tổng vốn huy động (LDR) cũng có tác động tích cực đến lợi nhuận với mức ý nghĩa cao. Điều này cho thấy việc sử dụng hiệu quả nguồn vốn huy động để cho vay là yếu tố quan trọng giúp gia tăng thu nhập và lợi nhuận của ngân hàng.

  3. Hiệu quả quản lý chi phí (QOM) có ảnh hưởng cùng chiều rõ rệt đến lợi nhuận. Ngân hàng quản lý chi phí tốt, thể hiện qua tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập thấp, sẽ có lợi nhuận cao hơn do tiết giảm được chi phí không cần thiết.

  4. Rủi ro tín dụng (CRISK) có ảnh hưởng ngược chiều và có ý nghĩa thống kê đến lợi nhuận. Tỷ lệ nợ xấu cao làm tăng chi phí dự phòng, giảm lợi nhuận ròng của ngân hàng.

  5. Quy mô cho vay (LOAN) có ảnh hưởng ngược chiều đến lợi nhuận, phản ánh thực tế một số ngân hàng mở rộng cho vay với lãi suất thấp nhằm chiếm lĩnh thị trường, dẫn đến lợi nhuận không tăng tương ứng.

  6. Quy mô vốn chủ sở hữu (EQUITY) có ảnh hưởng ngược chiều nhưng không đạt mức ý nghĩa thống kê, cho thấy vốn chủ sở hữu chưa phải là yếu tố quyết định trực tiếp đến lợi nhuận trong mẫu nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với nhiều nghiên cứu thực nghiệm trong và ngoài nước, đồng thời phản ánh đặc thù thị trường ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2008-2018. Việc quy mô ngân hàng và tỷ lệ cho vay trên vốn huy động tác động tích cực cho thấy các ngân hàng lớn có lợi thế trong huy động vốn và khai thác tín dụng hiệu quả. Hiệu quả quản lý chi phí là yếu tố phi tài chính quan trọng, thể hiện năng lực quản trị của ngân hàng. Rủi ro tín dụng ảnh hưởng tiêu cực là điều dễ hiểu do chi phí dự phòng tăng làm giảm lợi nhuận. Quy mô cho vay ảnh hưởng ngược chiều có thể được giải thích bởi chiến lược cạnh tranh bằng lãi suất thấp của một số ngân hàng lớn. Kết quả này có thể được minh họa qua biểu đồ cột thể hiện hệ số hồi quy và mức ý nghĩa của từng biến, hoặc bảng tóm tắt hệ số ước lượng và giá trị p-value để so sánh mức độ ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường mở rộng quy mô ngân hàng: Các NHTM nên tập trung phát triển quy mô tài sản một cách bền vững, mở rộng mạng lưới chi nhánh và đa dạng hóa sản phẩm để tận dụng lợi thế kinh tế theo quy mô, nhằm giảm chi phí huy động vốn và tăng lợi nhuận. Thời gian thực hiện: 3-5 năm. Chủ thể: Ban lãnh đạo ngân hàng.

  2. Tối ưu hóa tỷ lệ cho vay trên tổng vốn huy động: Ngân hàng cần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn huy động bằng cách tăng tỷ lệ cho vay hợp lý, đồng thời đảm bảo an toàn tín dụng theo quy định của NHNN. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể: Phòng quản lý tín dụng và tài chính.

  3. Nâng cao hiệu quả quản lý chi phí: Áp dụng các biện pháp kiểm soát chi phí hoạt động, tối ưu hóa quy trình vận hành và ứng dụng công nghệ thông tin để giảm chi phí không cần thiết, từ đó gia tăng lợi nhuận. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Ban quản trị và phòng kế hoạch tài chính.

  4. Quản trị rủi ro tín dụng chặt chẽ: Tăng cường công tác thẩm định, giám sát và xử lý nợ xấu, áp dụng các chính sách dự phòng rủi ro phù hợp nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến lợi nhuận. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Phòng quản lý rủi ro tín dụng.

  5. Xem xét chiến lược cho vay phù hợp: Cân nhắc điều chỉnh quy mô cho vay và chính sách lãi suất để đảm bảo lợi nhuận bền vững, tránh việc mở rộng cho vay quá mức với lãi suất thấp gây ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể: Ban điều hành và phòng tín dụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận, từ đó xây dựng chiến lược phát triển và quản lý hiệu quả nhằm tối đa hóa lợi nhuận và đảm bảo an toàn tài chính.

  2. Nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán: Cung cấp thông tin phân tích về hiệu quả hoạt động của các NHTM niêm yết, hỗ trợ quyết định đầu tư dựa trên các yếu tố tài chính và quản trị ngân hàng.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách quản lý, giám sát hoạt động ngân hàng, đặc biệt trong việc kiểm soát rủi ro và thúc đẩy phát triển bền vững.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành tài chính – ngân hàng: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực nghiệm về các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận ngân hàng, hỗ trợ nghiên cứu sâu hơn về lĩnh vực tài chính ngân hàng tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến lợi nhuận của ngân hàng thương mại niêm yết?
    Quy mô ngân hàng và tỷ lệ cho vay trên tổng vốn huy động được xác định là hai yếu tố có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất đến lợi nhuận, theo kết quả hồi quy GLS với mức ý nghĩa cao.

  2. Rủi ro tín dụng tác động như thế nào đến lợi nhuận ngân hàng?
    Rủi ro tín dụng có ảnh hưởng ngược chiều, làm giảm lợi nhuận do tăng chi phí dự phòng nợ xấu, điều này được minh chứng qua tỷ lệ nợ xấu cao làm giảm lợi nhuận ròng.

  3. Tại sao quy mô vốn chủ sở hữu không có ý nghĩa thống kê trong nghiên cứu?
    Mặc dù vốn chủ sở hữu là yếu tố quan trọng về an toàn vốn, nhưng trong mẫu nghiên cứu này, nó không trực tiếp ảnh hưởng đáng kể đến lợi nhuận do các ngân hàng có thể sử dụng vốn vay và vốn huy động khác để tối ưu hóa lợi nhuận.

  4. Hiệu quả quản lý chi phí được đo lường như thế nào?
    Hiệu quả quản lý chi phí được đo bằng tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập hoạt động; tỷ lệ thấp phản ánh quản lý chi phí hiệu quả, góp phần gia tăng lợi nhuận.

  5. Làm thế nào để ngân hàng cân bằng giữa tăng trưởng cho vay và kiểm soát rủi ro?
    Ngân hàng cần áp dụng chính sách thẩm định chặt chẽ, giám sát sau cho vay và xử lý nợ xấu hiệu quả, đồng thời điều chỉnh quy mô cho vay phù hợp với năng lực tài chính và điều kiện thị trường để đảm bảo lợi nhuận bền vững.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định quy mô ngân hàng, tỷ lệ cho vay trên tổng vốn huy động và hiệu quả quản lý chi phí là các yếu tố có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến lợi nhuận của các NHTM niêm yết trên TTCK Việt Nam giai đoạn 2008-2018.
  • Rủi ro tín dụng và quy mô cho vay có ảnh hưởng ngược chiều đến lợi nhuận, trong khi quy mô vốn chủ sở hữu không có ý nghĩa thống kê rõ ràng.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần kiểm định các lý thuyết kinh tế về lợi nhuận ngân hàng trong bối cảnh thị trường Việt Nam, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn cho các nhà quản trị và nhà đầu tư.
  • Các đề xuất tập trung vào mở rộng quy mô, tối ưu hóa sử dụng vốn, nâng cao hiệu quả quản lý chi phí và kiểm soát rủi ro tín dụng nhằm gia tăng lợi nhuận bền vững.
  • Giai đoạn tiếp theo nên mở rộng phạm vi nghiên cứu và cập nhật dữ liệu mới để đánh giá tác động của các yếu tố vĩ mô và chính sách mới trong bối cảnh thị trường tài chính biến động.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản trị ngân hàng và nhà đầu tư nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để nâng cao hiệu quả hoạt động và ra quyết định đầu tư chính xác hơn.