Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chịu nhiều biến động do đại dịch COVID-19, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung và đặc biệt là xung đột giữa Liên Bang Nga và Ukraina, hoạt động xuất khẩu hàng hóa của các quốc gia, trong đó có Việt Nam, đã gặp nhiều thách thức. Liên Bang Nga, với quy mô dân số khoảng 146 triệu người và GDP đạt 5,51 nghìn tỷ USD, là một thị trường tiềm năng và quan trọng đối với Việt Nam. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, trong 11 tháng năm 2021, tổng kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Liên Bang Nga đạt 4,97 tỷ USD, tăng 12,07% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, xuất khẩu của Việt Nam sang Nga đạt 2,92 tỷ USD, tăng 10,62%, với mặt hàng dệt may chiếm tỷ trọng 10,55% trong tổng kim ngạch xuất khẩu.

Luận văn tập trung nghiên cứu xuất khẩu các mặt hàng dệt may của Việt Nam sang thị trường Liên Bang Nga trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraina diễn ra phức tạp từ năm 2014 đến nay. Mục tiêu chính là phân tích tác động của xung đột này đến hoạt động xuất khẩu dệt may, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả xuất khẩu trong bối cảnh đầy thách thức. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2010-2022, với dữ liệu thu thập từ các nguồn uy tín như Tổng cục Hải quan, TradeMap và các báo cáo kinh tế quốc tế.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cái nhìn toàn diện về ảnh hưởng của biến động chính trị đến hoạt động xuất khẩu, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách trong việc điều chỉnh chiến lược kinh doanh và phát triển ngành dệt may bền vững, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế quốc tế và thương mại quốc tế để phân tích hoạt động xuất khẩu, trong đó có:

  • Lý thuyết Lực hấp dẫn trong thương mại quốc tế: Mô hình này giải thích các yếu tố ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại giữa các quốc gia, bao gồm quy mô kinh tế (GDP), khoảng cách địa lý, và các hiệp định thương mại tự do. Nghiên cứu mở rộng mô hình này để đánh giá tác động của xung đột chính trị đến xuất khẩu dệt may.

  • Lý thuyết chuỗi giá trị toàn cầu (Global Value Chain): Phân tích các mắt xích trong chuỗi cung ứng dệt may từ nguyên liệu đến sản phẩm hoàn chỉnh, nhấn mạnh vai trò của liên kết giữa các nhà sản xuất, nhà cung ứng và khách hàng quốc tế.

  • Khái niệm xuất khẩu và đặc điểm ngành dệt may: Xuất khẩu được định nghĩa theo Luật Thương mại Việt Nam 2005, là hoạt động đưa hàng hóa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam để bán cho đối tác nước ngoài. Ngành dệt may được phân loại theo mã HS 60-64, bao gồm các sản phẩm từ vải, may mặc đến giày dép và phụ kiện.

Các khái niệm chính bao gồm: xuất khẩu, chuỗi giá trị dệt may, tác động của xung đột chính trị, mô hình lực hấp dẫn, và các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu như chính sách thương mại, năng lực doanh nghiệp, và thị trường tiêu thụ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, Tổng cục Thống kê, TradeMap, các báo cáo kinh tế quốc tế và các nghiên cứu học thuật liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng mô hình chuỗi thời gian để phân tích biến động kim ngạch xuất khẩu dệt may từ Việt Nam sang Liên Bang Nga trong giai đoạn 2010-2022. Phân tích số liệu bằng phần mềm Excel để xây dựng biểu đồ, đánh giá xu hướng và tác động của xung đột Nga - Ukraina.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu được thu thập toàn bộ các mặt hàng dệt may xuất khẩu sang Nga trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn trước và trong xung đột (2010-2022), với trọng tâm phân tích các biến động từ năm 2014 khi xung đột bắt đầu diễn ra.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với mục tiêu đề tài, giúp đánh giá chính xác tác động của xung đột đến hoạt động xuất khẩu dệt may.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng xuất khẩu dệt may sang Liên Bang Nga trước xung đột: Giai đoạn 2010-2014, kim ngạch xuất khẩu dệt may từ Việt Nam sang Nga đạt trung bình 0,195 tỷ USD/năm, với tốc độ tăng trưởng trung bình 17,35%. Năm 2011 ghi nhận mức tăng trưởng cao nhất 38,17%, tuy nhiên đến năm 2014 xuất khẩu giảm 4,45% so với năm trước.

  2. Ảnh hưởng của xung đột Nga - Ukraina đến xuất khẩu dệt may: Từ năm 2014 trở đi, xuất khẩu dệt may sang Nga có sự biến động mạnh do tác động của xung đột và các biện pháp trừng phạt kinh tế. Mặc dù vậy, trong 8 tháng đầu năm 2023, kim ngạch xuất khẩu dệt may vẫn đạt hơn 12,7 tỷ USD, tăng 1,45% so với cùng kỳ năm 2022, chiếm 24% trong cơ cấu xuất khẩu hàng hóa sang Nga.

  3. Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu: Các mặt hàng may mặc, phụ kiện quần áo chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may sang Nga. Giai đoạn 2010-2014, mặt hàng may mặc và phụ kiện quần áo không dệt kim đạt kim ngạch trung bình 0,077 tỷ USD/năm, với mức tăng trưởng ổn định.

  4. Tác động của các yếu tố kinh tế và chính trị: Xung đột đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng, tăng chi phí vận chuyển và rủi ro thanh toán, ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu. Tuy nhiên, sự phục hồi kinh tế của Nga trong năm 2021 với GDP tăng 4,7% và các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đã giúp ngành dệt may Việt Nam duy trì xuất khẩu ổn định.

Thảo luận kết quả

Các biến động trong kim ngạch xuất khẩu dệt may sang Nga phản ánh rõ tác động của xung đột chính trị và các biện pháp trừng phạt kinh tế. Sự giảm sút xuất khẩu năm 2014 tương ứng với giai đoạn căng thẳng chính trị gia tăng, làm gián đoạn thương mại và chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, sự tăng trưởng trở lại trong những năm gần đây cho thấy khả năng thích ứng và tận dụng cơ hội của doanh nghiệp Việt Nam.

So sánh với các nghiên cứu về tác động của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, có thể thấy các yếu tố như chính sách thương mại, năng lực doanh nghiệp và sự đa dạng hóa thị trường đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro và duy trì xuất khẩu. Việc áp dụng mô hình lực hấp dẫn mở rộng giúp lượng hóa tác động của các yếu tố kinh tế và chính trị đến dòng chảy thương mại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng kim ngạch xuất khẩu theo năm, tỷ trọng các mặt hàng dệt may, và so sánh tốc độ tăng trưởng trước và sau xung đột. Bảng số liệu chi tiết về kim ngạch xuất khẩu từng nhóm mặt hàng cũng giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng thị trường.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng chiến lược xuất khẩu linh hoạt, nâng cao năng lực cạnh tranh và tận dụng các hiệp định thương mại tự do để giảm thiểu tác động tiêu cực từ các biến động chính trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng lộ trình phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường Nga: Doanh nghiệp cần tập trung điều chỉnh cơ cấu sản phẩm, ưu tiên các mặt hàng dệt may có nhu cầu tiêu dùng cao và giá trị gia tăng lớn. Thời gian thực hiện trong 1-3 năm, chủ thể là các doanh nghiệp dệt may phối hợp với Hiệp hội Dệt may Việt Nam.

  2. Tìm kiếm và đa dạng hóa các tuyến vận chuyển thay thế: Hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu và áp dụng các phương thức vận chuyển tiết kiệm chi phí, giảm thiểu rủi ro do gián đoạn chuỗi cung ứng. Thời gian triển khai trong 6-12 tháng, do Bộ Công Thương và các doanh nghiệp logistics thực hiện.

  3. Hỗ trợ đàm phán và chia sẻ rủi ro thanh toán với đối tác Nga: Nhà nước và Hiệp hội cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp đàm phán các điều khoản thanh toán linh hoạt, giảm thiểu rủi ro tài chính. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là các cơ quan quản lý và doanh nghiệp xuất khẩu.

  4. Tăng cường tham gia các hội chợ, triển lãm thương mại quốc tế tại Nga: Đây là kênh quảng bá sản phẩm hiệu quả, giúp doanh nghiệp tiếp cận khách hàng mới và củng cố thương hiệu. Thời gian thực hiện hàng năm, do Hiệp hội Dệt may và doanh nghiệp phối hợp tổ chức.

  5. Đẩy mạnh nghiên cứu phát triển sản phẩm mới, thân thiện môi trường: Tận dụng xu hướng tiêu dùng xanh tại Nga để nâng cao sức cạnh tranh. Thời gian thực hiện dài hạn (3-5 năm), chủ thể là doanh nghiệp và các viện nghiên cứu.

  6. Nâng cao năng lực cạnh tranh và ứng dụng công nghệ số: Đào tạo nguồn nhân lực, áp dụng tự động hóa và thương mại điện tử để tối ưu hóa sản xuất và tiếp cận thị trường. Thời gian thực hiện 2-4 năm, do doanh nghiệp và các tổ chức đào tạo thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp dệt may Việt Nam: Nhận diện các thách thức và cơ hội trong xuất khẩu sang thị trường Nga, từ đó điều chỉnh chiến lược kinh doanh và phát triển sản phẩm phù hợp.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và Bộ Công Thương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ xuất khẩu, thúc đẩy hợp tác thương mại song phương và đa phương.

  3. Hiệp hội Dệt may Việt Nam: Làm cơ sở để tổ chức các hoạt động xúc tiến thương mại, đào tạo và hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh.

  4. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kinh tế quốc tế và thương mại: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về tác động của biến động chính trị đến thương mại quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xung đột Nga - Ukraina ảnh hưởng thế nào đến xuất khẩu dệt may của Việt Nam?
    Xung đột gây gián đoạn chuỗi cung ứng, tăng chi phí vận chuyển và rủi ro thanh toán, làm giảm tốc độ tăng trưởng xuất khẩu trong giai đoạn căng thẳng. Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt Nam đã thích ứng và duy trì xuất khẩu ổn định nhờ đa dạng hóa sản phẩm và thị trường.

  2. Mặt hàng dệt may nào của Việt Nam được xuất khẩu nhiều nhất sang Nga?
    Các mặt hàng may mặc và phụ kiện quần áo không dệt kim chiếm tỷ trọng lớn nhất, với kim ngạch trung bình khoảng 0,077 tỷ USD/năm trong giai đoạn 2010-2014, và tiếp tục giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu xuất khẩu hiện nay.

  3. Doanh nghiệp Việt Nam cần làm gì để tăng cường xuất khẩu sang thị trường Nga?
    Cần điều chỉnh cơ cấu sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường, tìm kiếm tuyến vận chuyển thay thế, đàm phán điều kiện thanh toán linh hoạt, tham gia hội chợ thương mại và ứng dụng công nghệ số trong sản xuất và tiếp thị.

  4. Chính sách nhà nước có vai trò gì trong việc hỗ trợ xuất khẩu dệt may?
    Chính sách hỗ trợ về thuế, hạ tầng logistics, đào tạo nguồn nhân lực, xúc tiến thương mại và đàm phán hiệp định thương mại tự do giúp doanh nghiệp giảm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường.

  5. Tác động lâu dài của xung đột đến ngành dệt may Việt Nam là gì?
    Xung đột thúc đẩy doanh nghiệp nâng cao khả năng thích ứng, đổi mới công nghệ và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, đồng thời tạo áp lực cải thiện chất lượng sản phẩm và phát triển bền vững để duy trì vị thế trên thị trường quốc tế.

Kết luận

  • Xuất khẩu dệt may của Việt Nam sang Liên Bang Nga có sự tăng trưởng ổn định trước xung đột, với tốc độ trung bình 17,35% giai đoạn 2010-2014.
  • Xung đột Nga - Ukraina gây ra biến động lớn, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng và kim ngạch xuất khẩu, nhưng doanh nghiệp Việt Nam đã thích ứng và duy trì xuất khẩu tăng trưởng nhẹ trong những năm gần đây.
  • Các mặt hàng may mặc và phụ kiện quần áo chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu xuất khẩu sang Nga, phản ánh nhu cầu tiêu dùng ổn định tại thị trường này.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường xuất khẩu, bao gồm điều chỉnh sản phẩm, đa dạng hóa vận chuyển, hỗ trợ thanh toán và tăng cường xúc tiến thương mại.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và tiếp tục nghiên cứu tác động của các biến động chính trị đến thương mại quốc tế.

Luận văn kêu gọi các doanh nghiệp, cơ quan quản lý và hiệp hội cùng phối hợp hành động để tận dụng cơ hội, vượt qua thách thức, góp phần phát triển ngành dệt may Việt Nam bền vững trên thị trường quốc tế.