Xử Lý Đánh Thuế Trùng Đối Với Thu Nhập Trong Bối Cảnh Toàn Cầu Hóa Tại Việt Nam

Đánh thuế trùng xảy ra khi thu nhập bị đánh thuế bởi hai hoặc nhiều quốc gia. Có nhiều hình thức, bao gồm đánh thuế trùng về pháp lý (legal double taxation) và đánh thuế trùng về kinh tế (economic double taxation). Pháp lý xảy ra khi cùng một đối tượng chịu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) hoặc thuế thu nhập cá nhân (TNCN) ở nhiều quốc gia. Kinh tế xảy ra khi một khoản thu nhập bị đánh thuế nhiều lần ở các khâu khác nhau trong chuỗi giá trị. Để hiểu rõ hơn, hãy tham khảo Phụ lục 1 của luận án Nguyễn Tiến Kiên (2024) về các trường hợp đánh thuế trùng phổ biến. Ví dụ, một công ty con ở Việt Nam trả cổ tức cho công ty mẹ ở nước ngoài, và cả hai quốc gia đều đánh thuế lên khoản cổ tức này.

Đánh thuế trùng tạo ra rào cản lớn cho đầu tư quốc tế và thương mại. Nó làm tăng chi phí cho doanh nghiệp, giảm lợi nhuận sau thuế và làm giảm động lực đầu tư. Các nhà đầu tư có thể tìm kiếm các quốc gia có chính sách thuế ưu đãi hơn, dẫn đến sự dịch chuyển dòng vốn và mất cơ hội phát triển kinh tế. Theo luận án, đánh thuế trùng thúc đẩy chuyển giá và xói mòn cơ sở tính thuế (BEPS). Điều này gây khó khăn cho các cơ quan thuế trong việc quản lý và thu thuế. Hậu quả là giảm nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN) và ảnh hưởng đến khả năng tài chính của chính phủ.

Thương mại điện tử và tài sản kỹ thuật số đang phát triển mạnh mẽ, tạo ra những thách thức mới cho hệ thống thuế. Việc xác định cơ sở thường trú (CSTT) và nguồn thu nhập trong môi trường số trở nên phức tạp hơn. Các cơ quan thuế cần phải phát triển các quy định và phương pháp mới để đánh thuế công bằng và hiệu quả đối với các hoạt động kinh doanh trực tuyến. Theo OECD, cần có sự hợp tác quốc tế để giải quyết các vấn đề thuế liên quan đến thương mại điện tử và thuế kỹ thuật số.

Cạnh tranh thuế là xu hướng phổ biến trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi các quốc gia cố gắng thu hút đầu tư bằng cách giảm thuế suất hoặc cung cấp các ưu đãi thuế. Điều này có thể dẫn đến cuộc đua xuống đáy, làm giảm nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN) và gây ra bất ổn tài chính. Các cơ quan thuế cần phải hợp tác để ngăn chặn cạnh tranh thuế không lành mạnh và đảm bảo một sân chơi công bằng cho tất cả các doanh nghiệp.

Hiệp định tránh đánh thuế hai lần (DTA) là các thỏa thuận quốc tế song phương hoặc đa phương nhằm phân chia quyền đánh thuế giữa các quốc gia và giảm thiểu đánh thuế trùng. Các DTA thường sử dụng hai phương pháp chính để tránh đánh thuế trùng: phương pháp miễn trừ và phương pháp khấu trừ. Phương pháp miễn trừ miễn thuế cho thu nhập đã bị đánh thuế ở nước ngoài. Phương pháp khấu trừ cho phép khấu trừ số thuế đã nộp ở nước ngoài vào số thuế phải nộp trong nước. Theo Công ước mẫu OECD, các DTA cũng bao gồm các quy định về giải quyết tranh chấp thuế và trao đổi thông tin thuế.

Nhiều quốc gia đã áp dụng Hiệp định tránh đánh thuế hai lần (DTA) một cách hiệu quả để thúc đẩy đầu tư và thương mại. Ví dụ, Hà Lan có mạng lưới DTA rộng lớn và chính sách thuế ưu đãi, thu hút nhiều công ty đa quốc gia đặt trụ sở tại đây. Singapore cũng sử dụng DTA để tạo ra môi trường kinh doanh hấp dẫn cho các nhà đầu tư. Kinh nghiệm cho thấy, việc đàm phán và thực thi DTA cần phải linh hoạt và phù hợp với tình hình kinh tế của từng quốc gia.

Việc xác định cư trú thuế và nguồn thu nhập là yếu tố then chốt để xác định nghĩa vụ thuế của các cá nhân và tổ chức. Các quy định hiện hành cần được rà soát và sửa đổi để đảm bảo tính rõ ràng và phù hợp với thông lệ quốc tế. Cần có các quy tắc cụ thể để xác định cư trú thuế đối với các cá nhân và tổ chức có hoạt động kinh doanh xuyên biên giới. Tương tự, cần có các quy tắc rõ ràng để xác định nguồn thu nhập từ các hoạt động kinh doanh trực tuyến và tài sản kỹ thuật số.

Việt Nam cần phải áp dụng các phương pháp tránh đánh thuế trùng theo chuẩn mực quốc tế, bao gồm phương pháp miễn trừ và phương pháp khấu trừ. Cần có các quy định chi tiết về cách áp dụng các phương pháp này trong các trường hợp cụ thể. Cần phải đảm bảo rằng các phương pháp tránh đánh thuế trùng được áp dụng một cách công bằng và hiệu quả, không tạo ra kẽ hở cho trốn thuế.

Cần phải có các chương trình đào tạo chuyên sâu về luật thuế quốc tế và hiệp định tránh đánh thuế hai lần (DTA) cho cán bộ thuế. Các chương trình đào tạo này cần phải bao gồm các kiến thức về các nguyên tắc cơ bản của luật thuế quốc tế, cách giải thích và áp dụng các quy định của DTA, và các vấn đề liên quan đến chuyển giá và BEPS. Cần phải đảm bảo rằng cán bộ thuế có đủ kiến thức và kỹ năng để giải quyết các vấn đề thuế quốc tế một cách hiệu quả.

Cơ quan thuế cần tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác để trao đổi kinh nghiệm và chia sẻ thông tin về thuế. Điều này có thể giúp cơ quan thuế nâng cao năng lực, tiếp cận các thông lệ tốt nhất trên thế giới, và phát hiện các hành vi trốn thuế và chuyển giá.

Các giải pháp chính bao gồm hoàn thiện pháp luật thuế, áp dụng các phương pháp tránh đánh thuế trùng theo chuẩn mực quốc tế, nâng cao năng lực cán bộ thuế, và tăng cường hợp tác quốc tế. Các giải pháp này cần phải được thực hiện một cách đồng bộ và toàn diện, đảm bảo tính hiệu quả và bền vững. Cần thiết lập một cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả của các giải pháp để đảm bảo rằng chúng đang đạt được các mục tiêu đề ra.

Nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào các vấn đề như tác động của tài sản kỹ thuật số đến hệ thống thuế, các phương pháp chống trốn thuế và chuyển giá hiệu quả, và vai trò của cơ chế giải quyết tranh chấp song phương (MAP) trong việc giải quyết các tranh chấp thuế quốc tế. Cần có sự phối hợp giữa các nhà nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách, và các chuyên gia thuế để giải quyết các thách thức mới trong lĩnh vực thuế quốc tế.