Tổng quan nghiên cứu

Thuế là nguồn thu chủ yếu của Ngân sách Nhà nước (NSNN), đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đảm bảo công bằng phân phối và ổn định xã hội. Tại Chi cục Thuế quận Gò Vấp (CCTGV), công tác quản lý thuế trong giai đoạn 2016-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực với tổng thu ngân sách năm 2016 đạt 1.104 triệu đồng, vượt 125,7% dự toán pháp lệnh (DTPL), năm 2017 đạt 2.769 triệu đồng, vượt 110,7% DTPL và năm 2018 đạt 2.424 triệu đồng, vượt 100,7% DTPL. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng thất thu thuế do hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến các lỗ hổng trong quản lý thuế, đặc biệt là các hành vi trốn, lách thuế của doanh nghiệp (DN).

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng hệ thống KSNB trong công tác chống thất thu thuế tại CCTGV, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, đảm bảo nguồn thu ổn định và bền vững cho NSNN. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2016-2018, phân tích các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB gồm môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho Ban lãnh đạo CCTGV trong việc xây dựng chính sách, nâng cao năng lực quản lý thuế, góp phần chống thất thu hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) của COSO (1992, cập nhật 2013) và hướng dẫn KSNB khu vực công của INTOSAI (1992, cập nhật 2013). Hệ thống KSNB được định nghĩa là quá trình do Ban quản lý và nhân viên thiết kế, thực hiện nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu về hoạt động hiệu quả, báo cáo tài chính đáng tin cậy và tuân thủ pháp luật.

Năm thành phần chính của hệ thống KSNB bao gồm:

  • Môi trường kiểm soát: Tính toàn vẹn, đạo đức nghề nghiệp, năng lực nhân viên, triết lý lãnh đạo, cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự.
  • Đánh giá rủi ro: Nhận diện, phân tích và xây dựng biện pháp đối phó với các rủi ro nội bộ và bên ngoài.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách, thủ tục nhằm ngăn ngừa sai sót, gian lận, bao gồm phân chia trách nhiệm, ủy quyền, kiểm tra, xác minh.
  • Thông tin và truyền thông: Đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời, đầy đủ phục vụ quản lý và ra quyết định.
  • Giám sát: Theo dõi, đánh giá thường xuyên và định kỳ để đảm bảo hệ thống KSNB hoạt động hiệu quả.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng khai thác các khái niệm về thất thu thuế, các dạng thất thu và rủi ro trong công tác thu thuế, làm cơ sở lý luận cho việc phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tổng kết công tác thuế giai đoạn 2016-2018 của CCTGV, các văn bản pháp luật liên quan đến KSNB và thuế. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát, quan sát thực tế và phỏng vấn cán bộ công chức thuế tại CCTGV.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 223 công chức thuế, trong đó 64,6% có trình độ đại học trở lên, 55,6% giữ ngạch kiểm tra viên và chuyên viên. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm so sánh thực trạng với lý thuyết, phân tích thống kê mô tả các chỉ tiêu thu ngân sách, nợ thuế, số lượng DN và hộ cá thể quản lý, đồng thời đánh giá các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo chuẩn mực COSO và INTOSAI.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018, nhằm đánh giá thực trạng và dự đoán nguyên nhân thất thu thuế, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB phù hợp với tình hình thực tế tại CCTGV.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả thu ngân sách tăng nhưng chưa tối ưu: Tổng thu NSNN tại CCTGV tăng qua các năm, năm 2016 đạt 1.104 triệu đồng (125,7% DTPL), năm 2017 đạt 2.769 triệu đồng (110,7% DTPL), năm 2018 đạt 2.424 triệu đồng (100,7% DTPL). Tuy nhiên, một số loại thuế như thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), thuế giá trị gia tăng (GTGT), thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) có xu hướng giảm nhẹ trong năm 2018, cho thấy tiềm năng thu chưa được khai thác hết.

  2. Tỷ lệ thuế truy thu và phạt cao: Qua công tác kiểm tra, số thuế truy thu và phạt trong giai đoạn 2016-2018 lần lượt là 193 tỷ, 175 tỷ và 163 tỷ đồng, phản ánh tình trạng thất thu thuế vẫn còn lớn và công tác kiểm tra chưa ngăn chặn triệt để các hành vi gian lận.

  3. Cơ cấu nhân sự và năng lực còn hạn chế: Trong tổng số 223 công chức, chỉ 64,6% có trình độ đại học trở lên, nhiều công chức chưa được đào tạo chuyên sâu, dẫn đến thiếu kỹ năng phát hiện sai phạm và xử lý nghiệp vụ thuế hiệu quả. Tỷ lệ công chức kiểm tra viên và chuyên viên chiếm 55,6%, nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ yêu cầu công việc do số lượng DN và hộ cá thể tăng nhanh (31.837 đối tượng năm 2018).

  4. Quản lý nợ thuế còn yếu kém: Tổng nợ thuế tăng 11% từ 2016 đến 2017, trong đó nợ khó thu tăng 29,66%, cho thấy công tác đôn đốc, cưỡng chế thu nợ chưa hiệu quả. Việc phối hợp với các cơ quan bên ngoài như ngân hàng, bảo hiểm còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng thu hồi nợ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ hệ thống KSNB chưa được hoàn thiện và vận hành hiệu quả. Môi trường kiểm soát còn yếu do số lượng công chức hạn chế, năng lực chưa đồng đều, thiếu chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp rõ ràng. Đánh giá rủi ro chưa được thực hiện bài bản, chưa có quy trình giám sát chặt chẽ các rủi ro phát sinh trong quản lý thuế.

Hoạt động kiểm soát bị ảnh hưởng bởi việc phân bổ nguồn lực chưa hợp lý, công chức phải kiêm nhiệm nhiều công việc, dẫn đến quá tải và giảm hiệu quả. Thông tin và truyền thông chưa kịp thời, hệ thống công nghệ thông tin còn nhiều bất cập, gây khó khăn trong việc xử lý dữ liệu và hỗ trợ công tác quản lý. Công tác giám sát, kiểm tra thuế chưa đáp ứng được yêu cầu do thiếu nhân lực và cơ sở vật chất.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, hệ thống KSNB hiệu quả góp phần giảm thất thu thuế, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Do đó, việc hoàn thiện hệ thống KSNB tại CCTGV là cần thiết để nâng cao hiệu quả công tác thuế, giảm thiểu rủi ro thất thu, đồng thời tăng cường sự tuân thủ của người nộp thuế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách, bảng thống kê số thuế truy thu và phạt, biểu đồ cơ cấu trình độ công chức, bảng số liệu nợ thuế qua các năm để minh họa rõ nét các vấn đề và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực công chức thuế

    • Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về chính sách thuế, nghiệp vụ kiểm tra, kỹ năng phát hiện gian lận.
    • Mục tiêu: nâng tỷ lệ công chức có trình độ chuyên môn phù hợp lên trên 80% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo CCTGV phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  2. Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro và kiểm soát nội bộ

    • Xây dựng quy trình nhận diện, phân tích và xử lý rủi ro cụ thể cho từng loại thuế và đối tượng nộp thuế.
    • Mục tiêu: giảm tỷ lệ thất thu thuế qua kiểm tra xuống dưới 10% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Kiểm soát nội bộ và các đội nghiệp vụ.

  3. Nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin và cải thiện truyền thông

    • Đầu tư nâng cấp phần mềm quản lý thuế, đảm bảo hệ thống ổn định, xử lý nhanh, hỗ trợ khai thuế điện tử hiệu quả.
    • Tăng cường truyền thông, phổ biến kịp thời các chính sách thuế mới đến DN và người nộp thuế.
    • Mục tiêu: tăng tỷ lệ kê khai thuế qua mạng lên 90% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban CNTT và phòng Truyền thông.

  4. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và phối hợp liên ngành

    • Tăng cường số lượng và chất lượng công chức làm công tác thanh tra, kiểm tra thuế.
    • Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ với các cơ quan ngân hàng, bảo hiểm, sở ngành để quản lý nợ thuế hiệu quả.
    • Mục tiêu: giảm nợ thuế khó thu xuống dưới 15% tổng nợ trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo CCTGV, các đội kiểm tra và phòng Quản lý nợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và cán bộ quản lý Chi cục Thuế quận Gò Vấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, nguyên nhân thất thu thuế và các giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB để nâng cao hiệu quả quản lý thuế.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch cải tiến công tác quản lý thuế, đào tạo nhân sự.

  2. Cán bộ công chức ngành thuế các quận, huyện khác

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình KSNB áp dụng trong thực tế, học hỏi kinh nghiệm chống thất thu thuế hiệu quả.
    • Use case: Áp dụng các giải pháp phù hợp với đặc thù địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Quản trị công

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về KSNB trong khu vực công, đặc biệt trong lĩnh vực thuế.
    • Use case: Tham khảo tài liệu nghiên cứu, phát triển đề tài liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách

    • Lợi ích: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thất thu thuế, từ đó xây dựng chính sách hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngành thuế.
    • Use case: Xây dựng quy định, hướng dẫn nghiệp vụ thuế và kiểm soát nội bộ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) là gì và tại sao quan trọng trong công tác thuế?
    KSNB là quá trình do Ban quản lý và nhân viên thiết kế, thực hiện nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo chính xác và tuân thủ pháp luật. Trong thuế, KSNB giúp ngăn ngừa gian lận, giảm thất thu, nâng cao hiệu quả quản lý nguồn thu cho NSNN.

  2. Những yếu tố nào cấu thành hệ thống KSNB theo COSO và INTOSAI?
    Bao gồm: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, Giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát toàn diện và hiệu quả.

  3. Tại sao thất thu thuế vẫn xảy ra dù có hệ thống KSNB?
    Nguyên nhân gồm năng lực công chức chưa đồng đều, quy trình kiểm soát chưa hoàn chỉnh, thiếu phối hợp liên ngành, hệ thống công nghệ thông tin chưa đáp ứng, và các hành vi gian lận ngày càng tinh vi.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả hệ thống KSNB tại Chi cục Thuế quận Gò Vấp?
    Tăng cường đào tạo nhân sự, hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro, nâng cấp công nghệ thông tin, cải thiện truyền thông và tăng cường giám sát, kiểm tra, phối hợp liên ngành.

  5. Làm thế nào để giảm nợ thuế khó thu tại địa phương?
    Cần tăng cường công tác đôn đốc, cưỡng chế thu nợ, phối hợp với các cơ quan liên quan để theo dõi tài sản, áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với các trường hợp chây ì, bỏ trốn, đồng thời nâng cao ý thức chấp hành của người nộp thuế.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Chi cục Thuế quận Gò Vấp còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác chống thất thu thuế trong giai đoạn 2016-2018.
  • Các yếu tố như môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát đều cần được hoàn thiện để nâng cao hiệu quả quản lý thuế.
  • Năng lực công chức thuế chưa đồng đều, số lượng công chức hạn chế so với số lượng DN và hộ cá thể quản lý là nguyên nhân chính dẫn đến thất thu thuế.
  • Giải pháp trọng tâm bao gồm đào tạo nâng cao năng lực, hoàn thiện quy trình kiểm soát, nâng cấp hệ thống CNTT và tăng cường giám sát, phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để Ban lãnh đạo CCTGV xây dựng chính sách, kế hoạch cải tiến công tác quản lý thuế trong thời gian tới.

Call-to-action: Ban lãnh đạo và cán bộ quản lý CCTGV cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB, góp phần nâng cao hiệu quả công tác thuế, đảm bảo nguồn thu ổn định cho NSNN và phát triển kinh tế xã hội địa phương.