Tổng quan nghiên cứu

Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước, góp phần đảm bảo nguồn lực tài chính phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, Luật Thuế TNCN có hiệu lực từ năm 2009 đã tạo bước ngoặt trong quản lý thuế, trong đó thuế TNCN từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu thuế TNCN. Tuy nhiên, hành vi gian lận thuế trong lĩnh vực này vẫn diễn ra phổ biến, gây thất thu lớn cho ngân sách và làm giảm niềm tin của người dân vào hệ thống thuế. Cụ thể, tại huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, trên 80% các giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất có kê khai giá chuyển nhượng thấp hơn hoặc bằng giá do Ủy ban nhân dân tỉnh quy định, dẫn đến thất thu thuế nghiêm trọng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi gian lận thuế TNCN từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất của người dân tại huyện Giồng Trôm, đo lường mức độ tác động của từng yếu tố và đề xuất các giải pháp hạn chế hành vi gian lận này. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2013, với phạm vi địa lý tại huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách thuế, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế của người dân, đồng thời góp phần tăng thu ngân sách địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình tam giác gian lận của Donald R. Cressey, trong đó hành vi gian lận phát sinh khi hội đủ ba yếu tố: động cơ, cơ hội và khả năng hợp lý hóa hành vi gian lận.

  • Động cơ gian lận: Áp lực tài chính hoặc xã hội thúc đẩy cá nhân thực hiện hành vi gian lận nhằm giảm nghĩa vụ thuế hoặc duy trì cuộc sống.
  • Cơ hội gian lận: Sự tồn tại của các kẽ hở pháp luật, quản lý thuế lỏng lẻo hoặc thiếu kiểm tra, tạo điều kiện thuận lợi cho hành vi gian lận.
  • Khả năng hợp lý hóa hành vi: Tâm lý và thái độ của cá nhân cho phép họ biện minh cho hành vi gian lận, từ đó dễ dàng thực hiện hành vi này.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng sử dụng các khái niệm về hành vi gian lận thuế, các hình thức gian lận thuế TNCN từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất như tự khai tài sản duy nhất, hạ giá chuyển nhượng, chuyển nhượng bắc cầu, chuyển nhượng sang tay.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát 300 người dân có giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, cùng với phỏng vấn sâu và nghiên cứu tại bàn để xây dựng thang đo các yếu tố ảnh hưởng.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu phi xác suất, thuận tiện, đảm bảo kích thước mẫu tối thiểu 90 theo tỷ lệ 5 quan sát/biến quan sát, thực tế thu thập được 300 bảng khảo sát hợp lệ.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 20 để kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các nhân tố, và phân tích hồi quy tuyến tính đa biến để đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi gian lận thuế TNCN.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu định tính thực hiện tháng 11/2014, nghiên cứu định lượng thực hiện tháng 1/2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Động cơ gian lận thuế có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ đến hành vi gian lận thuế TNCN: Hệ số hồi quy chuẩn hóa Beta cho động cơ là 0.35, với mức ý nghĩa thống kê p < 0.01, cho thấy áp lực tài chính và xã hội là nguyên nhân chính thúc đẩy người dân thực hiện gian lận thuế.

  2. Cơ hội gian lận thuế cũng có tác động đáng kể đến hành vi gian lận: Hệ số Beta là 0.30, p < 0.01, phản ánh sự tồn tại của các kẽ hở pháp luật, quản lý thuế chưa chặt chẽ và thiếu kiểm tra thực tế tạo điều kiện cho hành vi gian lận.

  3. Khả năng hợp lý hóa hành vi gian lận có ảnh hưởng tích cực đến hành vi gian lận thuế: Hệ số Beta là 0.28, p < 0.01, cho thấy thái độ và tâm lý biện minh cho hành vi gian lận giúp người dân dễ dàng thực hiện hành vi này.

  4. Mô hình hồi quy giải thích được 58,3% biến thiên của hành vi gian lận thuế TNCN (R² hiệu chỉnh = 0.583), cho thấy các yếu tố nghiên cứu có vai trò quan trọng trong việc giải thích hành vi gian lận thuế tại địa phương.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với mô hình tam giác gian lận của Cressey và các nghiên cứu trước đây, khẳng định rằng hành vi gian lận thuế phát sinh khi có sự kết hợp của động cơ, cơ hội và khả năng hợp lý hóa hành vi. Động cơ tài chính và áp lực xã hội là nguyên nhân chủ yếu khiến người dân có xu hướng gian lận thuế. Cơ hội gian lận xuất hiện do hệ thống quản lý thuế còn nhiều hạn chế, thiếu kiểm tra chặt chẽ, đặc biệt trong việc xác định giá trị thực tế chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Khả năng hợp lý hóa hành vi phản ánh yếu tố tâm lý, thái độ của người dân đối với pháp luật thuế và hành vi gian lận.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này đồng nhất với nhận định rằng việc hoàn thiện chính sách thuế, tăng cường quản lý và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật là những yếu tố then chốt để hạn chế gian lận thuế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố (động cơ, cơ hội, hợp lý hóa) và bảng hồi quy chi tiết các hệ số tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm thuế: Cơ quan thuế huyện Giồng Trôm cần đẩy mạnh kiểm tra thực tế các giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất, đặc biệt là các trường hợp có dấu hiệu kê khai giá thấp hơn giá thị trường. Mục tiêu giảm tỷ lệ gian lận thuế ít nhất 20% trong vòng 2 năm.

  2. Hoàn thiện chính sách và quy định pháp luật về thuế TNCN: Rà soát, sửa đổi các quy định về kê khai, xác định giá chuyển nhượng để hạn chế kẽ hở pháp luật, đồng thời ban hành hướng dẫn rõ ràng, minh bạch cho người dân và cán bộ thuế. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Bộ Tài chính phối hợp với các cơ quan liên quan thực hiện.

  3. Nâng cao nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật thuế của người dân: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo về chính sách thuế, hậu quả của gian lận thuế và trách nhiệm công dân trong việc nộp thuế đầy đủ. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hiểu biết về thuế lên 70% trong 3 năm.

  4. Xây dựng hệ thống quản lý thuế hiện đại, áp dụng công nghệ thông tin: Triển khai hệ thống quản lý dữ liệu giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất để đối chiếu, phát hiện gian lận kịp thời. Thời gian triển khai dự kiến 2 năm, do cơ quan thuế phối hợp với các đơn vị công nghệ thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thuế và chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi gian lận thuế, từ đó xây dựng chính sách và biện pháp quản lý hiệu quả hơn.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành chính sách công, kinh tế: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về hành vi gian lận thuế trong lĩnh vực bất động sản.

  3. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực bất động sản và môi giới đất đai: Nắm bắt các rủi ro pháp lý liên quan đến gian lận thuế, từ đó nâng cao trách nhiệm và tuân thủ pháp luật.

  4. Cán bộ thuế và nhân viên kiểm tra thuế: Hỗ trợ trong việc nhận diện các dấu hiệu gian lận, áp dụng các công cụ phân tích để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi gian lận thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hành vi gian lận thuế TNCN từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất là gì?
    Hành vi gian lận thuế TNCN là việc người dân sử dụng các thủ đoạn như khai giá chuyển nhượng thấp hơn thực tế, chuyển nhượng bắc cầu, hoặc tự khai tài sản duy nhất nhằm giảm số thuế phải nộp cho Nhà nước.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hành vi gian lận thuế?
    Ba yếu tố chính gồm động cơ (áp lực tài chính, xã hội), cơ hội (kẽ hở pháp luật, quản lý yếu kém) và khả năng hợp lý hóa hành vi (tâm lý biện minh cho hành vi gian lận).

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu kết hợp định tính (phỏng vấn sâu) và định lượng (bảng câu hỏi khảo sát 300 người), sử dụng phân tích Cronbach’s Alpha, EFA và hồi quy tuyến tính đa biến để kiểm định mô hình.

  4. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi gian lận thuế như thế nào?
    Động cơ có ảnh hưởng mạnh nhất với hệ số Beta 0.35, tiếp theo là cơ hội (0.30) và khả năng hợp lý hóa hành vi (0.28), tất cả đều có ý nghĩa thống kê cao.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để hạn chế gian lận thuế TNCN từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất?
    Tăng cường kiểm tra, hoàn thiện chính sách thuế, nâng cao nhận thức người dân và ứng dụng công nghệ quản lý thuế là các giải pháp thiết thực và cần ưu tiên thực hiện.

Kết luận

  • Hành vi gian lận thuế TNCN từ chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại huyện Giồng Trôm chịu ảnh hưởng đồng thời của động cơ, cơ hội và khả năng hợp lý hóa hành vi.
  • Mô hình nghiên cứu giải thích được 58,3% biến thiên hành vi gian lận, khẳng định tính phù hợp và thực tiễn của mô hình tam giác gian lận.
  • Động cơ tài chính và xã hội là yếu tố tác động mạnh nhất, tiếp theo là cơ hội do quản lý thuế còn nhiều hạn chế.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào kiểm tra, hoàn thiện chính sách, tuyên truyền và ứng dụng công nghệ nhằm hạn chế gian lận thuế hiệu quả.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý thuế, nhà làm chính sách và các bên liên quan trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế và tăng thu ngân sách địa phương.

Hành động tiếp theo: Cơ quan thuế và chính quyền địa phương cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện chính sách thuế và quản lý thuế hiệu quả hơn.